توبه خالق و توبه مخلوق

( إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلىَ اللَّهِ لِلَّذِینَ یعْمَلُونَ السُّوءَ بجِهَالَةٍ ثُمَّ یتُوبُونَ مِن قَرِیبٍ ).

(پذیرش توبه از سوى خدا، تنها براى كسانى است كه كار بدى را از روى جهالت انجام مى‏دهند، سپس زود توبه مى‏كنند).

(نساء_17)

« توبه » در لغت به معنای «مطلق رجوع کردن »است.

شاید همه ما با شنیدن لفظ توبه اولین چیزی که به ذهنمان خطور می کند ؛ پشیمانی از گناه و استغفار و غیره باشد که در مورد بندگان  و مخلوقات است .

اما با توجه به آیات ِ قرآن کریم این کلمه هم در مورد خداوند آمده است و هم در مورد بندگان او .

البته منشا رجوع، متفاوت است. منشأ رجوع خدا به بنده ، رحمت و مهربانی و منشأ رجوع بنده به خداوند متعال ، گناه و غفلت می‌باشد. همانگونه که آیه فوق هم؛ هر دو نوع توبه را بیان فرموده است .

و اما توبه در اصطلاح ، عبارت است از پشیمانی بر معصیتی که از آدمی سرزده و در آینده عزم بر ترک آن دارد .

با توجه به آیه 54 سوره مبارکه أنعام (كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلى‏ نَفْسِهِ الرَّحْمَة)  توبه خداوند متعال به این معناست که او نسبت به بندگانش به رحمت خود باز می گردد و به آنها توفیق توبه و بازگشت را عنایت می فرماید .

اما توبه عبد یعنی ندامت و بازگشت از گناه و بازگشت او به سوی پروردگارش برای آمرزش گناهان و پاك‌شدن از معاصی و زدودن اسباب دوری از ساحت قرب الهی .

در اینجا وقتی که خداوند متعال به کسی توفیق توبه داد و او هم توبه کرد برای بار دوم خداوند متعال به عفو رحمت و لطف خود رجوع کرده و دل آن شخص را از لوث آن گناه پاک میکند و توبه او را قبول می کند .

که با این بیان  معلوم شد که خداوند متعال  دارای دو توبه وبازگشت است که توبه عبد بین آن دو  واقع می شود .

دراینجا ما دو تا آیه را بیان می کنیم که آیه اول توبه اول خداوند را بیان می کند وآیه دوم توبه دوم خداوند را بیان می کند .

آیه شریفه 118 سوره مبارکه توبه میفرماید :( وَ عَلَى الثَّلاثَةِ الَّذینَ خُلِّفُوا ..... ثُمَّ تابَ عَلَیهِمْ  لِیتُوبُوا ....)‏ .

همانطور که روشن است  قبل از اینکه بندگان توبه کنند اول خداوند توبه و بازگشت به رحمتش می کند .

و اما آیه 160 سوره مبارکه بقره میفرماید :(.... الَّذینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَینُوا  فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَیهِم.....).

در این آیه بعد از اینکه بندگان توبه  کردند خداوند هم برای بار دوم توبه می کند و توبه آنها را می پذیرد .

نکته:

در آیات توبه(نساء 17 _أنعام 54_ نحل119) خداوند می فرماید: ما گناهانی را که از روی جهالة ٍ و خواهش نفس و شهوت  صادر شده باشند می آمرزیم. و از آنجا که جهالت در مقابل تعمد است این سوال پیش می آید که :

چرا خداوند فقط گناهانی را که از روی جهالت و شهوت باشند می آمرزد؟ولی  اعمال زشتی را که از روی تعمد و عناد و لجاجت بوده اند نمی آمرزد؟

جواب :

زیرا در حالت گناه ، علم و دانش تحت تاثیر غرائز سركش شهوانى قرار گرفته و عملا بى اثر مى‏گردد و  وقتی شخص جاهل با ارتکاب گناه آتش شهوت و غضب در دلش خاموش شد جهالتش زایل شده و به علم خود برمی گردد که نتیجه عالم شدنش اینست که از کرده خود پشیمان می شود .

اما شخص متعمد که عالماً و از روی عناد فعلی را انجام می دهد از بین رفتن طغیان هوی وهوس ؛ فرقی به حال او نمی کند ، بلکه مادامی که این شخص زنده باشد  این حالت زشت هم در او زنده است و به همین خاطر چنین شخصی هیچ گاه دستخوش ندامت فوری که از شرایط صحت توبه است نمی شود .

و لذا در آیه مورد بحث که لفظ «قریب» را آورده به همین خاطر بود که بفهماند توبه ای پذیرفته است که بعد از انجام معصیت ندامت و پشیمانی را به همراه داشته باشد و این در افراد متعمد وجود ندارد. زیرا آنها تا آخر عمر توبه را به تاخیر انداخته و تا نشانه های آخرت و  مرگ را نبینند توبه نمی کنند. ولی این توبه آنان را نمی توان ندامت حقیقی دانست چرا که این شخص اگر فرضا از مرضش بهبود یابد و از مرگ رهایی یابد دوباره به همان فطرت و خبث باطن خود برمی گردند .

و لذا قرآن در مورد این گونه افراد می فرماید :

(بَلْ بَدا لَهُمْ ما كانُوا یخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُون).

(آنها در واقع پشیمان نیستند، بلكه اعمال و نیاتى را كه قبلًا پنهان مى‏كردند، در برابر آنها آشكار شده و به وحشت افتاده‏اند ؛ و اگر بازگردند، به همان اعمالى كه از آن نهى شده بودند بازمى‏گردند آنها دروغگویانند).(أنعام _28)

نتیجه :

قید « بجهالة ٍ» میخواهد بگوید: گناهکاری دو جور است :

یکی از روی جهالت و هوای نفس و دیگری از روی تعمد و عناد

و همچنین قید «من قریب ٍ» می خواهد بگوید توبه دو جور است:

یکی بدون درنگ که بعد از گناه  صورت می گیرد و دیگری اینکه پس از دیدن علایم مرگ صورت می گیرد و گفتیم که فقط گناهانی بخشیده می شوند که از روی جهالت باشند و ندامت از آنها  بدون درنگ بوده باشد .

بخش قرآن تبیان

منبع : وبلاگ گروهی رهپویان قرآن