ویژگی‌هایی سابقون در دنیا و آخرت !

انسان هاى مقرّب در درگاه الهى همان «السابقون» مى باشند و به خاطر همین، پاداشى كه براى مقربان در این آیه بیان شده است، با پاداشى كه براى «السابقون» در آغاز سوره یاد گردید، یكسان است در هر دو مورد فرمود جایگاه آنان «جنات نعیم» است.

«سابق» در لغت عرب به معنى پیشتاز و پیشرو است اكنون باید دید متعلق سبق که در قرآن به آن اشاره کرده است چیست، و آنان در دنیا درباره ى چه موضوعى بر دیگران سبقت جسته اند كه در نتیجه در نیل به مقامات عالى اخروى نیز بر دیگران پیشتاز خواهند بود؟

از برخى آیات استفاده مى شود كه متعلق سبق كارهاى خیر و نیك است كه این گروه در انجام آنها بر دیگران سبقت مى جویند چنان كه مى فرماید:

(أُولئِكَ یُسارِعُونَ فِى الْخَیْراتِ وَهُمْ لَها سابِقُونَ) [1]

«آنان كسانى هستند كه در انجام كارهاى خیر شتاب نموده و در انجام آنها بر دیگران سبقت مى گیرند».

در آیه ى دیگر مى فرماید:

(ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللّهِ...)[2]

سپس كتاب را به بندگان برگزیده ى خود سپردیم و آنان به سه گروه تقسیم مى شوند:

1. (ظالِمٌ لِنفسه) : «ستم كنندگان برخویش هستند».

2. (وَمِنْهُمْ مُقْتَصدٌ) : «گروه میانه رو هستند».

3. (وَمِنْهُمْ سابِقٌ بِالخَیْراتِ): «گروهى كه به اذن پروردگار در انجام خیرات بر دیگران سبقت مى گیرند».

امیر مۆمنان(علیه السلام) سخنى دارد كه به روشنى مى تواند مفسر این آیه باشد و او گروه هاى سه گانه را به شكل یاد شده در زیر تفسیر مى كند.

1. «ساع سَریعٌ نَجا;گروهى كه به خاطر پیشى در كار خیر نجات مى یابد».

2. «وَطالِبٌ بَطىءٌ رَجا; گروهى كه با كندى در عمل امید مغفرت دارد».

3. «وَمُقَصِّرٌ فِى النّارِ هَوى;[3]گروهى كه در انجام وظایف كوتاهى كرده و بر اثر پیروى از هوى  و هوس در آتش سرنگون مى شوند».

در هر حال متعلق «سبق» كارهاى نیك، و توصیف آنان به این نام به خاطر سبقت و پیشتازى آنان در كارهاى نیك است.

ولى در قرآن سابقون معنى دیگرى دارد كه در آن متعلق سبق پذیرش اسلام و ترك كفر وبت پرستى معرفى شده است و در آیه ى زیر به این مطلب چنین اشاره شده است:

(والسّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرینَ وَالأَنْصارِ وَالَّذینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسان رَضِىَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ...)[4]

«پیشتازان نخست از مهاجر و انصار و كسانى كه به نیكى از آنها پیروى كرده اند از آنان خشنود شده و آنان نیز از خدا خشنود مى باشند».

البته به گونه اى مى توان گفت كه سبقت در اسلام نیز یكى از مصادیق سبقت در خیرات و كارهاى نیك است و در حقیقت این قسم از سابقون، یكى از مصادیق «سابقون در خیرات» مى باشند و شاید آیه وارد در سوره ى واقعه یعنى (السابقون السابقون) ناظر به هر دو جهت باشد چه كسانى كه در گرایش به اسلام بر دیگران سبقت جسته اند وچه آنان كه در انجام امور نیك بر دیگران پیشتاز بوده اند.

خلاصه:

سبقت در كار خیر و ربودن گوى سبقت در انجام وظایف از دیگران یك نوع نشان شایستگى و صفاى روح و روشنى عقل و خرد است كه صاحبان عقل و خرد با بصیرت وواقع نگرى خیر را از شر تمیز داده وبر كارهاى خیر سبقت مى جویند.

تا اینجا با متعلق سبق آشنا شدیم وروشن شد كه مقصود از «السابقون» چیست اكنون باید دید كه ویژگى هاى این افراد در قرآن چگونه مطرح شده است.

ویژگى هاى سابقون در دنیا

اگر سبقت در انجام كارهاى نیك نشانه ى فروغ عقل و صفاى قلب مى باشد، طبعاً یك چنین گوهر گرانبها آثار دیگرى نیز خواهد داشت و قرآن مجید آنگاه كه سابقون را مطرح مى كند قبلاً ویژگى هاى آنان را یادآور مى شود، كه عبارتند از:

الف. از خشیت الهى بیمناكند:(...مِنْ خَشْیَةِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ)

ب. به آیات الهى ایمان دارند:(...بِآیاتِ رَبِّهِمْ یُۆْمِنُونَ)

ج. به پروردگار خود شرك نمىورزند:(...بِرَبِّهِمْ لا یُشْرِكُونَ)

د. وظایف مالى خود را انجام مى دهند:(...یُۆْتُونَ ما آتَوا)

هـ. خوف خدا را پیوسته در دل دارند:(...وَقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ)

و: این ترس به خاطر این است كه ایمان به معاد دارند:(أَنَّهُمْ إِلى رَبِّهِمْ راجِِعُونَ)

آنگاه قرآن مركز و مبدأ این صفات معنوى را یادآور مى شود و مى فرماید:

(أُولئِكَ یُسارِعُونَ فِى الْخَیْراتِ وَهُمْ لَها سابِقُونَ) [5]

«آنان در انجام كارهاى خیر شتاب نموده و در انجام آن از دیگران سبقت مى گیرند.»

