جایگزین‌هایی که به کار نمی‌آیند

راه‌اندازی جستجوگر واژه‌های مصوب

جستجوگر واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شامل هشت دفتر فرهنگ واژه‌های مصوّب، در وبگاه فرهنگستان راه‌اندازی شد.

حسن قریبی، مدیر روابط عمومی و سردبیر وبگاه فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این باره گفت: تا پیش از این، نسخه پی‌دی‌اف هشت جلد فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان روی وبگاه قرار داشت و نرم‌افزار جستجوگر نیز فقط شامل واژه‌‌های سه جلد نخست این مجموعه فرهنگ بود، اما نرم‌افزار جستجوگر جدید قابلیت جستجوی واژه‌ها در میان هر هشت جلد را دارد.

به این صورت، علاقه‌مندان برای اطلاع از واژه‌های مصوّب فرهنگستان و معادل‌های فارسی تصویب‌شده برای کلمات بیگانه، می‌توانند آن واژه را در قسمت جستجوی وبگاه وارد کنند تا از معادل فارسی و صورت مصوّب آن واژه مطلع شوند.

مجموعه حاضر شامل واژه‌های مصوّب فرهنگستان تا پایان سال 1389 (مجموع هشت دفتر فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان) است که با قابلیت جستجو به صورت‌های متفاوت ارائه شده‌است.

در این مجموعه تعریف برخی از واژه‌های ریاضی، به علت داشتن فرمول‌های پیچیده، ذکر نشده‌است که در ویرایش‌های بعدی در مجموعه خواهد آمد.

علاقه‌مندان می‌توانند از طریق نشانی زیر به این نرم‌افزار جستجوگر دسترسی داشته‌باشند:

http://www.persianacademy.ir/fa/word/

گفت و گو با امیر جلال الدین کزازی درباره کارکرد واژه های تازه پارسی

زبان را می‌توان همانند موجود زنده‌ای قلمداد کرد که مدام در حال تحول است، به طوری‌که در طول تاریخ تغییرات بسیاری داشته و همچنان نیز زایش خود را ادامه می‌دهد. زبان در بستر تغییر و تحولات عصر مدرنیته گاهی همپای این تغییرات پیش آمده و گاهی نیز از آنجا مانده است.

ما در حوزه‌های مختلف تکنولوژیکی همواره پذیرای تکنولوژی‌های روز بوده‌ایم تا تولید کننده آن و به‌‌ همان نسبت که از دستاوردهای روز دنیای علم و فناوری سود برده‌ایم به‌‌ همان میزان نیز کلماتی غیر بومی وارد زبان فارسی شده است. از سوی دیگر سبک گفتار جوانان نیز به جهت پویا بودن -که البته ویژگی ذاتی این نوع از سبک گفتار است- همواره اصطلاحات جدیدی را وارد زبان فارسی می‌کند که شاید به عقیده زبان‌شناسان بدون ریشه‌های زبانی باشد، اما استفاده مداوم از آنها در گفت‌وگوهای روزمره به گسترش سریع آن در میان مصرف کنندگان زبان منجر می‌شود. این سرعت گسترش شاید یکی از آرزوهای اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی باشد که همواره به جهت فراگیر نشدن واژه‌های معادلی که برای واژه‌های بیگانه تولید می‌کنند مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. زبان به واسطه مردمانی به حیات خود ادامه می‌دهد که به نوعی مصرف کننده آن هستند و توسط آن زبان با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، حالا اگر بخواهیم برای حفظ یک زبان به معادل‌سازی واژه‌های بیگانه رو بیاوریم ولی مردم عامه این واژه‌ها را به کار نبرند، گویا هیچ فعالیتی صورت نگرفته است.

تأخیر در واژه‌گزینی

مهم‌ترین علتی که می‌توان برای عدم گسترش واژه‌های مصوب فرهنگستان در میان زبان عامه بیان کرد، تأخیر در واژه گزینی برای کلماتی است که به واسطه یک محصول یا فناوری وارد زبان می‌شوند. شاید بتوان گفت واژه پیامک موفق‌ترین کلمه ایست که تاحدی توانسته در زبان مردم وارد شود و حداقل در هفته یکی دو بار از طرق مختلف این واژه به گوشمان می‌رسد؛ اما اگر واقع بینانه‌تر به آن دسته از افراد و یا گروه‌هایی که از این واژه استفاده می‌کنند نگاه کنیم سهم مردم عادی بسیار ناچیز است و درواقع بیشتر رسانه‌ها هستند که به جای اس ‌ام اس از پیامک استفاده می‌کنند. فرهنگستان در مواجهه با فناوری های نوظهور مدت زمانی طولانی بعد از همه‌گیری فناوری و عادت مردم به نام اصلی آن اقدام به تعیین واژه‌های معادل می‌کند حال آنکه شاید اگر خیلی زود‌تر این جایگزینی واژه‌ها صورت بگیرد به کارگیری آن در میان مردم محتمل‌تر خواهد بود.در این زمینه حتی وقتی به میرجلال الدین کزازی، استاد زبان و ادب فارسی مراجعه می‌کنیم تا نظرش را در رابطه با واژه‌های جایگزین فرهنگستان بدانیم، می‌گوید: من حدود سه سال است که دیگر واژگان جدید فرهنگستان را پیگیری نکرده‌ام و نمی‌توانم نظر دقیقی داشته باشم. از او می‌پرسم وقتی شما که اهل ادب هستید این واژه‌ها را نشنیده‌اید پس این واژه‌ها به کار چه کسانی می‌آید، به روند غلط واژه‌گزینی در فرهنگستان اشاره می‌کند و می‌گوید: «فرهنگستان زبان و ادب نتوانسته است همراه با روند آلودن زبان به واژه‌های بیگانه، برابرهای رسا، روشن و برازنده برای این واژه‌های بیگانه بجوید.»به گفته وی «فرهنگستان نه در چندی و نه در چونی بسنده نبوده است. آهنگ برابرسازی واژگان بیگانه آن‌چنان نبوده است که نیاز شتاب‌آلود واژه‌سازی را برآورد.»

