تاثیر مقاومت بر ادبیات ما
الف- تعریف مفاهیم ب- پایداری/ مقاومت ج- ادبیات پایداری جنگ تحمیلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بزرگترین رویداد و پدیده های تاریخ كشور در طول دو دهه گذشته بود كه مضامین گوناگونی را دراختیار شاعران قرار داده است. ازجمله ازاین موضوعات مربوط به مقاومت می باشد. شاعران ونویسندگان در حوزه این مسئولیت نخستین آثار ادبی خود را باموضوعاتی چون میهن پرستی، آزادی خواهی، حق طلبی ودینداری ارائه نموده اند. در حوزه مسئولیت دوم، آثار ادبی آنها مشمول است از موضوعاتی چون دعوت به مقاومت، توصیف حماسه ها وستایش رزمندگان، تهدید به انتقام ازدشمن و رجزخوانی. درحوزه مسئولیت سوم آثار ادبی شاعران مقاومت آراسته است به، موضوعاتی چون سوگنامه شهیدان، توصیف ویرانی وكشتار و سبعیت دشمن (كاكایی، ص51 و52). همچنین مضامینی ازجمله: تشویق به دفاع از سرزمین اسلامی، استفاده از فرهنگ تشیع و نمادهای دینی مانند: عاشورا، كربلا، شهید، امام حسین (ع)، امام علی (ع)، تقویت روحیه قهرماانی، لحن آهنگ تند وكوبنده، تصویر پردازی از مقاومت شهرها، تكریم از سربازان ومدافعان و... استفاده نموده اند. نظر به اینكه جنگ اصولاً مقوله ای است حماسی وخشونت بار؛ لحن این گونه اشعار نیز حماسی است وهدف نهایی اشعار پیروزی برجهان و دشمن است (حسینی، ص20). برای نمونه، شعرامیر فیروزكوهی "ای پاسداران وطن ..." بهترین نمونه ازاین نوع است. ای وطن! ای مفخر من! لطف حقت یار باد لطف حقت یارو دشمن خوار خواری عار باد این وطن! ای خاك پاكت توتیای چشم ما! توتیای چشم ما در پرده از اغیار باد ضربه تیغ شما زد صدمه ای صدم را كز نشانش تا ابد صدامیان را عار باد بهـر آبـی، خـاك مـا شـد عرصـه بیـداد او مرگ بر بیدادگر، اف بر جنایتكار باد ای جوانـان غـیــور! ای پاســداران وطـن مژده فتح شــما با مژدگــــانی یـار بـاد مژدگانی چیست این فتح الفتوح قرن را؟ آنكه فتح قدستان پایان این مضمار باد... (تجلیل دیگران، ص23و 24) درمجموع و در یك نقسیم بندی كلی می توان اشعاردفاع مقدس را به مضامین زیر تقسیم بندی نمود: 1- سروده ها و نوشته هایی كه به ایستادگی در مقابل كشش سقوط آفرین روحی معنوی دعوت می كند. 2- سروده ها و نوشته هایی كه ما را درمقابل ستم وبیداد ستمگران بر می انگیزانند یاتصویری از بیداد زمان هوشیاری وبیداری ترسیم می كنند. 3- سروده ها ونوشته هایی كه باتكیه براندیشه ها وآرمان دینی، تصویری از بیدادها وجنایات جهانی را ترسیم می كند. 4- سروده ها نوشته هایی كه به هشت سال دفاع مقدس وتبعات آن( بازگشت آزادگان، بازگشت پیكر پاك مفقودالاثرهها، موضوع شهادت، بسیج وبسیجی ها، دلواپسی كم رنگ شدن ارزشهای به یادگار مانده از شهیدان، رزمندگان و...) اختصاص دارد (سنگری، ج3، ص15-17). درمجموع و در یك نقسیم بندی كلی می توان اشعاردفاع مقدس را به مضامین زیر تقسیم بندی نمود: 1- سروده ها و نوشته هایی كه به ایستادگی در مقابل كشش سقوط آفرین روحی معنوی دعوت می كند. 2- سروده ها و نوشته هایی كه ما را درمقابل ستم وبیداد ستمگران بر می انگیزانند یاتصویری از بیداد زمان هوشیاری وبیداری ترسیم می كنند. 3- سروده ها ونوشته هایی كه باتكیه براندیشه ها وآرمان دینی، تصویری از بیدادها وجنایات جهانی را ترسیم می كند. 4- سروده ها نوشته هایی كه به هشت سال دفاع مقدس وتبعات آن اختصاص دارد (سنگری، ج3، ص15-17). ازمیان عناصر وشاخص های ادبیات پایداری، مقاومت در برابر دشمن برای شاعران درخششی كم نظیر دارد. احساس