ارگ علیشاه، نماد پایداری

این ارگ در مرکز شهر تبریز، در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی قرار دارد و امروزه فضای پیرامون آن برای برگزاری نماز جمعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و مصلای بزرگ تبریز در این مکان احداث شده‌است

بنای تاریخی ارگ علیشاه در نزدیکی میدان شهرداری تبریز جای گرفته است. این مجموعه تاریخی در برگیرنده مدرسه، مسجد و خانقاه است که در زمان تاج الدین علیشاه جیلانی از امرای گورکانیان در قرن هشتم هجری ساخته شده است.

ارگ علیشاه و مجموعه آن در زمان ساخت آن، شاخص ترین بنای شهر تبریز بوده که به نوشته جهانگردان تاریخی، تنها بنای شهر تبریز بوده که از دور دست دیده می شده است. در ساخت این بنا ساروج و مصالح ساختمانی بادوام به کار رفته است. زلزله ویرانگر تبریز در قرن دهم که شهر تبریز را با همه بناهای تاریخی اش ویران کرد، بخش اعظم این مجموعه را نیز فرو ریخت. با این حال بخشی از دیوارهای بلند این مجموعه بر جای ماند تا یادگار پایداری در برابر این پدیده طبیعی مهیب باشد، گرچه شکستگی بزرگی در بدنه ارگ از این زلزله پدیدار شد.

در زمان مشروطیت و قیام مردم تبریز، این بنای تاریخی باز هم سنگر مبارزان مشروطه خواه و نیروهای ستارخان و باقرخان قرار گرفت و در برابر شلیک توپخانه محمدعلی شاه قاجار ایستاد. یادگار مبارزه آزادی خواهان با استبداد در جای گلوله های توپ بر دیوارهای ارگ هنوز پا برجاست.

پس از انقلاب، از محوطه تاریخی ارگ علیشاه مصلای تبریز استفاده شد. به سبب کاربری جدید این محوطه، محدودیت های ویژه ای برای رفت و آمد و بازدید از این مجموعه برقرار شد که دسترسی گردشکران را به این مجموعه در سالهای گذشته با محدودیت مواجه کرده است.

شاردن هم در سفرنامه اش به ایران از روزگاری حکایت می کند که ارگ علیشاه شناسنامه تبریز بود و اولین بنایی بود که در زمان ورود به این شهر به چشم می آمد. او می نویسد: «تعداد مساجد تبریز دویست و پنجاه است... مسجد علی‌شاه تقریبا کاملا مخروبه و منهدم شده‌است. قسمت‌های سفلی که به گزاردن نماز افراد مردم اختصاص دارد و مناره آن را که بسیار رفیع و بلند است، مرمت کرده‌اند. هنگام ورود از ایوان نخستین اثری که از تبریز مشاهده می‌شود، همین مناره‌است.

چهارصد سال می‌شود که این مسجد را خواجه علی‌شاه بنا کرده‌است. مشارالیه صدراعظم غازان خان شاهنشاه ایران که مقر سلطنتش تبریز بود و در همان‌جا نیز به خاک سپرده شده بوده‌است. هنوز هم مقبرهء وی در یک منار مخروبهء عظیمی که به نام او، منار «غازان خان» نامیده می‌شود، مشهود است.»

این بنای 700 ساله که یادگار آسیب های طبیعی و تاریخی دوران گذشته را بر چهره دارد، اکنون در میان انبوه داربست ها و میله های فلزی چهره خود را پوشانده است.

قسمت جنوبی این بنا دارای طاقی بزرگ بوده که فرو ریخته است. عرض این بنا 30 متر و ارتفاع آن 26 متر است. عرض دیوارها 10 متر و داخل آنها مرکب از دو دیوار عریض است که توسط طاق هایی به هم اتصال یافته است.

ارگ علیشاه یکی از بلندترین دیوارهای تاریخی کشور و نماد شهر تبریز و استان آذربایجان‌شرقی است.

این بنا در دوران قاجاریه مبدل انبار غلات ومخزن مهمات گردیده وحصاری دور آن کشیده شده ونام ارک یافته است. ارک در دوران مشروطیت به دست مشروطه خواهان افتاد ودر نتیجه باعث تقویت موضع آنان شده است . در سال های قبل از انقلاب تبدیل به باغ ملی یا گردشگاه عمومی شده بود وهم اکنون از محوطه این اثر باستانی به عنوان مصلی استفاده می شود .

ارگ علیشاه در سال 1310 توسط وزرات فرهنگ و هنر با شماره 170 در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسید.

صد جلوه از میراث ایران -ناشر:نشر قلمرو آفتاب-گروه نشر ایران

همشهری آنلاین

دانشنامه آزاد ویکی پدیا

پرتال شهرداری شهر تبریز