تبیان، دستیار زندگی
یكى از معانى قدر، تقدیر و سرنوشت است و در این شب ، امور بندگان تا سال آینده مقدر مى گردد؛ و این وجه را بسیارى از مفسران از جمله علامه طباطبائى استوار دانسته اند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پرسش و پاسخ های شب قدری (2)

شب قدر

یكى از معانى قدر، تقدیر و سرنوشت است و در این شب ، امور بندگان تا سال آینده مقدر مى گردد؛ و این وجه را بسیارى از مفسران از جمله علامه طباطبائى استوار دانسته اند.

چرا شب قدر، قدر نامیده می‌شود؟

در وجه تسمیه این شب مبارك به شب قدر وجوهى را ذكر كرده اند، از آن جمله :

1. چون شب شریفى است به آن لیلة القدر مى گویند؛ یعنى شبى كه صاحب قدر و منزلت و شرافت است و از همین باب است "و ما قدروا الله حق قدره"(1) قدر خدا را چنان كه در خور اوست نشناختند. چنان كه عرب ها مى گویند: فلان له قدر، یعنى فلانى داراى شرافت و عظمت است.(2)

2. چون در این شب ، فرشتگان بسیارى به زمین مى آیند زمین تنگ مى گردد، لذا آنرا شب قدر نامیدند، زیرا قدر به معناى ضیق و تنگى است ؛ آیه شریفه "و من قدر علیه رزقه "(3) روزى او تنگ شده است شاهدى بر مدعاى ماست .

3. یكى از معانى قدر، تقدیر و سرنوشت است و در این شب ، امور بندگان تا سال آینده مقدر مى گردد؛ و این وجه را بسیارى از مفسران از جمله علامه طباطبائى استوار دانسته اند.

محقق عالى قدر، مرحوم آیت الله حاج میرزا ابوالحسن شعرانى مى نویسد:

باید دانست كه مقدرات مردم، كه علم خدا بدان تعلق گرفته است، از ازل مبیّن بود، چون علم خدا ازلى است و آنچه خداوند به سبب دعا و اسباب دیگر محو و اثبات مى كند، در همه وقت است، زیرا كه به تواتر معلوم گردیده است كه در همه ایام سال ، دعاها مستجاب شده و خداوند وعده اجابت را منحصر به شب قدر نساخته و این كه تقدیر مقدرات در شب قدر خواهد بود، از مشكلاتى است كه معناى آن بر ما معلوم نیست،

مگر آن كه بگوییم : دعا در این شب به اجابت نزدیكتر است .(4)

4. گفته شده است كه علت نامگذارى این شب به "قدر" آن است كه انزل فیها كتاب ذوقدر، الى رسول ذى قدر، لاجل امة ذات قدر، على یدى ملك ذى قدر. قرآن با قدر و منزلت بر پیامبر والاقدر و براى امت باقدر و ارزش، به واسطه ملكى صاحب قدر، نازل گردیده است .(5)

5. گاه نیز گفته اند: شبى است كه مقدر گردیده تا "قرآن" در آن نازل شود.

6. یا از آن رو كه هر كس این شب را زنده بدارد و احیا نگه دارد صاحب قدر و منزلت مى گردد، به لیلة القدر معروف شده است .

ناگفته پیداست كه جمع بین این وجوه نیز امكان دارد.

بنا بر وجه تسمیه چهارم (که شب قدر را قدر نامیدند، به علت اینکه قدر به معناى ضیق و تنگى است و فرشتگان بسیارى به زمین مى‎آیند و زمین تنگ مى گردد) ممکن است این اشکال شود که ملائكه زیاده از حد است و محال است كه زمین گنجایش آنها را داشته باشد؟

در این خصوص آیه الله شیخ جعفر شوشترى در فوائد المشاهد گوید:

براى نازل شدن ملائكه و روح در شب قدر، چند وجه وجود دارد:

اول: این نازل شدن براى خصوصیتى است كه خداوند عالم براى زمین قرار داده است ، در خصوص این شب قدر.

دوم: نازل مى شوند براى ملاحظه كردن پاره اى از عبادات كه در زمین است و در آسمان نیست ، مثل: "اطعام فقرا و مساكین" زیرا كه این عبادت بزرگ در آسمان ها نیست ، لذا براى بزرگى شان این عبادت به زمین نازل مى شوند تا اطعام بر فقرا و مساكین را ببینند...

سوم: نزول ملائكه در شب قدر براى شنیدن گریه و ناله هاى گناهكاران است ، زیرا آنها از فرمایش خداوند تعالى انین المذنبیین احب الى من تسبیح المسبحین.

دانسته اند كه ناله گناهكاران افضل از تسبیح تسبیح كنندگان است و چون در آسمان‎ها اهل معصیت نیست كه ناله او را در مقام توبه بشنوند، لذا به زمین مى آیند تا این عبادت را ببینند و در حدیث است كه حضرت جبرئیل (علیه السلام ) با ناله كنندگان مصافحه مى كند و ملائكه بر او سلام مى كنند و علامت مصافحه سید ملائكه (حضرت جبرئیل ) آن است كه در شخص رقتى حاصل مى شود و نورانیتى پیدا مى گردد.

