هنر ترکیب بندی

هنرمند برای تحقق این خواست، باید فضا را در چارچوب یک ترکیب بندی واحد محدود سازد. گذشته از این فضای تصویر باید سراسر فضای تصویر و حتی ورای آن را شامل گردد. بینندگان آثار هنری، از عصر رنسانس آغازین به بعد خو گرفته اند که تابلوی نقاشی را همچون پنجره ای گشوده بر واقعیت مجزا و دارای ژرفای فضایی در نظر بگیرند.

ابداع پرسپکتیو یا ژرف نمایی تک نقطه ای ( که پرسپکتیو خطی یا علمی نیز نامیده می شود) در عصر رنسانس ، دستگاهی هندسی برای بازنمایی متقاعد کننده ی محیط های معماری داخلی و فضای باز فراهم آورد. هنرمند با به هم گرواندن گوشه های قائم ، که به صورت خطوط اریب نشان داده می شود، در یک نقطه گریز واقع در امتداد افق می تواند بر تمام جنبه های ترکیب بندی، از جمله سرعت عقب نشینی و جانمایی پیکره ها مسلط شود.

هنرمندان معمولا ابزارهای کمکی مشابه پرسپکتیو را کنار می گذارند و به چشمان خود اعتماد می کنند. این بدان معنا نیست که آن ها صرفا از واقعیت های تصویری نسخه برداری می کنند. پرده ی " حباب ساختن" (شکل 1) اثر " ژان باتیست سیمون شاردن" ، نقاش فرانسوی، بخش بزرگی از موفقیتش را به ترکیب بندی دلنشین خود مدیون است. این مضمون در نخستین نقاشی های هلندی از صحنه های خودمانی زندگی که حباب در آن ها نماد کوتاهی عمر و پوچی علایق خاکی بود، رواج بیسار داشت. این معنا در تابلوی " شاردن" گرچه در نگاه نخست بسیار ساده به نظر می رسد، همچنان طنین انداز است. اما بخش بزرگی از جذابیت این اثر، صرفا در موضوع به ظاهر بی اهمیت و احساس شیفتگی انتقال یافته از طریق دقت مشتاقانه ی بچه ها به لحظه ی حباب سازی است.

در یکی از منابع معاصر " شاردن" آماده است که " شاردن چهره ی این جوان را با دقت بسیار از روی چهره ی طبیعی جوان نقاشی کرد...و سخت کوشید قیافه ای صاف و ساده به او بدهد." اما نتیجه هرچه باشد سرشار از هنر است. شکل مثلث وار بدن پسرک که روی لبه ی قرنیز خم شده است، موجب پایداری صحنه ی تابلو می شود و همین به معلق نگهداشتن لحظه ی گریزنده ی زمان کمک می کند. هنرمند برای پر کردن ترکیب بندی، کودکی را بر آن افزوده است که مشتاقانه از پشت قرنیز به حبابی می نگرد که تقریبا به اندازه سر خود اوست. "شاردن" تمام جنبه های این ترکیب بندی و جانمایی را با تامل و اندیشه ی کافی برگزیده است. مثلا دو نی حباب ساز عملا به صورت موازی یکدیگر نشان داده شده اند. حتی نشان دادن درز لبه ی قرنیز هم بی علت نیست: جلب توجه به لیوان پر از کف صابون که به اندازه اندکی از آن قرار گرفته است .

هنرمندان غالبا نه آن چیزی را که می بینند، بلکه آن چیزی را که در تخیل دارند نقاشی می کنند. فضای تصویر نباید الزاما با واقعیت ادراکی یا تجسمی مطابقت پیدا کند.

در پرده ی" عذاب در باغ" (شکل 2) اثر " ال گرکو" ، از فضای تناقص آمیز و غیر منطقی، برای فراهم آوردن تصویری عرفانی به نشانه ی بازنمایی واقعیتی معنوی ، بهره گرفته شده است. فرشته ای با یک جام زرین در دست، به نشانه عذاب و مرگ مسیح ، وی را که در برابر صخره ای بزرگ ایستاده و هیکلش بازتابی از آن است، دلداری می دهد. چنین به نظر می رسد که فرشته بر تکه ابری بیضی شکل و اسرار آمیز زانو زده که حواریون خفته را در خود پیچیده  است. در منتهی الیه سمت راست یهودا و سربازانی دیده می شوند که برای دستگیری مسیح در حرکتند. این ترکیب بندی به وسیله دو تکه ابر غول آسا از دو طرف متعادل شده است. خشم مسیح در سراسر منظره پژواک دارد و به کمک سیلان نیروهای فوق طبیعی بازنمایانده شده است. شکل های درازنمایی شده ، مهتاب وهم انگیز و رنگ های گویا – از مشخصات سبک ال گرکو- همگی بر برجسته تر شدن حس تشخیص عذاب مسیح توسط بیننده کمک می کنند.

پس می توان به این صورت نتیجه گرفت که ترکیب بندی از عناصر مهم در هنرهای تجسمی است که هنرمند با بکارگیری آن در صدد بیان دیدگاه و مفهوم خاص مورد نظر خود در اثر هنریش است.