شاعرانه آنها از این كه نیرها در یك جنگ نابرابر به محاصره دشمن درآمده می باشد. عبدالرضا رضایی نیا در قطعه "فرشته بفرستید" ضمن توصیف جنگ نمادهایی از تفكر عرفانی شهادت و وصال را بیان می كنند: محاصره ایم فرشته بفرستید! خاكریزها عاشقانه به سجده می روند وشَتك خون برروی از پلك در می گذرد وانفجار موج دراضطراب نفس ازقلب حرامیان به هدف نمی زنند ابلهان را گشوده اند التماس بیسیمها و بالا بلندان آسمان چرا فرشته ها نمی رسند! كولاك بربارشی بهت نوعروسان، ایستاده اند با تردید لبخندی پریده رنگ در آستانه شبنم (حرفی ازجنس زمان، ص276). مبارزه، ایثار، شهادت، وحدت ورهایی بین اقوام مختلف از موضوعات مهمی است كه در ادبیات شعر دفاع مقدس به مقله تهییج وتحریك مردم برای مقاومت و دفاع از كشر مطرح بود. شاعران دراین بخش با همرنگ كردن به سروده های عصر قیام ومبارزه، مردم را دعوت به دفاع از كشور نمودند. در روزهای اولین جنگ تحمیلی، پس ازآغاز تجاوز رسمی عراق به خاك جمهوری اسلامی ایران این گونه اشعار چهره نمود. غلامرضا رحمدل شرفشادهی از جمله شاعرانی است كه با طرح این مساله به مردم مسلمان ایران، آنها را باكلماتی دعوت به قیام، مقاومت وایثار تهییج می نماید. او باهشدار به مردم مسلمان ازجمله ارتشی و سپاهی باپیام شهیدان همه را تحریك به دفاع ازكشور می نماید. ای مسلمانان! زمان ستیز است خصم دین در فرار وگریز است موسم همت وجست وخیز است دشت ایران زمین لاله ریز است ازشهیدان به ما این پــیـام است راه حق راه صلـح وقـــیــام است جامـه خـون به تـن كـن بــرادر عــزم كـوه ودمـن كـن بــرادر... (جمهوری اسلامی، ش437) موضوع دیگری كه در ادبیات شعر پایداری مطرح است مربوط به تبلیغات هشت سال دفاع مقدس می باشد. شاعران پایداری در این گونه اشعار بااستفاده از مضامین مذهبی، و درهم آمیختن فرهنگ عاشورایی وبا توجه به شهید وجانبازی به طرح موضوع پایداری ودفاع پرداخته اند ایثار جان و از دست دادن قسمتی از بدن قوی ترین عنصر این شعر است كه در راه ترویج فرهنگ ایثار وشهادت درضمیر ناخودآگاه افراد نفوذ می كند. طرح الگو جهاد در راه خدا پس از بهبودی وسلامتی در دفاع از سرزمین است. شعر سید غلامرضا سیف افجه ای از این دسته اشعارند: من جانباز به جانبازی خود مفتخرم بازهم منتظر رخصت آن منتظرم... (شاهرخی وكاشانی، ص 151) بزرگداشت تكریم شهیدان میهن كه جان خویش را درراه پاسداری از وطن ودین ایفا كردند نیزازمضامین دیگرشعرپایداری است. باربردوش آنهاست آه!آری، همان ها پاك ها، نازنین ها خوب ها، مهربان ها گرچه بوند وهستند خسته ها، ناتوان ها ما چه كردیم، باری ناله یی، شكوه واری شد وطن زنده اما زان جوان ها وجان ها (بهبهانی، ص721) یكی دیگراز موضوعات مهم دیگر درشعرپایداری هویت ملی و وطن پرستی شاعران می باشد. شعرآذرخش، مشفق كاشانی(ص235) ازجمله شعرهایی است كه ضمن تهییج وتحریك با تكیه برفرهنگ عاشورایی وترسیم ارزش شهادت ویادآوری ایثار، رزمندگان ومردم را دعوت به مقاومت ودفاع ازهویت ملی می كند. برخیزد ودرفش فتح، برباره اخترزن وزباره برآچون مهر، برتارك خاور زن برما چو حرامی تاخت، اهریمن خودكامی با صاعقه همسو باش، برخصم ستمگرزن... همچنین درشعرمقاومت، رزمندگان(نظامیان وشبه نظامیان) با تركیبی از طبقات مختلف- باگذر ازمرزهای اسطوره آفرینی- به ستایش پرداخته می شوند. برای نمونه شعرمجید زمانی اصل وابوترابی ازاین دسته اند. نه ابرهای خدا راسنگ زده ام نه پا برخواب فرشته ای نهاده ام تنها جهان را به تماشای گل برده