مرز صله رحم تا کجا است؟
گسستن پیوند خویشاوندی و پاس نداشتن حرمت والدین عوامل گوناگونی دارد؛ لیکن دو عامل مهم آن، بیحیایی و حرص اشاره میشود .
دید و بازدید و صله رحم، یکی از سنتهای پسندیده و ارزشمند در دین اسلام است.
پیوند با خویشاوندان و نیکی به آنان به ویژه پدر و مادر را از راههای مهم رشد و تعالی در همه زمینهها و تقرب به خدای سبحان برشمرده است که پس از ایمان به خدا از با فضیلتترین اعمال دینی به شمار میآید به طوری که اجر و پاداش مادی و معنوی فراوانی دارد.
برخی از عوامل قطع رحم
گسستن پیوند خویشاوندی و پاس نداشتن حرمت والدین عوامل گوناگونی دارد؛ لیکن دو عامل مهم آن، بیحیایی و حرص اشاره میشود: امام صادق (علیه السلام) به مفضّل فرمود: برخی چناناند که اگر حیا نبود حق پدر و مادر و صله رحم را رعایت نمیکردند.
پیامبر (صلی الله علیه وآله) نیز فرمود: از حرص بپرهیزید، زیرا پیشینیان را به خونریزی و قطع رحم کشانده است.
مصادیق و شیوههای صله رحم
صله رحم تنها رفتن به خانه بستگان نیست، بلکه مصادیق فراوانی دارد و مصداق کاملش این است که پیش از دیگران نیاز آنان را برطرف و آنان را خوشحال میکند. پس صله رحم و پیوند با هر خویشاوندی متناسب با شأن اوست، چنان که گاه تنها به سلام کردن به او یا پاسخ نیکو دادن به سلام اوست زیرا وی به کمک مالی نیاز ندارد.برخی شیوهها و مصادیق صله رحم عبارتند از: ترک آزار خویشاوندان، سلام و تکریم، اطعام گرچه به جرعه آبی باشد، عیادت از بیمار، شرکت در مراسم عزا، زیارت و دیدار، هدیه دادن و تامین نیازهای آنان پیش از دیگران.
جهم بن حُمید از امام صادق (علیه السلام) پرسید: خویشاوندانی که مخالف عقیده دینی من هستند آیا حقی بر عهده دارند؟ فرمود: آری، حق خویشاوندی دارند که هیچ چیزی آن را قطع نمیکند و اگر با تو هم عقیده باشند دو حق دارند: حق رحم و حق اسلام
رسول گرامی (صلی الله علیه وآله) فرمود: ای صاحبان خویشاوندی! با همدیگر دیدار کند ولی همسایه نشوید و به همدیگر هدیه دهید، زیرا زیارت و دیدار، دوستی را محکم میکند و همسایگی (ممکن است) موجب گسستگی پیوند شود و هدیه، خوی آدمی را نرم میکند.
امام صادق (علیه السلام) در احادیثی چنین فرمود: صله رحم کنید، هر چند با سلام کردن باشد، با خویشانت پیوند برقرار کن، هر چند با دادن جرعهای آب، با عشیره خود صله رحم کنید و در تشییع جنازه آنان حاضر شوید، از بیمارشان عیادت و حقوق آنان را رعایت کنید، برترین پیوند خویشاوندی این است که از آزارشان خودداری شود.
مرز صله رحم
پیوند خویشاوندی تنها به بستگان خوب و با ایمان اختصاص ندارد، بلکه وظیفهای اخلاقی و الهی است که فراگیر است، از این رو چنانچه پدر و مادر و دیگر خویشاوندان، مۆمن نیز نباشند احترامشان لازم و بر رفع نیازهای آنان تاکید شده است لیکن این ارتباط تا جایی است که به دیگر احکام دین آسیبی نرسد؛ ولی اگر براثر این ارتباط، دیگر احکام دین در خطر قرار گیرد نه تنها ارتباط با غیر متدینان لازم نیست بلکه جایز هم نیست.
