نظارت استصوابى

نظارت استصوابى چیست؟ و جایگاه عقلایى و قانونى آن كدام است؟

بطور كلّى نظارت بر چگونگى و حُسن اجراى فرآیندهاى قانونى ـ سیاسى در هر كشور، به دو گونه انجام مى پذیرد: یكى به صورت استطلاعى و دیگرى به صورت استصوابى.

نظارت استطلاعى: به نظارتى گفته مى شود كه ناظر موظّف است تنها از وضعیّتى كه مجریان انجام مى دهند اطّلاع یابد، سپس بدون آن كه خود اقدام عملى كند و نحوه اجراء را تأیید یا ردّ كند، آنچه را مشاهده كرده به مقامِ دیگرى گزارش كند.

این گونه نظارت كه صِرفاً جنبه اطّلاع یابى دارد، به واقع حقِّ همه شهروندان جامعه نیز هست؛ وگرنه از این حیث كه ناظران نمى توانند هیچ گونه تصمیم گیرى در مورد تخلّفات احتمالى داشته باشند، تفاوتى با نظارت سایر شهروندان ندارد.

نظارت استصوابى: استصواب كه واژه اى عربى است با واژه صواب هم مادّه (= ریشه) است. صواب به معناى «درست» در مقابل «خطا»، و استصواب به معناى «صائب دانستن و درست شمردن» است؛ مثل این كه گفته شود: این كار صحیح و بى اشكال است.

در اصطلاح، نظارت استصوابى به نظارتى گفته مى شود كه در آن ناظر در تمام موارد تصمیم گیرى، حضور دارد و باید اقدامات انجام شده را تصویب كند تا جلوى هر گونه اشتباه و یا سوء استفاده اى از جانب مجریان گرفته شود.

جایگاه عقلایى و قانونى نظارت استصوابى

در تمام كشورهاى جهان و نزد تمامى عقلاى عالم، براى تصّدى مسۆولیت هاى مهّم یك سرى شرایط ویژه در نظر گرفته مى شود. تا هم وظایف محوّله به فرد مورد نظر به درستى انجام پذیرد و هم حقوق و مصالح شهروندان در اثر بى كفایتى و نالایق بودن مسۆول برگزیده پایمال نگردد.

از این رو، امروزه در دموكراتیك ترین نظامهاى دنیا نیز شرایط ویژه اى براى انتخاب كنندگان و انتخاب شوندگان (در فرآیندهاى انتخاباتى) در نظر گرفته مى شود و قانون ، مرجعى رسمى را براى اعمال نظارت و احراز شرایط داوطلبان انتخابات تعیین مى كند. این مرجع رسمى عهده دار بررسى وضعیّت و روند انجام انتخابات و وجود یا عدم وجود شرایط لازم در داوطلبان ـ كه در نتیجه به تأیید یا ردّ صلاحیّت داوطلبان مى انجامد ـ مى باشد.

بنابراین، نظارت استصوابى امرى شایع، عقلایى و قانونى در تمامى كشورها و نظامهاى موجود دنیا مى باشد. مثلاً یكى از شرایط معتبر در كلیّه نظامهاى حقوقى جهان این است كه كاندیداى مورد نظر سابقه كیفرى نداشته باشد و افراد داراى سوء سابقه كیفرى از پاره اى از حقوق اجتماعى، از جمله انتخاب شدن براى مجالس تصمیم گیرى، هیأت هاى منصفه، شوراها و غیره محروم اند.

امّا آیا وضع چنین شرایطى به معناى سلب حقّ مردم براى انتخاب شدن است؟ پاسخ به این سوال در نوشتار بعدی دنبال کنید .

منبع :

مشکات هدایت ، آیت الله مصباح یزدی ، ص 196 – 198