«انفاق»، پیامی اقتصادی از مولای متقیان

از آن جاکه انفاق در راه خدا از عبادت های مهمّ اسلامی است، باید شروط درستیِ عبادت و مقبول بودن آن کاملاً رعایت شود. از جمله این شروط، حلال بودن مالی است که انفاق می شود. اگر این مال از راه های حرام به دست آمده باشد نه تنها سودی برای انفاق کننده ندارد بلکه این کار، حرام محسوب می شود؛ چون انفاق از این قبیل مال ها تصرّف در مال دیگران به شمار می رود و چنین کاری در فرهنگ اسلامی ممنوع است.

امام علی علیه السلام در این باره می فرمایند: «مهم ترین کار در انفاق به دست آوردن مال حلال است تا از حلال به دیگران انفاق و بخشش کنی».

فضیلت انفاق بهترین مال

در انفاق و بخشش مال به افراد تنگ دست شایسته آن است که انسان بهترین و ارزشمندترین دارایی خود را بذل کند؛ چرا که با چنین کاری اخلاص و ارادت انسان به خدا به نمایش گذاشته می شود. در حقیقت فرد انفاق کننده با هدف کسب رضایت خدا و نشان دادن کمال تسلیم و خضوع خود در برابر پروردگار عالم به این کار اقدام می کند. از سوی دیگر هرقدر انسان در این کار شایسته تر عمل کند، در روز قیامت پاداش بهتر و بیشتری دریافت خواهد کرد. اولیای الهی همواره بهترین نوع مال و با ارزش ترین بخش از دارایی خود را به هم نوعان نیازمند انفاق می کردند. نقل شده است که روزی امام علی علیه السلام لباس مرغوبی خریداری کردند.چون از آن لباس بسیار خوششان آمد بلافاصله آن را به فقیری بخشیدند و آن گاه فرمودند: «از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که می فرمودند: هرکس در انفاقْ دیگران را بر خود مقدّم کند، خداوند در روز قیامت برای ورود به بهشت او را بر می گزیند...».

اثر منت نهادن در انفاق

یکی از ناشایست ترین کارها منّت نهادن به هنگام بخشش و انفاق است. این کار با اصل اخلاص در عبادت و پاکی نیّت منافات دارد؛ چون انفاق عبادتی است که با نیّت پیروی از دستور الهی انجام می گیرد باید از هرگونه شائبه غرض و انگیزه های دنیوی پاک باشد. بر این اساس هرگونه چشمداشت از فردی که به او بخشش می شود، یا هر نوع منّت نهادن بر او خلوص نیّت را از بین می برد. امام علی بن ابی طالب علیه السلام به پیروان خود توصیه می کنند که مبادا به هنگام احسان به دیگران، بر آنان منّت نهند؛ چرا که منت نهادن در مقابل انفاق، ثواب اخروی و پاداش معنوی آن را از بین می برد.

انفاق، به مال اختصاص ندارد

در فرهنگ اسلامی نیکی کردن به برادر دینی یا هم نوعان، در بذل مال و انفاق دارایی خلاصه نمی شود؛ بلکه انسان از هر نوع فضیلت و کار پسندیده و رفتار نیک و توانمندی شایسته ای که دارد می تواند به دیگران خیر برساند و در صورت نیاز دیگران به آن صفت یا فضیلت پسندیده، نباید آن را از آنان دریغ نماید؛ چرا که هر کار پسندیده و هرگونه خیر رساندن به بندگان خدا در روز قیامت پاداش بسیاری در پی دارد. امام علی علیه السلام به پیروان خود توصیه و تاکید می کنند که از بذل هرنوع نیکی و خیری در حق دیگران دریغ نورزید چون پاداش و فضیلت و عمل پسندیده در حقّ دیگران در پیشگاه خداوند متعال بسیار است.

اندازه و نوع انفاق

بر خلاف نظر بعضی از افراد، در مقدار انفاق و نوع آن و همین طور ویژگی های فردی که به او انفاق می شود، باید دقت گردد تا اسراف و تبذیر رخ ندهد. چه بسا در نتیجه عدم دقت در مقدار لازم مالی که بخشیده می شود یا نوع کالایی که به نیازمندی داده می شود یا اوصاف و ویژگی ها و عملکرد فردی که به او انفاق می شود، آن چنان که باید این کار مفید واقع نشود. لذا همواره اولیای الهی تاکید دارند که در انفاق کردن به گونه ای عمل کنید که رضایت خدا حاصل شود وگرنه خوش آمد دیگران و تحسین مردم در جایی که کارْ مورد پسند خدا و مطابق با ملاک های الهی نباشد، ارزشمند محسوب نمی شود.

