تعیین محل زمین لرزه

در مبحث زمین لرزه چیست گفتیم: کانون محلی است که معمولاً در اعماق زمین بوده و زمینلرزه از آنجا آغاز می شود. مرکز سطحی(1) نیز مکانی در سطح زمین است که مستقیماً روی کانون قرار دارد. (شکل 1)

. از اختلاف سرعت عبور امواجP و S می توان روشی برای تعیین مرکز سطحی به دست آورد. اساس کار با یک مسابقه بین دو اتومبیل که یکی سریعتر از دیگری حرکت می کند قابل مقایسه است. هر چه مسافت مسابقه بیشتر باشد اختلاف زمانی رسیدن دو اتومبیل به خط پایان بیشتر خواهد بود. از این رو هر چه وقفه ی زمانی رسیدن اولین موجP و اولین موجS بیشتر شود، به همان نسبت فاصله تا منشأ زمینلرزه بیشتر است.

یک روش تعیین مرکز سطحی زمینلرزه، استفاده از لرزه نگاشت زمینلرزه هایی بود که مرکز سطحی آنها از راه شواهد ظاهری به آسانی قابل شناسایی بود. براساس این لرزه نگاشتها، نمودار مدت سیر امواج طبق (شکل 2)  رسم می شود.

اولین نمودار مسافت – زمان هنگامی قابل استفاده شد که امواج حاصل از انفجارات اتمی به وسیله زلزله- نگاشت ثبت شد. زیرا در این حالت، زمان و محل انفجار دقیقاً مشخص بود.

با استفاده از لرزه نگاشت نمودار(شکل 3)  و منحنی (شکل 2)، می توان فاصله ی بین ایستگاه ثبت تا محل زمینلرزه را تعیین کرد. با معلوم بودن فاصله ی زمانی بین رسیدن اولین موجP و اولین موجS، می توان فاصله ی ایستگاه تا مرکز سطحی زمینلرزه را از نقطه ای که نمودار زمان سیر [امواج] که معادل وقفه ی زمانی رسیدن دو موجP وS را نشان می دهد، به دست آورد. از اطلاعات این نمودار (شکل 3) می توان دریافت که زمینلرزه در فاصله ی 3800 کیلومتری پایگاه لرزه شناسی رخ داده است. با این روش، فاصله ی مرکز زمینلرزه به دست می آید که محل آن ممکن است در هر جهت از ایستگاه باشد.*

همان طور که در (شکل 4) نشان داده شده محل دقیق وقتی پیدا می شود که فاصله از سه ایستگاه لرزه ای مختلف یا بیشتر به دست آمده باشد. با رسم دوایری به شعاع فاصله ی مرکز سطحی از هر یک از ایستگاه های لرزه شناسی محل دقیق مشخص می شود.

حدود 95 درصد از انرژی آزاد شده توسط زمینلرزه ها در امتداد نوارهای باریکی که زمین را دور می زنند متمرکز هستند. (شکل 5) بیشترین مقدار انرژی در محدوده ی کمربند اطراف اقیانوس آرام(2) که به آن نوار حاشیه ی اقیانوس آرام می گویند، آزاد می شود. این منطقه شامل نواحی فعال لرزه ای نظیر ژاپن، فیلیپین، شیلی و رشته های جزایر آتشفشانی بی شماری مانند جزایر آلئوسین است. مرکز لرزه ای فعال و بزرگ دیگری در امتداد کوههای منطقه ی دریای مدیترانه، ایران و رشته جبال هیمالا یا کشیده شده است. در (شکل5) نوارهای فعال دیگری هم دیده می شوند که به طول هزاران کیلومتر از سرتاسر اقیانوسهای جهان عبور می کنند. این نواحی با سیستم بلندیهای میان اقیانوسی تطبیق می کند که از نظر فعالیت لرزه ای شمال مناطقی با لرزه های زیاد ولی با شدت کم است.

با مقایسه ی (شکل5)  و  (شکل6)می توانیم ارتباط نزدیکی بین محل مرکز سطحی زمینلرزه ها و حاشیه ی صفحات بیابیم، پدیده ای که در فصل بعد به آن خواهیم پرداخت.

پی نوشتها:

1)epicenter

2)circum  pacific belt

منابع :

مبانی زمین شناسی---  دکتر ادوارد جی. تاربوک و دکتر فردریک ک. لوتگن

پیکرشناسی لرزه / شومیز---منوچهر بهاور- بهروز توکلی- شهاب توکلی- فرشاد قشلاقی