به چه سبب شب قدر بهتر از هزار ماه است ؟

نظرهاى گوناگونى در خصوص بهتر بودن این شب مبارك از هزار ماه ، ابراز شده است .(6)

الف ) عمل نیك در این شب از هزار ماهى كه در آنها شب قدر نباشد بهتر است و در این خصوص ، روایت زیر قابل دقت است :

راوى از امام صادق (علیه السلام ) سوال مى كند: چگونه ممكن است شب قدر از هزار ماه بهتر باشد؟

امام (علیه السلام ) فرمودند: العمل فیها خیر من العمل فى الف شهر لیس فیها لیله القدر.(7)

ب ) از امام زین العابدین (علیه السلام ) روایت شده كه فرمود: خدا به رسول خود محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) گفت : آیا مى دانى براى چه شب قدر از هزار ماه برتر است ؟ اظهار داشت : نه .

خداوند فرمود: براى این كه در این شب ، فرشتگان و روح به اذن بارى تعالى هر امرى را فرود مى آورند.(8)

ج ) نزول قرآن در آن شب .

وجوه دیگرى كه دانشمندان نقل كرده اند:

الف ) عبادت یك شب پیروان پیامبر (ص) از سلطنت هزار ماه بنى امیه - كه تقریبا هشتاد و اندى سال مى شود - برتر است.(9)

ب ) نقل است كه پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) نام چهار تن از عابدان (یحیى ، زكریا، حزقیل و یوشع ) را بر زبان جارى كرد و فرمود: "اینان هشتاد سال خدا را پرستیدند و لحظه اى هم از یاد او غافل نشدند و مرتكب گناه نگردیدند." حضار تعجب كردند. جبرئیل "سوره قدر" را فرود آورد.(10)

پ ) ابوبكر ورّاق گوید: ملك سلیمان هزار ماه بود و ملك ذوالقرنین هزار ماه و كسى كه در شب قدر خدا را عبادت كند، از ملك و سلطنت آن دو بهتر است .

ت ) ثعلبى گوید: پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) به یاران خود فرمودند: در بنى اسرائیل ، عابدى مى زیست كه "شمسون" نام داشت ، وى هزار ماه ، سلاح بست و در راه خدا نبرد كرد. صحابه گفتند: آیا ما نیز با این عمر كوتاه به چنین سعادتى نائل خواهیم شد؟ كه سوره قدر نازل گردید.

ه ) شب قدر از هزار ماه بهتر است ، زیرا بر امت هاى پیشین ، هزاران ماه گذشت و آنان در تاریكى ها و گمراهى ها به سر مى بردند.

با توجه به این كه امام علی‏(ع)از كیفیت شهادت خویش اطلاع كامل داشته و مسلما قاتل خود را نیز مى‎شناخت چرا درصدد ممانعت از عمل وى برنیامد؟

علامه امینی مى‎فرماید: همین سوال را از خود امام هم پرسیدند، چرا كه حضرت قاتل خود را مى‎شناخت و به خود وى (یعنى عبدالرحمان بن ملجم مرداى علیه اللعنه) و دیگران اعلام داشته بود.

سپس مى‎فرماید: امام در پاسخ فرمود: چه از این شگفت‎انگیزتر و عجیب‎تر كه شما از من مى‎خواهید قاتل خود را (قبل از انجام جنایت قصاص نموده و) بكشم؟!

بدین ترتیب امام، خود را فداى عدالت نموده نه بالعكس.


پی‎نوشت‎ها:

1. حج (22)، آیه 74.

2. شیخ طوسى ، التبیان ، ج 10، ص 385؛ فتح القدیر، ج 5، ص 472 و مجمع البحرین ، ماده قدر.

3. طلاق (65) آیه 7

4. تفسیر منهج الصادقین ، ذیل تفسیر سوره قدر.

5. طبرسى ، مجمع البیان ، ج 10، ص 518

6.مثلا زمخشرى در كشاف مى گوید: ارتقاى فضیلت شب قدر تا این حد، علتش وجود مصالح دینى است ، از قبیل نزول ملائكه و روح و تفضیل هر امرى از روى حكمت .

7. یعنى عمل در شب قدر بهتر از عمل در هزار ماهى است كه شب قدر در آن نباشد.

8. الكافى ، ج 1، ص 248 و بحار الانوار، ج 25، ص 80.

9. رك : محمد ثقفى تهرانى ، تفسیر روان جاوید و على بن ابراهیم قمى ، تفسیر قمى .

10. ملا محسن فیض كاشانى ، تفسیر صافى ، ج 5.

منبع:

شب قدر (اعمال و فضیلت) نوشته: ناصر باقرى بیدهندى

تهیه و فرآوری: عبداله فربود، گروه حوزه علمیه