سیرى در سیره امام صادق علیه السلام
جلوههاى صدق اهل بیتعلیهم السلام در صادق این خاندان به صورت ویژه بروز یافته است. این جلوهها را در رفتار آن حضرت بهترمىتوان درك كرد. آنچه بیشتر رواج یافته، ذكر« قال الصادق»هاست كه به حق زیرساخت فكرى، فقهى و كلامى شیعه را تشكیل داده است اما در كنار توجه به گفتههاى آن حضرت، فصلى براى تامل و توجه در رفتارهاى آن امام علیه السلام و بهره گیرى عملى از این رفتارها فصل دیگرى را هم باید گشود .
آنچه در این نوشتار مىآید، بخشى از كردارهاى امام صادق علیه السلام را منعكس مىسازد.
1- رسیدگی به محرومان
هشام بن سالم مىگوید: امام صادق علیه السلام هنگامى كه تاریكى شب فرا مىرسید، کیسه ای از نان و گوشت و پول را بر مىداشت و بردوش مىنهاد و به سوى نیازمندان شهر مدینه مىشتافت و آنها را میانشان تقسیم مىكرد. آنها او را نمىشناختند. زمانى كه امام صادقعلیه السلام رحلت كرد و آن انفاقهاى شبانه ادامه پیدا نكرد، نیازمندان فهمیدند كه چه كسى هر شب به آنها غذا و پول مىداد. (1)
معلى بن خنیس مىگوید: امام صادقعلیه السلام با انبانى (کیسه) از نان بیرون آمد و من همراه او بودم. به اقامتگاه بنى ساعده رسیدیم. در آن جا گروهى خوابیده بودند. آن حضرت یك یا دو نان بر بالین هر كدام نهاد. به آخرین فرد كه رسید، برگشتیم. پرسیدم: من به فدایت! آیا اینها حق را مىشناسند ( یعنى شیعه هستند)؟ از پاسخ امام برمی آید که آنان شیعه نبودند ولی نسبت به آنها نیز رافت داشتند. (2)
در روایتى آمده است:
«كان الصادقعلیه السلام یطعم حتى لایبقى لعیاله شىء»(3) ؛ امام صادق علیه السلام به فقیران اطعام مىكرد تا آن جا كه براى خانوادهاش چیزى باقى نمىماند.
2 - میانه روى
امام صادقعلیه السلام - در ایام قحطى - دستورمىداد براى تهیه آرد، گندم را با جو مخلوط كنند و مىفرمود: من مىتوانم براى خانوادهام آرد گندم خالص تهیه كنم ولى دوست دارم در زندگى اندازه و حساب و كتاب را خوب رعایت كنم. (4)3 - دورى از بخل
فضل بن ابى قره مىگوید:" رایت اباعبدالله علیه السلام یطوف من اول اللیل الى الصباح و هو یقول: اللهم قنى شح نفسى فقلت: جعلت فداك ما سمعتك تدعو بغیر هذا الدعاء؟ قال: واى شىء اشد من شح النفس، ان الله یقول: «و من یوق شح نفسه فاولئك هم المفلحون.» (5)
امام صادقعلیه السلام را دیدم كه از اول شب تا صبح، خانه خدا را طواف كرد و این دعا را خواند: خدایا! مرا از شر بخل نفسم برهان! گفتم: به فدایت شوم! از شما غیر از این دعا را نشنیدم؟ فرمود: چه چیزى بدتر از بخل نفس! بعد آیه « و من یوق شح نفسه...» را خواند.
4 - ادب بیمارى
امام صادق علیه السلام هنگام بیمار شدن عرض مىكرد: «الله اجعله علة ادب لاعلة غضب.» (6)بارخدایا! آن را بیمارى ادب (و تنبه) قرار بده، نه بیمارى غضب ( و خشمت).
5 - دعا هنگام پیش آمد ناگوار
«كان الصادقعلیه السلام: اذا حز به امر جمع النساء والصبیان ثم دعا و امنوا.» (7)امام صادق علیه السلام هر گاه به پیش آمد ناگوارى برمى خورد، زنان و اطفال را جمع مىكرد و دعا مىكرد و آنها آمین مىگفتند.
6 - سجده بر تربت حسینى
«كان الصادق علیه السلام لایسجد الا على تربة الحسینعلیه السلام تذللا لله و استكانة الیه.» (8)امام صادقعلیه السلام جز بر تربت حسینى سجده نمىكرد، تا در درگاه خداوند.
7 - دعا
«كان الصادقعلیه السلام یدعو بهذاالدعاء: الهى كیف ادعوك و قد عصیتك و كیف لاادعوك و قد عرفت حبك فى قلبى...» (9)امام صادق علیه السلام این دعا را مىخواند: خدایا! چگونه تو را بخوانم، در حالى كه تو را معصیت كردهام و چگونه تو را نخوانم، در حالى كه محبت تو را در قلبم احساس مىكنم ...
8 - روزه
« كان الصادقعلیه السلام اذا صام لایشم الریحان فسئل عن ذلك فقال: انى اكره ان اخلط صومى بلذة.» (10)امام صادق علیه السلام هنگامى كه روزه مىگرفت، ریحان را بو نمىكرد. از او علت این امر را پرسیدند. فرمود: من دوست ندارم كه روزهام را با لذت درهم آمیزم.