تا اینجا با ویژگى هاى دنیوى سابقان آشنا شدیم اكنون لازم است جایگاه اخروى آنان را كه در واقع نتیجه ى همین خصلتهاى فكرى و روحى و عملى است، یادآور شویم .

جایگاه سابقون در آخرت

به خاطر پیشتاز بودن در انجام كارهاى نیك، نزدیكترین افراد به خدا به شمار مى آیند و قرآن از این مقام به عنوان «مقربان» یاد مى كند آنجا كه مى فرماید:

(أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ)[6]

البته مقربان درگاه الهى علاوه بر سابقون بر گروه دیگر نیز اطلاق مى شود مانند فرشتگان[7]كه از قلمرو بحث فعلى ما بیرون است.

اكنون باید دید خدا در پرتو این تقرب به آنان چه نعمت هاى بزرگى در آخرت خواهد داد نعمت هایى را كه قرآن براى آنان توصیف نموده است براى عقل وخرد به طور كامل قابل درك نیست و ما در این جا به نقل وترجمه آیات مربوط به آن بسنده مى كنیم:

(فِى جَنّاتِ النَّعیمِ * ... عَلى سُرُر مَوضونَة  *  مُتَّكِئِینَ عَلَیْها مُتَقابِلینَ * یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ * بِأَكْواب وَأَباریقَ وَكأْس مِنْ مَعین * لا یُصَدَّعُونَ عَنْها وَلا یُنْزِفُونَ *  وَفاكِهَة مِمّا یَتَخَیَّرُونَ * وَلَحْمِ طَیْر مِمّا یَشْتَهُونَ  * وَحورٌ عینٌ  * كَأَمْثالِ اللُّۆْلُۆالْمَكْنُونِ *  جَزاءً بِما كانُوا یَعْمَلُونَ *  لاَ یَسْمَعُونَ فِیها لَغْواً وَلا تَأْثیماً  * إِلاّقیلاً سَلاماً سَلاماً) [8]

(«مقربان) در بهشت هاى نعمت وارد مى شوند، و بر تخت هاى استوار روبه روى یكدیگر تكیه مى زنند، و نوجوانانى زیبا كه حسن زیبایى آنان پیوسته وجاودانى است، با جامهایى پر از شراب دور آنان مى چرخند(خدمتگزار آنان هستند) از نوشیدن آن شرابها نه بیهوش مى گردند و نه به سر دردو سرگیجه مبتلا مى شوند(و نیز آن خدمتگزاران) هر نوع میوه اى كه آنان برگزینند و هر نوع پرنده ى بریانى كه به آن اشتها داشته باشند براى آنان مهیّا مى سازند، و براى سابقون است حوریه هاى بهشتى كه در زیبایى اندام بسان لۆلۆ محفوظ در صدف كه بسیار شفاف است مى باشند واین نعمتها پاداش كارهایى است كه در دنیا انجام داده اند و آنان از یكدیگر سخن بیهوده و ناروایى نمى شنوند و تنها سخنى كه میان آنان رد وبدل مى شود درود و سلام پیاپى مى باشد.»

در اینجا از یادآورى نكته اى ناگزیریم و آن این كه قرآن از گروه دیگرى به نام «مُقَرَّبین» نام مى برد و در آخر سوره ى واقعه چنین مى فرماید:

(فَأَمّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبینَ * فَرَوْحٌ وَرَیْحانٌ وَجَنَّةُ  نَعِیم)[9]

«و اگر از مقربان باشند براى آنان (پس از مرگ) آسایس و نعمت هاى الهى است.»

ولى باید توجه نمود كه مقصود از مقربین در این آیه همان (السابقون) است كه در آغاز سوره وارد شده است. از اینجا چنین نتیجه مى گیریم كه انسانهاى مقرّب در درگاه الهى همان «السابقون» مى باشند و به خاطر همین، پاداشى كه براى مقربان در این آیه بیان شده است، با پاداشى كه براى «السابقون» در آغاز سوره یاد گردید، یكسان است در هر دو مورد فرمود جایگاه آنان «جنات نعیم» است.

و اگر قرآن حضرت مسیح را جزء مقربان شمرده مى فرماید:

(...وَجیهاً فى الدُّنْیا وَالآخرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبینَ) [10]

«او در دنیا و آخرت از افراد خوشنام و مقربان است.»

به خاطر این است كه وى مانند دیگر پیامبران در انجام كارهاى نیك بر دیگران سبقت مى گرفت و از نخستین روز در مهد توحید و ایمان پرورش یافته ولحظه اى از خطّ مستقیم توحید كنار نرفت.

پی نوشت ها :

[1] . مۆمنون/61

[2] . فاطر/32

[3] . نهج البلاغه، خطبه161

[4] . توبه/100

[5] . مۆمنون/61

[6] . واقعه /11

[7] . (لَنْ یَسْتَنْكِفَ الْمَسیحُ أَنْ یَكُونَ عَبداً  لِلّهِ وَلاَ الْمَلائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ...)(نساء/172): «مسیح و فرشتگان مقرب الهى از بندگان خدا ابا نمى كنند.»

[8] . واقعه/12ـ 26

[9] . واقعه/88ـ89

[10] . آل عمران/45

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قران تبیان

منبع :

سایت اندیشه قم