تبیان، دستیار زندگی
ساختاری که در بانک های اسلامی ایجاد شده است، به موفقیت بزرگی منجر شده است، ولی در ذهن عامه مردم این گونه جای گرفته که این حساب ها در همه ابعاد و از جمله، درجه ریسک شبیه حساب های بانک های سنتی است...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : زهره حیدری
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

معضل پذیرش زیان در بانکداری اسلامی


ساختاری که در بانک های اسلامی ایجاد شده است، به موفقیت بزرگی منجر شده است، ولی در ذهن عامه مردم این گونه جای گرفته که این حساب ها در همه ابعاد و از جمله، درجه ریسک شبیه حساب های بانک های سنتی است...


بانکداری اسلامی

بانک های اسلامی در آغاز فعالیت خود در سه دهه پیش، کوشیده اند که خود را به عنوان جایگزین بانک های سنتی به مردم معرفی کنند و تاکید داشته اند که انواع خدماتی همانند آن بانک ها ارائه کنند؛ مهم ترین انواع حساب ها که بانک های سنتی ارائه می کنند، حساب های جاری، حساب های پس انداز و حساب مدت دار است؛ از این رو برای مشتری در بانک اسلامی نیز حساب جاری، حساب پس انداز و حساب های سرمایه گذاری، با تفاوت هایی در کارکرد در بانک های مختلف در نظر گرفته شده است.

حساب جاری در هر دو دسته بانک یکسان می باشد؛ حساب پس انداز نیز دارای شروط مشابهی می باشد و با این تفاوت که در بانکداری اسلامی به این حساب سود پرداخت می شود، نه بهره؛ و حساب سوم در بانکداری اسلامی جایگزین حساب مدت دار گردیده و به میان مدت و بلند مدت تقسیم شده است.

این ساختار که در بانک های اسلامی ایجاد شده است، به موفقیت بزرگی منجر شده است، ولی در ذهن عامه مردم این گونه جای گرفته که این حساب ها در همه ابعاد و از جمله، درجه ریسک شبیه حساب های بانک های سنتی است؛ یعنی در ذهن مردم اندیشه "درآمد ثابت تضمین شده" که مبنای کار بانکداری سنتی است، نقش بسته است.

گر چه بانک اسلامی غالباً می تواند مقدار سودی را که محقق خواهد شد، به دقت پیش بینی کند، ولی نمی تواند نسبت به آن قطع و یقین داشته باشد؛ زیرا سود، عکس بهره، تضمین شده نیست و تحقق آن جز در پایان مدت، معلوم نمی شود؛ به ویژه در خصوص بانک های اسلامی که در واگذاری سرمایه خود به روش بدهی اکتفا نمی کنند، بلکه به انواع مشارکت، مضاربه و سرمایه گذاری مستقیم در مستغلات و غیر آن می پردازند و فرض این است که این مسئله برای مردم روشن است؛ زیرا هنگامی که اموال خود را در حساب های سرمایه گذاری قرار می دهند، به منظور دست یافتن به سود این کار را انجام می دهند و در نتیجه، اگر زیان رخ دهد نیز خواهند پذیرفت؛ زیرا سود در برابر زیان است.

بخش های اقتصادی در کارکردها متفاوت اند، بعضی از آنها بارونق اند و سرمایه گذاری در آنها سود بالایی دارد، در حالی که بخش های دیگر سود کمتری را نشان می دهند

ولی تجربه بانک های اسلامی خلاف این معنا را نشان می دهد و مشتریان نمی پذیرند که به آنان گفته شود حساب های سرمایه گذاری ادر این سال سود نداشته یا مقداری زیان کرده است، حتی اگر واقع همین باشد.

بعضی از بانک های اسلامی که خواسته اند زیان حاصل از سرمایه گذاری سپرده های مردم در شرکت های طرف قرارداد را بر سپرده گذاران اعمال کنند، با مشکلات زیادی روبرو شده اند. این مسئله بانک ها را ناگزیر می سازد که بخش بیشتری از زیان را با درصدی بالاتر از سهم سهام داران بانک بر دارایی های آنان تحمیل کنند.

آثار منفی این مشکل بر بانک های اسلامی

این مشکل دارای آثار منفی متعددی بر کار بانک های اسلامی از جمله بی ثباتی است؛زیرا نپذیرفتن تصور زیان به این معناست که آنان اگر بدانند یا گمان کنند این پدیده نسبت به سرمایه آنان رخ خواهد داد، اقدام به برداشت سپرده های خود خواهند کرد.

بانکداری اسلامی

این مشکل بانک را به محافظه کاری بیش از حد وا می دارد و به انواع سرمایه گذاری با قدرت نقدینگی بالا سوق می دهد تا همواره آماده باشد به مجرد مطالبه مردم، اموالشان را بازگرداند.

