تفسیری که آیت‌الله بهجت آن را توصیه کردند

«اگر یک نفر، هزار کلمه حقیّ گفت، این هزار کلمه را خوب تأمل بکنیم، و از او بگیریم، بعد[ تأمل کنیم که] هزار و یکم هم درست است؟ [یا] نه آن ظنّ است، یقین نیست. هر کلمه ای از هر کسی شنیدید، دنبال این بروید که «آیا این صحیح است، تام است، مطابق با عقل و دین هست، یا نه؟»

مرحوم آیت الله بهجت(ره) در بیاناتی که توصیه‌هایی برای جوان بوده با اشاره به نقش حیاتی قرآن و عترت در زندگی مسلمان‌ها، فرمودند: «باید ملتفت باشیم قرآن را یاد بگیریم، الفاظش را یاد بگیریم که از غلط، محفوظ باشد. آنچه را که می‌دانیم، قرائتش را تصحیح کنیم، تجویدش را تصحیح کنیم، در نمازمان صحیح القرائت باشیم. و همچنین تفسیرهای آسان و ساده را ما که فارسی زبانیم، بدانیم؛ و [یک] تفسیر فارسی پیدا کنیم که از روی آن سهل باشد ما قرآن را بفهمیم؛ مثلاً «منهج الصادقین» را کم و بیش مطالعه کنیم، بلکه از اول تا به آخر، چون کتاب فارسی است و کتاب خوبی هم هست. اگر بهتر از او پیدا بکنیم عیب ندارد، اما کجا پیدا شود بهتر از او که معتبر باشد؟»

این مرجع عالیقدر جهان تشیع در بخش دیگری از این سخنرانی که در سایت ایشان منتشر شده ادامه می‌دهند:«خیلی احتیاط کنید! احتیاط شما هم فقط در همین است که از یقین، تجاوز نکنید، بلکه امروز بزرگ‌ها هم همین جورند، باید خیلی سعی بکنید که غیر یقین را، داخل یقینی‌ات ما نکنند، آب را توی شیر نریزند! اگر یک نفر، هزار کلمه حقیّ گفت، این هزار کلمه را خوب تأمل بکنیم، و از او بگیریم، بعد[ تأمل کنیم که] هزار و یکم هم درست است؟ [یا] نه آن ظنّ است، یقین نیست. هر کلمه‌ای از هر کسی شنیدید، دنبال این بروید که «آیا این صحیح است، تام است، مطابق با عقل و دین هست، یا نه؟»

گفتنی است ملا فتح‌الله کاشانی از عالمان و مفسران بزرگِ سده دهم هجری است که تلاش‌های تفسیری او، نقش مهمی در تکامل میراث تفسیری شیعه دارد. تفسیر او با نام «منهج‌الصادقین فی الزام المخالفین» به زبان فارسی، جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داده است. وی پس از فراغت از تألیف این کتاب، آن را تلخیص کرد و «خلاصه منهج‌الصادقین» نام نهاد. اثر حاضر، نسخه تحقیق شده «خلاصه منهج‌الصادقین» است که به وسیله علامه حسن‌زاده آملی، انجام‌شده و 3 جلد آن منتشر شده است.

در بخشی از این کتاب می‌خوانید:

«(و إنک لتدعوهم)؛ و به درستی که تو می‌خوانی ایشان را بی مزدی (إلی صراط مستقیم)؛ به راهی راست یعنی دین اسلام که عقول سلیمه شاهدند بر استقامت آن که اصلا شائبه‌ای در آن نیست تا موجب تهمت شود. حاصل که حق سبحانه و تعالی در این آیات حجت فرموده بر کافران و قطع عذر ایشان نموده در عدم قبول ایمان و فرموده که مردی که به رسالت مبعوث شده و همه می‌دانند که وی جامع جمیع اخلاق حسنه است و معرا از همه صفات سیئه و به جهت این ممتاز است در میان ایشان و شایسته آن هست که رتبه نبوت و منصب رسالت یابد و وی را احتیاجی نیست به حطام دنیویه یا بر وجه بطلان به چنین دعوی عظیمه اقدام نماید و آن را به وسیله طمع در اموال ایشان کرده معیشت خود را به فراخی بر وجه دلخواه گذراند و مع ذلک بر وفق دعوی خود معجزات روشن ظاهر می‌کند و همه ایشان این را می‌بینند اما به جهت عناد و استکبار اطاعت او نمی‌نمایند و چون چنین است پس ایشان سزاوار عذاب الیم و عقاب جحیمند.

