معیار تشخیص گناهان صغیره و کبیر

گرچه تمام گناهان از آن جهت که سرپیچی از دستور خداوند تعالى هستند، بزرگ می باشند، اما با توجه به خصوصیات ذاتى و تبعات مختلف و آثار گوناگونى که در آنها وجود دارد مى توان حدس زد که تمام گناهان با هم برابر نیستند: بعضى بسیار بزرگ، پاره اى بسیار کوچک و برخى متوسط هستند.

بدیهى است گناه قتل نفس به مراتب بزرگتر از گناه ضرب و شتم یک انسان، و گناه زنا بزرگتر از گناه نگاه کردن به نامحرم است.

با پذیرش این نکته در اینجا دو سۆال مطرح مى شود:

الف. با اینکه همه گناهان در مقام مقایسه با یکدیگر، شدت و ضعف دارند، آیا تقسیم گناه به کبیره و غیره، مطلق است یا نسبى؟

ب. برفرض که این تقسیم بندى (تقسیم مطلق) درست باشد، معیار کبیره و صغیره چیست و با چه ملاکى مى توان گناهان بزرگ را از گناهان کوچک تشخیص داد؟

در پاسخ سۆال نخست باید گفت: هر چند گناهان در مقام مقایسه با یکدیگر شدت و ضعف دارند و تقسیم به کبیره و غیره از این لحاظ نسبى است - یعنى ممکن است یک گناه نسبت به گناه بالاتر صغیره و نسبت به گناه کوچکتر کبیره محسوب شود - اما آیات قرآن و روایات معصومین (علیهم السلام)، در یک جمع بندى کلى، گناهان را به دو دسته تقسیم نموده و براى این تقسیم بندى معیارى کلى ذکر کرده اند، یعنى در یک تقسیم بندى کلى گناهان به دو گروه کوچک و بزرگ تقسیم شده و هر گروه در جایگاه خاصى قرار گرفته است.

از این نظر هیچ یک از گناهان کوچک در ردیف گناهان بزرگ و هیچ یک از گناهان بزرگ در ردیف گناهان کوچک قرار نمى گیرد.

در قرآن کریم چنین مى خوانیم: «ان تجتنبوا کبائر ماتنهون عنه نکفر عنکم سیئاتکم و ندخلکم مدخلا کریما»: اگر از گناهان بزرگى که از آن نهى شده اید، اجتناب کنید، گناهان کوچک شما را مى پوشانیم وشما را در جایگاه خوبى وارد مى سازیم. (1)

و در آیه اى دیگر مى خوانیم: «الذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش الا اللمم ان ربک واسع المغفرة: (نیکوکاران) کسانى هستند که از گناهان بزرگ و زشتى ها، جز گناهان کوچک پرهیز مى کنند، بى گمان آمرزش پروردگارت وسیع است. (2)

و درباره بهشتیان مى خوانیم: «و الذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش»: (مواهب آخرت، جاودانه است براى) آنانکه از گناهان بزرگ و کارهاى زشت پرهیز مى کنند. (3)

از آیات و روایات متعددى که به ما رسیده به روشنى استفاده مى شود، که گناهان، دو گونه اند: کبیره و صغیره و همچنین استفاده می شود بعضى از گناهان، بدون توبه حقیقى بخشودنى نیست، ولى بعضى از آنها بخشودنى است.

معیارهای مختلف شناخت گناهان کبیره

راه شناخت گناهان کبیره به طوری كه مرحوم شیخ انصاری رضوان الله علیه در رساله عدالت مرقوم فرموده اند پنج راه است:

راه اول: روایت معتبر است كه در آن تصریح شده باشد كه فلان گناه از گناهان بزرگ است.

راه دوم: آیه یا روایت معتبری است كه مثلا در مورد فلان گناه بگوید خدای متعال برای انجام دهنده این گناه آتش جهنم را واجب كرده است.

راه سو م: خدای متعال در قرآن مجید به خصوص تصریح كند كه برای انجام دهنده فلان گناه عذاب مهیا شده .

راه چهارم: شناختن گناهان كبیره آن است كه عقل یا نقل دلالت كند بر اینكه فلان گناه از فلان گناه كه كبیره بودنش ثابت شده بالاتر و شدیدتر است.

مثل اینكه بما می‏گویند « الغیبة اشد من الزنا» بدگوئی كردن پشت سر مۆمنین از زنا كردن بالاتر است، ما می فهمیم كه غیبت كردن و بدگوئی نمودن پشت سر مۆمنین هم از گناهان كبیره است اگر چه در هیچ روایتی تصریح نشده باشد كه غیبت از گناهان كبیره است زیرا چون زنا كردن برای ما معلوم شده كه از گناهان كبیره است تا در روایت دیدیم كه غیبت كردن از زنا نمودن بالاتر و شدیدتر است یقین می كنیم كه غیبت كردن هم از گناهان كبیره است.

و همچنین اگر مسلمانی جاسوسی كند و مطالبی را از مسلمانان به كفار خبر دهد تا باعث شود كه دشمنان بر مسلمین غلبه پیدا كنند یا خون مسلمان را بریزند، این موضوع اگر چه در روایات ما بعنوان گناه كبیره یافت نشود اما بعد از اینكه دیدیم در روایات فرمودند یكی از گناهان كبیره فرار از جنگ است برای ما به حكم عقل معلوم می شود كه مسلما جاسوسی كه ضرررش به مراتب برای مسلمانها از فرار نمودن در جنگ بیشتر است از گناهان كبیره می باشد.

راه پنجم: از راههای شناختن گناهان كبیره این است كه به ما بگویند فلان گناه اگر از كسی صادر شد شهادت او قبول نمی شود از این مطلب می فهمیم كه آن گناه از گناهان كبیره است.

یا مثلا وقتی به ما گفتند كه اگر كسی فلان گناه را كرد پشت سر او به جماعت نماز نخوانید برای ما معلوم م یشود كه آن گناه از گناهان بزرگ است.

مثل اینكه در روایت وارد شده كه ما را نهی كرده‎اند از نماز خواندن پشت سر كسی كه عاق والدین باشد البته از این نهی ما یقین می كنیم كه عقوق والدین و اذیت به پدر و مادر از گناهان كبیره است اگر چه فرضا در هیچ روایتی نباشد كه عقوق والدین از گناهان كبیره است.

پی نوشت:

1.    نساء، 31

2.    نجم،32

3.    شورى، 37

منابع:

گناه شناسی حضرت آیت الله مجتهدی تهرانی

گناهان کبیره، شهید دستغیب، ج1، ص 26-28

گناه شناسی، محسن قرائتی

ترجمه تحریر الوسیله، امام خمینی (ره)، ج1، شرائط امام جماعت

نقطه هاى آغاز در اخلاق عملى، محمدرضا مهدوی کنی، ص 109-110

ترجمه تفسیر المیزان، ج 4، ص512

تهیه و فرآوری: عبداله فربود، گروه حوزه علمیه تبیان