پیامدها و دستاوردهای دفاع مقدس(8)

دستاوردهای داخلی دفاع مقدس فراوان است، ولی ما در این نوشتار به مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم و تفصیل آن را به فرصتی دیگر و كتابی دیگر ـ ان‌شاءالله ـ وا می‌گذاریم. مهم‌ترین دستاوردهای داخلی دفاع مقدس عبارتند از:

1. اعتماد به نفس و خودباوری

2. شكوفایی استعداد و خلاقیت

3. رشد باورهای دینی

.4 تولد تفكر بسیجی

5. رشد فضایل اخلاقی و معنوی

6. تحول در صنایع دفاعی كشور

7. تزكیه‌ی نظام اداری كشور

8. حضور داوطلبانه‌ی مردم در جبهه‌ها

9. سنجش ظرفیت دفاعی مردم

10. تجارب سیاسی

11. تجارب اقتصادی

12. نیروهای مردمی عشایری

13. تجارب نظامی

14. تجارب فرهنگی

15.تحكیم وحدت ملی

16 رسوایی لیبرال‌ها و منافقین

17آزمون روشنفكری

 مطالب فوق

18. تأثیر در نگرش‌های علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها و مراكز عالی كشور

19. آزمون كارآمدی نظام جمهوری اسلامی

 20تكامل سازمان ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

 مطالب فوق

21. تأثیر در حوزه‌ی هنر و ادبیات

آموزه‌های حماسی به ویژه اخلاق و سیره‌ی رزمندگان، تأثیری مستقیم در حوزه‌ی هنر و ادبیات كشور داشته است و به جرأت می‌توان گفت كه ادبیات حماسی ـ عرفانی در این دوره تولدی دوباره یافت، و حتی فضای ذهنی هنرمندان و فیلمنامه‌نویسان را تحت تأثیر و تصرف خود در آورد. اگر چه هنر كلاسیك و آكادمیك در هماهنگی خود با ادبیات دفاع مقدس بسیاركند حركت می‌كرد، اما هنرمندانی كه فارغ از معیارهای كلاسیك به خلق سوژه‌های ادبی و هنری دست زدند، به خوبی درخشیدند. ادبیات مقاومت، شاخه‌ای از فرهنگ و هنر جنگ است. شعر، داستان‌كوتاه، رمان، خاطره و فرهنگ جبهه، همه بخش‌هایی از ادبیات جنگ هستند. این نوع ادبیات از جنبه‌های گوناگون قابل بررسی است. شاید نخستین محور به لحاظ ترتیب منطقی، تبیین مفهوم یا تعریف آن باشد.

عده‌ای ممكن است آن را ادبیات جبهه و جنگ،‌ یعنی ادبیات حماسی صرف تلقی كنند، یا ممكن است گروهی دیگر هویت وجودی چنین مقوله‌ای را در عرصه‌ی ادبیات منكر شوند و با بی‌اعتنایی از كنار آن بگذرند، ولی واقعیت این است كه ادبیات مقاومت همزمان با شروع جنگ تحمیلی پا به عرصه‌ی وجود نهاد و برخاسته از فضای معنوی و حماسی ویژه‌ی جبهه‌ها و نیز شرایط حاكم بر جامعه بود، كه در آن، بخشی از افكار، اعتقادات، روابط و عاداتی كه در جبهه‌ها وجود داشت، تجلی پیدا ‌كرد. این ادبیات در عرصه‌ی گفتار (زبان)، «نوشتار» (قلم) و رفتار به عنوان فرهنگ عمومی جبهه‌ها، نشان دهنده‌ی قسمت اعظم رفتار و محتویات ذهنی،‌ روحیه و افق فكری، و ذوق و سلیقه‌ی رزمندگان جبهه‌ها در طول سالیان دفاع مقدس است.

خاستگاه ادبیات جنگ؛ زمینه‌های روان‌شناختی، جامعه‌شناختی و معرفتی بودند كه به گونه‌ای در جنگ شكل گرفته و ریشه یافتند. این كه چرا در دوره‌ی جنگ، نویسندگان و پدیدآورندگان آثار ادبی به آفرینش این گونه آثار روی آوردند، نكته‌ای است كه با نگاهی به شخصیت انسانی افراد، كه متأثر از محیط پیرامون آنان است، می‌توان آن را دریافت. جنگ با همه‌ی تحولات و جنبه‌های گوناگون و تأثیرگذاری‌هایش، طبعاً زمینه‌ی مناسبی برای نگاه نوین صاحبان اندیشه و ذوق و استعداد ادبی فراهم كرده بود.

