ادبیات پایداری

الف- تعریف مفاهیم

ادبیات

اصولاً ادبیات مفهوم ذهنی است كه در جستجوی بیرونی خود برای یافتن محسوس عینی مرتبط باآن مفهوم، خواه و ناخواه به آثار ادبی، اعم از شعر (نظم) ونثر می رساند. به عبارتی دیگر اثار معین ومتمایز ادبی چه نثر وچه شعرهمان عین ادبی یامصداق خارجی مفهوم ذهنی ادبیات اند. درواقع اعیان ادبی یا آثار خارجی ادبیات شامل داستانها وغزلها، قطعه ها، قصیده ها ورمانها و... یا شعرها ونثرها می باشند كه سروده شدند (حافظی، ص5، 88). این سروده ها معمولاً درقاب نثر ونظم و بویژه مثنوی (حماسی- عشقی) ویژگی های آثار قومی ونژادی را در بر می گیرد، كه به دو صورت در اختیار مردم قرار می گیرد:

1- ادبیات مكتوب:

مجموعه ای از داستانها و سروده های (حماسی-عشقی) دست نویس یا چاپی،به زبان رسمی یا با گویش محلی است كه درمراكز فرهنگی یافت می شود وغالباً بازگو كننده حیات اجتماعی، دینی، اقتصادی وفرهنگی جامعه است.

2- ادبیات شفاهی (فولكور):

یعنی آن دسته از آثار منظوم و یا منثور(نثر مسجع) كه بدون اینكه برصفحه كاغذ رقم زده باشد، سینه به سینه از نسلی به نسلی دیگر منتقل می گردد. وغالباً گویای آداب وروم و معتقدات ونظامات اجتماعی است (روح الامینی، ص248- 249).

ب- پایداری/ مقاومت

مفهوم مقاومت، پایداری ودفاع، مفهومی عام در فرهنگ ملتهاست. این مفهوم كاملاً ارزش تلقی می شود زیرا یك واكنش غیرارادی در برابر تهاجم است. ادبیاتی كه زاییده مفهوم مقاومت پایداری است درحوزه محتوایی وموضوعی به خلق اثر می پذیرد.

1- توجیه حقانیت

2- دعوت به مقاومت

3- توصیف فاجعه

محتوای ادبیات پایداری مشتمل بر طرح حوزه های مذكور است. البته گاه شعری یافت می شود كه هرسه حوزه مزبور را بیان می كند یعنی گاه ضمن بیان شجاعت وستایش فتوحات، "آرمانها" را توصیف می كند وضمن سوگواری "بیان شجاعت" صورت می پذیرد (برای اطلاع بیشتر كاكایی، ص55- 56).

ج- ادبیات پایداری

ادبیت پایداری عبارت است ازآثاری كه تحت تاثیر شرایطی چون اختناق واستبداد داخلی، نبود آزادی فردی واجتماعی، قانون گریزی وقانون ستیزی با پایگاه های قدرت، غضب، قدرت وسرزمین و سرمایه های ملی وفردی و ... شكل می گیرند. بناراین جان مایه این آثار با بیداد داخلی یا تجاوز بیرونی از همه حوزه های سیاسی، فرهنگی، اقتصادیریال اجتماعی و ایستادگی در برابر جریان ها ی ضد آزادی است.

ولی این مفهوم در انقلاب اسلامی ایران، با یك فاصله زمانی كوتاه- نوزده ماه جنگ تحمیلی آغاز شد باپذیرش قطعنامه در بیست وهفتم تیرماه 1367 توقف نسب یافت، همراه با خود جریان نیرومند فرهنگی در حوزه شعر، قصه، نمایشنامه، نقاشی و... را بوجود آورد كه تجربه های تازه وبدیع در لابه لای شبكه عظیم فرهنگی آن باخود به همراه داشت. مطالعه، تحلیل، تبیین، بررسی، نقد، شناخت وبازیافت این حادثه عظیم در همه ابعاد بایسته وضروری است (سنگری، ج1، ص9). بنابراین آنچه را كه درخلال این بررسی ها، به صورت سروده ها ونوشته هایی به كار رفته به نوعی همدلی میهنی یا قومی در برابر تجاوز طبیعت در پی دارد كه به عنوان ادبیات پایداری قابل طرح هستند. به عبارتی ساده تر، سروده ها ونوشته هایی كه موضوع اصلی آن دعوت مردم به مبارزه وپایداری در برابر متجاوزین بود، تحت عنوان ادبیات پایداری/ مقاومت قابل تقسیم بندی است (كاكایی، ص9).

