امروز، خورشید رو به قبله می شود

شاید یكی از مهم ترین موارد جهت یابی در بین مسلمانان یافتن سمت قبله باشد. استفاده از قطب‌نما، یك روش ساده برای این كار است البته مشروط براینكه نخست از زاویه انحراف میل مغناطیسی منطقه آگاه باشیم و دوم اینك زاویه قرارگیری سمت قبله نسبت به جهات اصلی در منطقه را محاسبه نماییم. امروزه ابزاری به نام قبله نما كه نوع ویژه ای از قطب نماست ساخته و در اختیار مردم قرار می گیرد.

اما متاسفانه مردم به دستورالعمل استفاده از آن توجه نمی كنند. در این ابزار عقربه كوچكی در كنار عقربه قطب نما نصب شده است. این عقربه زاویه پیش گزیده ای را نشان می دهد كه صرفا برای سمت قبله یك منطقه توسط سازنده تنظیم شده است و برای تمام نقاط قابل استفاده نیست. بنابراین برای استفاده صحیح از این ابزار باید به راهنمای استفاده از آن مراجعه نمود. البته ممكن است بسیاری از قبله نماها دستور العمل استفاده نداشته یا گم شده باشند. اما استفاده از خورشید و ستارگان بدون هیچ محدودیتی و با دقت بسیار زیادی برای جهت یابی و قبله یابی مناسب است.

می‌توان برای روزهای مختلف حساب کرد که در چه ساعتی خورشید در جهت قبله قرار می‌گیرد که اصطلاحاً به آن ساعت قبله گفته می‌شود.

در سال 1391 در روز 7 خرداد و شنبه 25 تیر ، ساعت 13 و 57 دقیقه به وقت تابستانی ایران (مقارن با لحظة اذان ظهر در مکة معظمه) جهت خلاف سایة شاخص در هر مکان سمت قبله را نشان می‌دهد. (بر اساس مختصات جغرافیایی کعبه معظمه :طول جغرافیایی 39.826 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 21.423 درجه شمالی)

چگونگی یافتن قبله در امروز

برای تعیین جهت دقیق قبله کافی است یک شاقول را به زمین عمود کرده و در زمان گفته شده امتداد سایه را که به سمت خورشید است علامتگذاری كنید. جهت سایه به طور دقیق سمت قبله محل مورد نظر را به شما نشان می دهد. (دقت داشته باشید که حتما شاخص مورد نظرتان بر سطح زمین عمود باشد.)

در روزهای قبل و بعد از این تاریخ نیز باز هم می توان با تقریب خوبی جهت قبله را تعیین كرد البته باید توجه داشته باشید که از دقت آن اندکی کاسته می شود.

قبله در برخی از شهرهای ایران

با نوجه به قرارگیری کشور عربستان و شهر مکه نسبت به ایران، برای شهرهای کشورمان جهت قبله تقریباً در راستای جنوب غربی قرار دارد. به همین دلیل معمولاً برای تعیین قبله، زاویه بین راستای قبله با جهت جنوب ذکر می‌شود که به آن زاویه انحراف می‌گویند. به علت گستردگی کشورمان، این زاویه در شهرهای مختلف، متفاوت است.

تعیین جهت جنوب توسط خورشید

وقتِ ظهر در هر شهر، لحظه‌ای است که خورشید در سمت جنوب آن شهر قرار می‌گیرد. خورشید هر روز صبح اندک اندک از افق شرقی بالا می‌آید تا به بالاترین نقطه یعنی اوج برسد. این لحظه، همان ظهر شرعی است که سایه اجسام در آن زمان به کوتاه‌ترین مقدار خواهند رسید. در این هنگام خورشید در جهت جنوب قرار دارد و بالطبع سمت مقابل، شمال است. سپس ارتفاع خورشید کم خواهد شد تا اینکه در افق غربی غروب کند.

اگر هر کدام از این دو مجهول (لحظه ظهر و سمت جنوب) را داشته باشیم می توانیم به راحتی دیگری را به دست ‌آوریم. به این ترتیب برای محاسبه ظهر شرعی کافی است سمت جنوب هر شهر را داشته باشیم و ببینیم در چه لحظه‌ای خورشید در جنوب قرار می‌گیرد یا سایه اشیاء در چه زمان کوتاه‌ترین خواهد شد. در وقتی که صدای اذان ظهر را در یک شهر می‌شنویم می‌توان سمت جنوب را در هر کوی و برزن تعیین کرد و به کمک آن و با داشتن زاویه انحراف قبله، سمت قبله را به دست آورد.

منابع:

مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران

مرکز مطالعات وپژوهش هاى فلکى ـ نجومى

خبرآنلاین _ امیر حسن زاده

پایگاه رصدخانه دانشگاه کاشان