خاطره‌های رزمندگان، اولین و مهم‌ترین آثار مربوط به ادبیات مقاومت را تشكیل می‌دهد. همچنین شاعران بسیاری در مورد جبهه‌ی جنگ و رزمندگان و مسایل متعدد مربوط به جنگ شعر سرودند و داستان نویسان نیز بر مبنای زمینه‌های واقعی و پیش فرض‌های ذهنی خود به خلق آثار كوتاه و بلند پرداختند.

سینمای جنگ، تكمیل كننده‌ی ادبیات جنگ در كشورمان شد، كه به سینما و هنر دفاع مقدس شهرت یافت. در سینما، نمایش و موسیقی دوران جنگ، از ارزش‌هایی كه جنگ مدافع آن‌ها بود، دفاع و پشتیبانی می‌شد؛ ارزش‌هایی كه درون مایه‌ی جنگ را تشكیل می‌دادند.

در حالت‌های عادی معمولاً افراد رفتارهای معمولی و مشخص از خود نشان می‌دهند و مردم همانند افرادی كه در حال دوچرخه سواری هستند، وضعیت خودشان را به خوبی درك نمی‌كنند، ولی وقتی بخواهند بایستند و فكر كنند، آن وقت متوجه شرایط موقعیت و محیط پیرامون خود می‌شوند، اما در دوره‌ی تحولات چشمگیر مانند انقلاب و جنگ، امكان كالبد شكافی برخی از مسایل و رویدادهای ویژه فراهم می‌شود. سینماگران و هنرمندان در دوران جنگ احساس وظیفه و تكلیف می‌كردند و تلاش می‌نمودند كه با امكانات موجود، جنگ و آثار آن را برای مردم و نسل آینده نشان داده و باقی بگذارند.

بر اساس آن چه تاكنون در این نوشتار آمده، مشخص شد كه جنگ تحمیلی با وجود این كه مردم ایران را از یك دوره‌ی حساس بازسازی محروم كرد و ضربه‌های اقتصادی، اجتماعی و انسانی فراوانی بر كشور وارد نمود و نیروهای بسیاری را از تلاش برای سازندگی بازداشت، اما دستاوردهای بزرگی در عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی و هنری به همراه آورد كه در موقعیت‌های‌ عادی، بی‌تردید این عرصه‌ها ناپیموده باقی می‌ماند.

به طور كلی باید گفت كه نتایج ارزشمند و تجربه‌های خوبی از جنگ به دست آمده است. چون از نقطه آغاز شروع تا پایان جنگ، مضامین بكر و سوژه‌های دست نخورده برای ثبت و ضبط خالقان آثار هنری وجود داشته است. جنگ تحمیلی به لحاظ تفاوت‌های انكارناپذیرش با سایر جنگ‌ها و ویژگی‌های منحصر به فردی كه داشت، توانست از این موقعیت بیش‌تر بهره‌مند شود. برآورد دستاوردهای هنری در جنگ، گر چه همانند دیگر پیامدهای جنگ نسبی است، اما این دستاوردها قابل تعمیم و گسترش است و می‌توان با مطالعه‌ی دقیق و نگاهی جامعه شناختی، به شناخت بیش‌تری در این زمینه دست یافت.

در سال‌های جنگ تحمیلی (1360ـ 1367) نزدیك به 50 فیلم سینمایی بلند با مفهومی جنگی ساخته شد. موضوع بندی این فیلم‌ها عبارتند از: فیلم‌هایی كه همه یا بیش‌تر صحنه‌های آن‌ها در جبهه می‌گذرد، ‌فیلم‌های تبلیغاتی ـ جنگی، ‌فیلم‌های خانوادگی ـ جنگی،‌ فیلم‌های كمدی ـ جنگی و فیلم‌هایی كه بیش‌تر صحنه‌های آن‌ها در ارتباط با جنگ نیست. البته پس از پایان جنگ نیز فیلم‌های بسیاری با مضامین جنگی تهیه شده و تنها در سال 1368،‌ 10 فیلم با مضامین جنگی و یا در ارتباط با موضوع‌های جنگ ساخته شد.