ام كه از هیچ طوفانی خم به ابرو نمی آورد (خوابی درآینه، ص50) * * * اگر چه خانه پرازعكس ونام ونامه توست غریب شهری وزحمت شناسنامه توست تو از كلام بهاری نظری شكوفه زخم! كه عطر خانه ام از جانماز وجامه توست (شقایق های اروند، ص23). یكی دیگر ازمهمترین موضوعات ادبیات پایداری درشعردفاع مقدس بیان قهرمانان عرصه جنگ وشهید وتوصیف تخریب دشمن است. شعردشمن عشق، فاطمه را كعی ازاین نمونه است. دیدی آن دشمن دیرینه عشق فتنه درمحفل ما كرد به پا...... (شاهرخی وكاشانی،ص112) چنان كه درخلال صفحات بررسی گذشت، ادبیات پایداری درشعردفاع مقدس، ناظربرمقاومت مردم دربرابرتهدید دشمنان است. هرچند كه شعر دفاع مقدس درذات خوداین مقاومت را دارد، ازاین رو مشتمل بربنیادی ترین قلمروهای دفاع درابعاد گوناگون ازجمله دفاع ازسرزمین ودین است. به طورمعمول، میزان گرایش به هریك ازعناصرپایداری به صورت نظم ونثرمجموعه ای رابه نام ادبیات پایداری تشكیل می دهد كه نسبت نویسندگان وشاعران رانسبت به تعلق و وابستگی به سرزمین نشان می دهد. عناصرومولفه آن پایداری درفرآیند جامعه پذیری شكل نمادینی به خود می گیرد. دراین مقاله با استفاده ازتحلیل محتوای موضوعی درمجموعه شعردفاع مقدس سعی شده میزان تحریك وتهییج شاعران نسبت به مقاومت به عنصراصلی یعنی ادبیات مقاومت یعنی دفاع از سرزمین ودین تحلیل شود. شاعران عرصه دفاع مقدس با شروع جنگ تحمیلی شاهد مقاومت وتبعات جنگ(اسراء،آزادگان و....) بوده اند. این دوره پرحوادث (آغاز تجاوز وحتی پس ازپایان آن) طبع شاعران راتحت تاثیرعمیقی قرارداده است. با این حال شاعران ازنظرشخصیتی تحت تاثیرفضای مذهبی جامعه ایرانی علاقه خود را نسبت به مذهب ودین هویدا ساختند، كه دراكثرشعرها مسائل مذهبی رشد یافت. دراین باره بیش ازهمه برحوادث و واقعه كربلا دلبستگی نشان می دهند كه به جوانمردی، شجاعت و مقاومت، بدون پذیرش صلح ارزشها تجلی یافت. دربعد مقاومت نیز تعلقشان بیش ازهمه به سرزمین ایران ودفاع ازآن است. البته نمودهای مقاومت وپایداری رادرهمه آثارشاعران عرصه دفاع مقدس می بینیم. بخش فرهنگ پایداری تبیان 1- بهبهانی، سیمین. مجموعه اشعار، نشرنگاه، 1282. 2- تجلیل، جلیل وتنی ازچند همكاران، برگزیده متون ادب فارسی، چاپ چهارم، نشرمركز دانشگاهی، 1364. 3- حافظی،علی رضا. معنی ادبیات، چاپ اول، انتشارات نیلوفر، پاییز 1370. 4- حسینی، حسن. هم صدا باخلق اسماعیل، نشرحوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1360. 5- روح الامینی، محمود. مبانی جامعه شناسی ومردم شناسی ایلات وعشایر، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 1374. 6- روزنامه جمهوری اسلامی ایران،437،16 آذر1359. 7- سنگری، محمدرضا. ج1و3 نقد وبررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس، چاپ اول، انتشارات پالیزان، بهار1380. 8- شاهرخی، محمود ومشفق كاشانی، مجموعه اشعارجنگ، چاپ اول، چاپخانه سپهر، 1367. 9- شقایق های اروند(شمشین كنگره سراسری شعردفاع مقدس)، چاپ اول، نشربنیاد حفظ آثارونشرارزشهای دفاع مقدس، 1376. 10- كاشانی، مشفق، سرود سرخ بهار، چاپ اول، نشرحوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1373. 11- كاكایی، عبدالجبار، بررسی تطبیقی موضوعات پایداری درشعرایران وجهان، انتشارات پالیزان، بهار1380. 12- میرجعفری، سیدعلی اكبر، حرفی ازجنس زمان، چاپ اول، انتشارات قو،1376
د) بررسی موضوعات ادبیات پایداری در شعر دفاع مقدس
نتیجه گیری
منبع: نوید شاهد داوود غیاثی راد علی ذبیحی