چرا تهدید زبان فارسی؟!

در فرهنگستان گروه‌های متعددی از زبان‌شناسان و اساتید ادبیات حتی برای اصطلاحات تخصصی علوم متعدد از قبیل پزشکی، فیزیک، شیمی، مکانیک و... واژه‌های فارسی برمی‌گزینند که از همین ابتدا کاملاً مشخص است. این واژه‌ها جایی در میان اهالی آن علم پیدا نخواهند کرد. مشکل از جایی آغاز می‌شود که ورود این کلمات را تهدیدی جدی برای زبان تلقی می‌کنیم درصورتی که اگر بدون جهت‌گیری، به سیال بودن زبان و طبیعت زایای آن اعتقاد داشته باشیم چنین برداشتی نخواهیم داشت.

همانطور که فرهنگ‌ها از یکدیگر تأثیر می‌پذیرند زبان نیز که بخشی از فرهنگ است از این تاثیرپذیری ناگزیر خواهد ماند. واقعاً چه نیازی وجود دارد که به جای ماکت از نمونک استفاده کنیم؟ و یا چه اصراری هست که واژه‌های عربی و یا چند بخشی را جایگزین یک کلمه کنیم؟

جایگزین‌هایی بدون مخاطب

کزازی که سبک گفتاری خاص او و تأکیدی که بر استفاده از زبان پارسی در گفتار روزمره‌اش دارد زبانزد اهالی فرهنگ است بار‌ها در این زمینه نظرات خود را بیان کرده است. وی با اشاره به مباحثی که طی سال‌های گذشته نیز مطرح کرده بود می‌گوید: هرچند در میان واژه‌های پیشنهادی به واژه‌هایی به‌آئین و خوش‌آهنگ و رسا بازمی‌خوریم، ‌ پاره‌ای از واژگان هم آن‌چنان‌اند که به هیچ روی بخت آن را نمی‌توانند داشت که ایرانیان آن‌ها را به کار بگیرند.

به اعتقاد وی ‌ از واژه‌هایی که به هر روی گفته می‌شود ساخته فرهنگستان است‌، «قطار‌سریع‌السیر‌شهری» است. چنین واژه‌ای بلند که از چندین هجا ساخته شده است، از دید هنجار‌ها و بنیادهای زبانی هرگز نمی‌تواند جای واژه بسیار کوتاه و دوهجایی «مترو» را بگیرد.این استاد زبان و ادب پارسی همچنین می‌گوید: گاهی واژه‌هایی که در پیش نهاده می‌شود با وام واژه‌ها از دید ساختار معنایی بویژه ساختار آوایی همسنگ و هم طراز نیست از این روی واژه‌های پیشنهادی نمی‌تواند جای واژه‌های بیگانه را بگیرد.

جای خالی رسانه

یکی از اصلی‌ترین ابزارهای اطلاع رسانی رسانه‌ها هستند و بواسطه تنوعی که دارند هر‌کدام بخشی از افراد یک جامعه را به عنوان مخاطب با خود همراه می‌کنند. تاثیرگذاری رسانه‌ها در امر فرهنگسازی بارها به اثبات رسیده و در ترویج واژه‌های جدید نیز تجربه گسترش تکیه کلام‌های برخی از شخصیت‌های سریال‌های طنز و از سوی دیگر گستردگی استفاده کنندگان از ترکیب‌ها و واژگانی که توسط ایمیل‌ها و در فضاهای مجازی رد و بدل می‌شود، خود تأکیدی بر قدرت رسانه‌هاست. برای اینکه رسانه‌ها در ترویج واژگان معادلی که فرهنگستان به کار می گیرد وارد عمل شوند باید همان شرط‌هایی که گفته شد در انتخاب واژه ها مورد توجه قرار بگیرد. در فرهنگستان نیز اگر ساز و کاری توجیهی برای رسانه ها تعریف شود جریان گسترش واژه‌ها در میان زبان عامه مردم روند سریع تری به خود خواهد گرفت. هرچند برای اینکه این امر میسر شود باید باید بپذیریم زبان یک دستگاه تصفیه دارد و بعد از مدتی خودش را تصفیه می کند. باید واژه های جایگزین جذابیت داشته باشند و کارایی آنها توسط مصرف‌کنندگان زبان را هم مدنظر قرار بگیرند.