22. خلق زیبایی‌ها

اگر چه جنگ، ظاهری زشت و هراسناك دارد، اما كیمیاگرانی در هشت سال دفاع مقدس پیدا شدند كه صحنه‌هایی زیبا آفریدند و همانند سفیر كربلا كه در پاسخ عبیدالله بن زیاد فرمود: «ما رأیت الا جمیلاً» از مرگ و خون، زیبایی خلق نموده و میدان مرگ را به همایش دعا و نیایش با پروردگار تبدیل نمودند و اسرار قرآن و ادعیه‌ی معصومین(علیهم السلام) را بر دل‌های پاك و مستعد حقیقت گشودند.

تا پیش از دفاع مقدس، هر دو اردوگاه كمونیسم و امپریالیسم برای مردم دنیا جا انداخته بودند كه «دین، افیون توده‌ها است» ـ و امروز هم كسانی آن را نشخوار می‌كنند ـ اما از زیبایی‌های جنگ تحمیلی آن بودكه قدرت «دین» را در تقویت عزم عمومی برای دفاع از وطن به رخ جهانیان كشید و دنیا فهمید كه با الله اكبر و یا زهرا(س) و یا حسین(ع) می‌توان معجزه كرد.

ما به خوبی به یاد داریم در آغاز جنگ نابرابر علیه ایران اسلامی، یك روزنامه‌ی چاپ پاریس به طعنه نوشت: «ایرانی‌ها،‌ معتقد به معجزه هستند؛ مگر معجزه‌ای سراغ ایرانیان بیاید و آنان را از این مهلكه نجات دهد.» همچنین روزنامه‌ی دیگری در اروپا نوشت: «همچنان كه خورشید در حركت است،‌ نیروهای عراقی نیز در حركتند و هیچ چیز مانع حركت آنان نمی‌شود.»

در این سوی مرز نیز بسیاری از كسانی كه این روزها طلبكارانه به میدان آمده‌اند و می‌خواهند ارزش‌های دوران دفاع مقدس را به موزه بسپارند،‌ همان آیه‌های یأس را تكرار می‌كردند، اما همه دیدند كه واقعاً «دین» معجزه كرد و ایرانی سلحشور را چنان برانگیخت كه باعث حیرت جهانیان گردید.

نمودار شدن قدرت دین به عنوان عامل اصلی حفظ عزت و اقتدار ملی، از دیگر زیبایی‌های جنگ شد. پاسداشت این زیبایی، حتی اگر جز به ملیت نیندیشیم، ضروری می‌نماید. رزمندگان و ایثارگران و در رأس آن‌ها شهیدان آن دوران، از جمله زیبایی‌های دفاع مقدس به شمار می‌آیند.

صد افسوس كه بعضی از ما با دستان خویش در حال تخریب آن گذشته‌ی پر افتخار هستیم و ناخواسته به دام كسانی افتاده‌ایم كه دوران پرافتخار دفاع مقدس را برای مردم ایران از بی‌افتخارترین دوره‌های زندگی آن‌ها می‌دانند؛ و برخلاف وصیت‌نامه‌ی امام راحل، پیشكسوتان شهادت و خون،‌ نه در پیچ و خم زندگی روزمره كه زیر چرخ‌های خودخواهی‌های گروهی و دعواهای بی‌اساس سیاسی به فراموشی سپرده می‌شوند و بر اساس پیش بینی تاریخی امام(ره)، در معرض سۆالند كه چرا مرگ بر امریكا گفتید؟ چرا با صدام جنگیدید؟!

بر این اساس، صورت جنگ هشت ساله و دفاع مقدس ما بر خلاف همه‌ی جنگ‌های دنیا، نه به رنگ سیاه و ویرانی، بلكه به رنگ‌های زیبای حقیقت،‌ انسان دوستی،‌ صداقت، ایثار، عشق،‌ وفا، شجاعت و در یك كلام «رنگ خدا» است و حذف «رنگ خدا» از زندگی ایرانی مسلمان، یعنی پایان همه چیز.

یاد یاران پر از خاطره خاموش مباد

نامشان از دل ما و تو فراموش مباد

 ادامه دارد...

بخش فرهنگ پایداری تبیان

پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس

نویسنده

دكتر اسماعیل منصوری لاریجانی