از طرف دیگر مدیریت بانک در سرمایه گذاری ها به روش بدهی اکتفا خواهد کرد تا آثار تحولات بازار و تغییرات شرایط اقتصادی بر میانگین درآمد سرمایه گذاری های خود را از بین ببرد؛ زیرا در روش بدهی درآمد ثابت است.

روشن است که اداره همواره با احتیاط بانک اقتضا می کند بین سیال بودن دارایی ها و مشتریان هماهنگی برقرار شود؛ بنابراین، اگر مشتریان بانک به علت مشکلی که به آن اشاره کردیم، از سیالیت بالا برخوردار باشند، مدیریت بانک ها ناگزیر خواهند بود به دارایی هایی روی آوردند که دارای قدرت نقدینگی بالا باشد و از روش های مشارکتی و سرمایه گذاری های مستقیم دوری گزینند.

پیشنهادهایی برای مقابله با این مشکل

بانک های اسلامی در آغاز ناگزیر بودند به شکل بانک های سنتی و شیوه کار و انواع خدمات آنها کار کنند تا ثابت کنند که عملیات بانکی می تواند بدون بهره ربوی انجام شود. اکنون با گسترش این بانک ها و اعتبار جایگاه آنها، باید برای خود مسیر متفاوتی را ترسیم کنند تا به اعتبار آن، شرایط خاص و روش کار ویژه و طبیعت ساختارهایی که فعالیت های آنها بر آن متکی است، پدید آورند و از جمله بایدحساب هایی که به عموم مردم خدمت می دهد، به حساب جاری محدود گردد. اما فرصت های سرمایه گذاری نباید به شکل حساب های مدت داری باشد که بانک های سنتی ارائه می کنند بلکه باید به صورت صندوق های سرمایه گذاری مستغلات، صندوق اجاره، سرمایه گذاری در سهام و ... درآیند.

این روش امتیازاتی دارد:

الف- مشتری بانک، هنگامی که سرمایه خود را در این صندوق ها می گذارد، کاملاً از هدف سرمایه گذاری آگاه است و از این رو، در ذهن خود به ریسک و احتمال سود و زیان توجه کافی دارد؛ مثلاً، مشتری که در صندوق سرمایه گذاری مستغلات سهیم می شود، به طور واضح می داند که مستغلات در معرض بالا و پایین رفتن قرار دارند و اقدام وی به سرمایه گذاری بر اساس انتظارات او از اوضاع بازار مستغلات است و به همین دلیل، زیان های مترتب با آن را بهتر می پذیرد؛  زیرا او در عقد قرار داد سرمایه گذاری ولو به طور غیر مستقیم مشارکت دارد و چون می داند که سرمایه او در زمینه مستغلات سرمایه گذاری می شود، تصور درآمد ثابت از ذهن او محو می شود و به سود متکی بر نوسانات بازار مبدل می گردد.

بعضی از بانک های اسلامی که خواسته اند زیان حاصل از سرمایه گذاری سپرده های مردم در شرکت های طرف قرارداد را بر سپرده گذاران اعمال کنند، با مشکلات زیادی روبرو شده اند

ب- روشن است که بخش های اقتصادی در کارکردها متفاوت اند، بعضی از آنها بارونق اند و سرمایه گذاری در آنها سود بالایی دارد، در حالی که بخش های دیگر سود کمتری را نشان می دهند و گاهی که زیان های پدیدار شده در سرمایه گذاری ها در بخش یا بخش های معینی متمرکز می شود، می بینیم که بخش های دیگری از سرمایه گذاری اقتصاد ملی میانگین سود رضایت بخشی را تحقق بخشیده اند. استفاده از روش پیشنهادی موجب محدودیت زیان (در صورت وجود) به صندوق یا صندوق های معینی در بخش های مبتلا به رکود خواهد شد و بر درآمد همه سرمایه گذاری ها تاثیر نخواهد گذاشت.

همچنان که این روش بانک را تشویق می کند که سرمایه گذاری های خود را به گونه ای توزیع کند که توزیع ریسک و تنوع منابع سود را تحقق بخشد.

آنچه برای ما در اینجا بسیار مهم است آثار روانی بر مشتریان در صورت تحقق زیان است؛ زیرا آنان، در صورت بکارگیری این طرح پیشنهادی متوجه خواهند شد که زیان به همه سرمایه های به کار گرفته شده تعلق نمی گیرد بلکه به صندوق منحصر می شود که سرمایه خود را به فعالیت منجر به خسارت تخصیص داده است. این امر در دل بیشتر سرمایه گذاران آرامشی را ایجاد خواهد کرد و در نتیجه، برای بیرون کشیدن سرمایه های خود از بانک ها هجوم نمی آورند.

زهره حیدری

بخش اقتصاد تبیان