9 - زیارت امیرالمؤمنینعلیه السلام
از صفوان جمال روایت شده است: با امام صادقعلیه السلام وارد كوفه شدیم. امام فرمود: اى صفوان! شتر را بخوابان، كه این جا نزدیك قبر جدم، امیرالمؤمنینعلیه السلام است. امام فرود آمد، غسل كرد، جامه را تغییر داد، پا را برهنه نمود و فرمود: تو نیز چنین كن. به جانب نجف رفتیم. فرمود: گامها را كوتاه بردار و سر را به زیر انداز. خداوند متعال براى هر گام كه بردارى، صد هزار حسنه مىنویسد، صدهزار گناه را محو مىكند، صدهزار درجه مىبخشد، صد هزار حاجت را بر مىآورد و ثواب هرصدیق و شهید را براى تو مىنویسد. آن حضرت با دل آرام، تن آرام، تسبیح، تهلیل وتنزیه به جلو مىرفت، تا رسیدیم به تلها... بر سر قبر رسید و اشك بر گونه هایش جارى شد و گفت: « انالله و انا الیه راجعون»؛ آن گاه بر امیرالمؤمنینعلیه السلام سلام كرد و... (11)10 - زیارت حسینى
امام صادق علیه السلام در مسجد حنانه - كه از مساجد شریفه، نجف اشرف است. - امام حسین علیه السلام را به گونهاى خاص - كه در مفاتیحالجنان ذكر شده است.- زیارت كرد و سپس چهار ركعت نماز خواند.11 - دعا هنگام سفر
امام صادقعلیه السلام هنگام سفر این دعا رامىخواند:«اللهم خل سبیلنا و احسن تسییرنا واعظم عافیتنا» (12)؛ خدایا! راه را بر ما بگشاى و نامه ما را نیكو گردان و عافیت ما را کامل ساز.
امام صادق علیه السلام هر گاه پاى در ركاب مىنهاد، مىگفت: «سبحان الذى سخرلنا هذا و ما کنا له مقرنین». نیز هنگام سفر هفت بار تسبیح مىكرد، هفت بار حمد خدا مىنمود و هفت بار لااله الا الله مىگفت. (13)
12 – شروع صبح
در روایت آمده كه امام صادقعلیه السلام صبح كه مىشد، مىگفت:«بسم الله و بالله و من الله و الى الله و فى سبیل الله و على ملة رسول الله صلى الله علیه و آله اللهم الیك اسلمت نفسى و الیك فوضت امرى و الیك توجهت وجهى و علیك توكلت یارب العالمین...» (14)
13- کیفیت صدقه
در روایت آمده است:«انه كان یتصدق بالسكر فقیل له: اتتصدق بالسكر؟ قال نعم انه لیس شىء احب الى منه و انا احب ان یتصدق با حب الاشیاء الى.» (15)
امام صادق علیه السلام شكر را صدقه مىداد. از آن حضرت سؤال شد: آیا شما شكر را صدقه مىدهید؟ فرمود: بلى. هیچ چیز نزد من دوست داشتنىتر از شكر نیست. من دوست دارم كه محبوبترین چیز را صدقه دهم.
14 - عزادارى براى امام حسینعلیه السلام
طفلى شیرخوار را در مجلس عزادارى امام حسینعلیه السلام نزد امام صادقعلیه السلام آوردند. امام صادقعلیه السلام طفل را بغل كرد و گریهاش شدت یافت. (16)امام صادقعلیه السلام به ابوهارون شاعر فرمود: شعرى درباره حسین علیه السلام بخوان. او شعرى درباره آن حضرت خواند. امام فرمود: آن گونه كه در جمع خود مىخوانى، بخوان. ابوهارون قصیدهاى را با سوز خاصى خواند. امام با صداى بلند گریست. صداى زنان نیز از پس پرده برخاست. (17)
15 - حضور قلب در نماز
ابوایوب مىگوید: «كان ابوجعفرعلیه السلام و ابوعبدالله علیه السلام اذا قاما الى الصلاة تغیرت الوانهما حمرة و مرة صفرة كانما یناجیان شیئا یریانه.» (18)امام باقر و امام صادقعلیهماالسلام آن گاه كه به نمازمىایستادند، رنگ چهره آنان تغییر مىكرد؛ گاه سرخ مىشد و گاه زرد. گویا با كسى كه او را مىبینند، سخن مىگویند.
امام صادقعلیه السلام در نماز، قرآن تلاوت كرد و بیهوش شد. بعد از به هوش آمدن، از امام سؤال شد: چرا بىهوش شدى؟ امام فرمود: معناى آیات مرا بىهوش كرد. من آیات را تكرار كردم و در حالتى قرار گرفتم كه گویا آیات را از كسى كه آن را نازل كرده است، مىشنیدم. (19)
امام صادقعلیه السلام هنگامى كه براى نماز خارج مىشد، مىفرمود:
«اللهم انى اسالك بحق السائلین لك و بحق مخرجى هذا فانى لم اخرج اشرا ولابطرا ولا رئاء ولا سمعة ولكن خرجت ابتغاء رضوانك و اجتناب سخطك فعافنى بعافیتك من النار.» (20)
پىنوشت ها:
1- میزان الحكمة، ج 5، ص 332.2- وسایل الشیعه، ج 9، ص 408.
3- كشف الغمه، ج 2، ص 430.
4- فهرست روایات فقهیه، ج 1، ص 841 .
5- میزان الحكمة، ج 5، ص 33.
6- مستدرك، ج 2، ص 162.
7- بحارالانوار، ج 90، ص 394.
8 - وسایل الشیعه، ج 5، ص 366.
9- امالى، شیخ صدوق، ص 438.
10- وسایل الشیعه، ج 7، ص 67.
11- مفاتیح الجنان .
12 و13- من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 271.
14- مكارم الاخلاق، ص 279.
15- وسایل الشیعه، ج 9، ص 471.
16- مجله كوثر، شماره 26، ص 26.
17- همان، به نقل از وسایل الشیعه، ج 14، ص593.
18 و19- میزان الحكمة، ج 5، ص 385.
20- بحارالانوار، ج 81، ص 19.