خدای سبحان فرمود: ... سفارش ما به انسان این بود که به وی فرمان دادیم که پدر و مادرت را سپاسگزار باش، همان گونه که فرمانش دادیم که مرا شکرگزار باش، مبادا فرمان نبری و سپاسگزاری نکنی، که بازگشت همگان به سوی من است. و اگر پدر و مادرت تلاش کردند که چیزی را که بدان علم نداری - از آن روی که وجود ندارد شریک من سازی، از آنان پیروی مکن. البته در کارهای دنیا با آنان به نیکی معاشرت کن.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: مردی نزد رسول خدا (صلی الله علیه وآله) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! خویشاوندانی دارم که جز ستم، قطع رحم و دشنام من، کاری نمیکنند، آیا آنان را رها کنم؟ فرمود: در این صورت خدا همه شما را ترک خواهد کرد. پرسید: پس چه کنم؟ فرمود: با کسی که پیوند خود را با تو گسسته، پیوند برقرار کن و به آن که تو را محروم ساخته عطا کن و از آن که بر تو ستم کرده در گذر. هر گاه چنین کردی خدا در برابر آنان پشتیبان تو است.
جهم بن حُمید از امام صادق(علیه السلام) پرسید: خویشاوندانی که مخالف عقیده دینی من هستند آیا حقی بر عهده دارند؟ فرمود: آری، حق خویشاوندی دارند که هیچ چیزی آن را قطع نمیکند و اگر با تو هم عقیده باشند دو حق دارند: حق رحم و حق اسلام.
برخی شیوهها و مصادیق صله رحم عبارتند از: ترک آزار خویشاوندان، سلام و تکریم، اطعام گرچه به جرعه آبی باشد، عیادت از بیمار، شرکت در مراسم عزا، زیارت و دیدار، هدیه دادن و تامین نیازهای آنان پیش از دیگران
مراتب خویشاوندی (اولویت در صله رحم)
با توجه به گستره پیوند خویشاوندی از یک سو و ناتوانی انسانها در رعایت آن با همه خویشاوندان از سوی دیگر، در آیات و روایات به رعایت ترتیب در پیوند خویشاوندی توجه شده است.
بر پایه روایات یاد شده مراتب صله رحم شرح زیرند:
1 - پدر و مادر و از این دو نیز مادر مقدم است؛ 2. برادران و خواهران، 3. دیگر اقوام نسبی (عشیره: عموها، عمهها، عموزادهها و ....) 4. بستگان سببی (دامادها و ...). البته ازدواج زمینه لحوق سبب به نسبت را فراهم میکند.
از رسول گرامی (صلی الله علیه وآله) روایت شده است که میفرماید: پنج دانه خرما با پنج گرده نان یا پنج دینار و درهمی که انسان به دست میآورد و میخواهد آن را مصرف کند با ارزشترین انفاقها آن است که به والدین خود انفاق کند. دوم بر خود و خانوادهاش و سوم به نزدیکان تهیدستش. چهارم به همسایگان فقیر و پنجم در راه خدا که از نظر پاداش کمترین است، یعنی تمام اقسام پنجگانه چون به دستور خدا و در راه اوست ثواب دارند؛ ولی ثواب صدقه از ثواب آن چهار کار خیر کمتر است.
امام حسین (علیه السلام) میفرماید از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) شنیدم میفرمود: (در رعایت حقوق خویشاوندی) از خانواده خود آغاز کن: نخست به مادرت، پدرت، خواهرت، برادرت. سپس با رعایت مراتب نزدیکان، هر یک به تو نزدیکترند.
در روایت دیگری آمده است: ای علی! برای نیکی با والدین خود دو سال و برای پیوند خویشاوندی یک سال سفر کن.
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع :
خبرگزاری فارس