ادبیات دفاع مقدس

ادبیات دفاع مقدس به مجموعه نوشته ها و سروده هایی گفته می شود كه درون مایه موضوع آن، به مسائل هشت سال دفاع مقدس وپیامدها وتبعات آن باز می گردد. در نگاهی وسیع تر می توان طیفی گسترده تر وجغرافیایی فراخ تر برای این عنوان تصور كرد و با تكیه بر ویژگی های مقدس بودن كه تداعی قلمرو الهی ودینی برای این نوشته ها و سروده ها می كند (سنگری، ج3، ص15).

نسبت بین شعر وادبیات

باتوجه به اینكه شعر پدیده ای است هنری كه در چهارچوب خاص جان می گیرد و در یك ساختار كلامی درقالب مشخصی معین ارائه شده و برخاسته از احساس و اندیشه خاص مشخص است به عنوان یكی از بارزترین حوزه های ادبیات مقاومت برای دعوت مردم به مبارزه وپایداری مردم در برابر متجاوزین مطروح است.

همچنین باتوجه به مبانی دفاع در برابر تجاوز، گاهی در بازسازی همدلی میهنی یا قومی در برابر گونه هایی از تجاوز طبیعت بشری قابل طرح است. بنابراین شعر مقاومت در سراسر حیات خود در این سرزمین، تمام دگرگونی هایی را كه درجریان تحولات اجتماعی به وقوع پیوسته است بادقت وحساسیت زیاد سروده و آرمانهای انسان دوستانه را كه از پیرامون اسلام در ایران شكل گرفته بازتاب می دهد. شعر پایداری دفاع مقدس، برای آزادی اجتماعی و عدالت طلبی ودفاع مشروع، بیش ازهمه فرهنگ عاشورا استفاده می كند؛ به طوری كه فرهنگ عاشورا به عنوان تجربه تاریخی مسلمانان مطرح است كه یكی از سرچشمه های آزادی وعدالت طلبی ایران محسوب می شود. شعر مقاومت كلمه ای ازنماد بزرگترین حجم فرهنگ مقاومت خویش را اعلام می نماید وبامجموعه داشته های خود به معرفی پایگاه های مقاومت خویش مشاركت می دهد و از این رو به ایفای نقش شعر به عنوان یكی از عوامل تحریك بخش مقاومت كمك می كند.

منابع

1- بهبهانی، سیمین. مجموعه اشعار، نشرنگاه، 1282.

2- تجلیل، جلیل وتنی ازچند همكاران، برگزیده متون ادب فارسی، چاپ چهارم، نشرمركز دانشگاهی، 1364.

3- حافظی،علی رضا. معنی ادبیات، چاپ اول، انتشارات نیلوفر، پاییز 1370.

4- حسینی، حسن. هم صدا باخلق اسماعیل، نشرحوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1360.

5- روح الامینی، محمود. مبانی جامعه شناسی ومردم شناسی ایلات وعشایر، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 1374.

6- روزنامه جمهوری اسلامی ایران،437،16 آذر1359.

7- سنگری، محمدرضا. ج1و3 نقد وبررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس، چاپ اول، انتشارات پالیزان، بهار1380.

8- شاهرخی، محمود ومشفق كاشانی، مجموعه اشعارجنگ، چاپ اول، چاپخانه سپهر، 1367.

9- شقایق های اروند(شمشین كنگره سراسری شعردفاع مقدس)، چاپ اول، نشربنیاد حفظ آثارونشرارزشهای دفاع مقدس، 1376.

10- كاشانی، مشفق، سرود سرخ بهار، چاپ اول، نشرحوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1373.

11- كاكایی، عبدالجبار، بررسی تطبیقی موضوعات پایداری درشعرایران وجهان، انتشارات پالیزان، بهار1380.

12- میرجعفری، سیدعلی اكبر، حرفی ازجنس زمان، چاپ اول، انتشارات قو،1376

نوید شاهد داوود غیاثی راد   علی ذبیحی