جلد اول این تفسیر با قیمت 13 هزار تومان، جلد دوم با قیمت 11 هزار تومان و جلد سوم با قیمت 10 هزار تومان منتشر شده است.

دیدگاه مرحوم شعرانی

مرحوم علامه شعرانی که این تفسیر را تصحیح کرده‌است، در ارتباط با ابعاد مختلف آن با اشاره‌ای به منابع مۆلف (در جلد دوم نسخه تحقیق شده خود صفحه 4- 5 چنین نوشته‌اند:

«غالب تفسیر بیضاوی را مندرج ساخته‌است و بسیاری از نکات تفسیر کشاف را نیز، از تفسیر مجمع البیان بسیار نقل کرده‌است، نه از شواهد و حجت‌ها و تحقیقات علمی آن، بلکه از قصص و تواریخ موجود در مجمع البیان، از تفاسیر نیز به تفسیر تبیان، ابو الفتوح و گازر مراجعه کرده‌است، و گاه سخنان عرفانی از بزرگان و مشاهیر متصوفه نقل نموده‌است. مانند شرح التعرف و قشیری و ابو عبد الرحمن سلمی و امثال ایشان، ... مۆلف در نقل عبارات دیگران، گاه از خود، توضیحات و شروح و شواهدی افزوده‌است و در اینگونه موارد، آن را نقل به معنی باید شمرد. چنانکه در بیان حکم متعه، عبارتی از شرح لمعه آورده، بسیار طولانی‌تر از اصل. در تقریر اصول دین و عقاید شیعه و مسائل مناسب آن، چنان متین و مستحکم و صریح و معقول سخن می‌راند که گوئی از مردم دو قرن بیشتر است مانند: فاضل مقداد و شهید... لذا می‌توان اقوال او را در این مباحث، حجت دانست.

تألیفات ملا فتح‌الله کاشانی

حوزه تألیفات این نویسنده کوشا را می توانیم به سه گروه مختلف تقسیم کنیم:

الف) تفسیر قرآن

1- منهج الصادقین فی الزام المخالفین در تفسیر قرآن کریم

2- خلاصه المنهج: که تلخیص منهج الصادقین توسط مۆلف است.

3زبده التفاسیر به عربی: این تفسیر به لحاظ حجم، تفسیر متوسط وی، بین تفسیر کبیر منهج و وجیز خلاصه الممنهج است.

ب) تفسیر نهج البلاغه

تنبیه الغافلین و تذکره العارفین. (29: ج 5-6، ص 20)

ج) ترجمه

1- ترجمه قرآن

ترجمه القرآن به فارسی که آن را در حاشیه قرآن نگاشته است. (1: ج 4، ص 127؛ 29: ج5-6، ص 20)

2- کشف الاحتجاج (1: ج18، ص 7-8؛ 29: ج 6-5، ج 20)

3- ترجمه قواعد الاحکام تالیف علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی. (35: ص 374)

د) کلامی

1- ثبات واجب (نسخه خطی رضوی، شماره 679)

از صفحه آخر این کتاب بر می آید که تاریخ اتمام آن سال 949 هجری است. نیز نویسنده به اسم نیای خود نیز با عنوان «لطف الله» اشاره می کند که در هیچ مأخذ دیگری مذکور نیست. از دیگر سو، این کتاب با تمامی کتب دیگر ملا فتح الله به لحاظ موضوعی تفاوت دارد.

2- علامات ظهور و قیامت. (نسخه عکسی آن در مرکز احیای میراث اسلامی به شماره 1772 نسخه عکس آن موجود است.)

این کتاب نیز همانند کتاب اثبات واجب در ذریعه و ریحانه الادب و ریاض و دیگر کتب تراجم مذکور نیست. کتاب در 97 صفحه تدوین شده است. نسخه ای از آن در کتابخانه مدرسه آیه الله بروجردی در کرمانشاه موجود است که در قرن 12 کتابت شده است.

فرآوری: شبکه تخصصی قرآن تبیان

منابع:

سایت آیت الله بهجت

خبرآنلاین

مقاله نگاهی به تفسیر منهج الصادقین به قلم آقای حسین ستار

ویکی پدیا