امام علی علیه السلام می فرمایند: «ای مردم، بدانید بخشش نابجای مال اسراف و تبذیر است و چنین کاری گرچه انسان را در دنیا به ظاهر معروف می کند و به عنوان اهل خیر می شناساند ولی در آخرت موجب سقوط منزلت او می شود. چنین کاری فرد را گرچه در چشم مردم گرامی می سازد ولی در پیش خدا موجب بی مقداری و کم ارزشی شخصی می شود».

بهشت، خانه انفاق کنندگان

انفاق به نیازمندان در فراهم ساختن زمینه سعادت اخروی انفاق کننده بسیار موثر است. هر اندازه که انسان بخیل از خدا دور است و به جهنم نزدیک، بر انسان سخاوتمند نیز علاوه بر آن که در دنیا محبوب مردم است از نظر منزلت و قرب معنوی به خداوند متعال نزدیک است و در قیامت از آتش جهنم دور شده، به بهشت جاودان نزدیک خواهد بود. امام علی علیه السلام در روایتی بهشت را منزل و جایگاه انسان های سخاوت پیشه معرفی می کنند و می فرمایند: «انسان سخاوتمند به خدا نزدیک و به بهشت نزدیک و به مردم نزدیک و از جهنم دور است.در مقابل انسان بخیل از خدا دور، از بهشت دور، و به جهنم نزدیک است».

انفاق، وسیله گذر از پل صراط

انفاق به تنگ دستان نه تنها در دنیا انسان را گرامی می سازد، بلکه بسیاری از سختی های آخرت، از جمله گذر از پل صراط و ورود به بهشت، از طریق بذل مال و انفاق آن به انسان های نیازمند، میسر می شود. امام علی علیه السلام به پیروان خود توصیه می فرمایند:

«هرچه فزونی دارید از پیش برای خود بفرستید و همه آنچه دارید نگاه مدارید که این کار به ضرر شماست؛ زیرا انسان محروم آن کس است که از خیرِ مالِ خود محروم بماند و در مقابلْ انسان سعادتمند کسی است که ترازوی اعمالش را با کارهای خیر و انفاق به دیگران سنگین ساخته باشد و بدین وسیله گذشتن از صراط را راحت تر کرده و بهشت اش را آراسته تر ساخته است».

انفاق و شکرگذاری نعمت خدا

بدون تردید یکی از مهمّ ترین تکالیف افراد در برابر نعمت های خدا به جای آوردن شکر آنهاست. از سوی دیگر شکرگزاری واقعی آن است که انسان هر نعمتی را به موقع و به مقدار لازم و در جای خاصّی که برای آن تعیین شده است به کار بندد و از استفاده نابه جای نعمت که منجر به تباه شدن آن است، خودداری نماید.

بر این اساس ثروتی که در اختیار انسان قرار می گیرد در صورتی شایسته مورد بهره برداری قرار گرفتن است که در جای خوبی به کار رود و شکرگزاری واقعی از آن این است که در خارج از محلی که بر آن تعیین شده است مصرف نگردد. انفاق به بندگان نیازمند خداوند در مجموعه تعالیم اسلامی یکی از راه های مهمّ شکرگزاری در برابر نعمت مال است. امام علی علیه السلام می فرمایند: «کسی که به نیازمندان انفاق نمی کند شکرگزار نعمت خدا نیست».

پاداش انفاق

امام علی علیه السلام می فرمایند: «کسی که با دست کوتاه ببخشد با دستی بلند و پربرکت تر پاداش دریافت می کند». مرحوم سید رضی گردآورنده نهج البلاغه در توضیح این عبارت کوتاه و در عین حال گویای امام علی علیه السلام می نویسد: معنای این عبارت آن است که مالی که انسان در راه خدا انفاق می کند، هرچند اندک و ناچیز باشد خداوند متعال در مقابل آن پاداش فراوانی اعطا خواهد کرد. بنابراین کمی مال انفاق شده همیشه مورد توجّه نیست؛ بلکه آنچه مهمّ است اصل انفاق است که هرکس به قصد اطاعت از خداوند از این دستور الهی پیروی کند، پاداش این کار نیک خود را از خداوند متعال چندین برابر دریافت خواهد کرد.

منبع:

پایگاه اطلاع رسانی حوزه.