سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی،خوب یا بد؟

آیا به راستی رشد 14 درصدی سرمایه گذاری مستقیم خارجی( FDI) در طی سال 2011، مطلوب و انعکاسی از طی کردن  مسیر توسعه اقتصادی برای اقتصاد ایران می باشد؟

بهتر است قبل از آنکه وارد جواب این سوال شویم، مقدمه ای کوتاه در خصوص  FDI ذکر نماییم. FDI در دو حوزه مورد بررسی قرار می گیرد، یک زمانی است که هم کشور میزبان و هم کشور میهمان جزء کشورهای توسعه یافته باشند و دوم زمانی است که کشور میزبان جزء کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه بوده و کشور دیگر (  کشور میهمان) جزء کشورهای توسعه یافته باشد.

در حوزه اول FDI امری مطلوب و در حقیقت رابطه سودآور دو طرفه است و FDI را می توان هم چون یک کارخانه ی جهانی متصور کرد، کارخانه ای که حاصل از تخصیص تخصص های مختلف بوده و هر کشوری یک گوشه از دانش و تکنولوژی را گرفته و در آن امر تخصص پیدا کرده است. FDI  در مورد دوم مجموعه ای از تهدید ها و فرصت ها است به این معنا که این سیاست های اقتصادی کشور میزبان است که تعیین می کند که آیا FDI یک رابطه ی سودآور دو طرفه خواهد شد و یا یک رابطه ی سود آور یک طرفه به سود کشور میهمان.

لذا FDI فی ذاته برای کشورهای در حال توسعه مطلوب نیست و این سیاست های اقتصادی است که تعیین می کند FDI امری در جهت توسعه اقتصادی ( جذب سرمایه گذاری خارجی) و یا امری در جهت خلاف آن ( تاراج منابع ملی توسط بیگانگان) باشد.

آنچه امروز در اقتصاد ایران شاهد آن هستیم، سبب میشود کمی در رشد 14 درصدی سرمایه گذاری مستقیم خارجی تاملی داشته باشیم، در شرایطی که محیط کسب و کار داخلی بدتر شده و تولید کنندگان داخلی در حال کاهش ظرفیت های تولیدی خود بوده و بسیاری از واحدهای صنعتی نیز دست از کار کشیده اند، چگونه است که سرمایه گذاری خارجی مستقیم از رشد 14 درصدی برخوردار شده است، آیا سیاست های اقتصادی سبب شده است، بسترهای سرمایه گذاری داخلی به بسترهای سرمایه گذاری مستقیم خارجی تبدیل شود؟ آیا افزایش نرخ دلار و کاهش ارزش پول ملی و از سویی رقبای اندک در بازار اقتصادی ایران ( به دلیل رکود حاکم بر اقتصاد) عاملی برای کشورهای خارجی شده است تا با دلار گران ( پول خود) وارد کشور شده و یک پایگاه انحصاری را برای خود به ارمغان بیاورند؟

در صدد نیستیم به این سوال ها جواب دهیم، و در ادامه تنها به نکته ای بسنده می کنیم، FDI برای کشورهای در حال توسعه نقطه ی مثبتش این است که عاملی برای جذب تحقیق و توسعه خارجی باشد، این که اقتصاد ایران نتوانسته است از طریق مونتاژ به این هسته ی ناملموس که همان دانش و تکنولوژی ناشی از تحقیق و توسعه خارجی است، دست پیدا کند، سبب شده است که امروز اقتصادش وابسته به خارج  شده و از سویی طعم بی بهره وری و کم بازدهی را تجربه کند. FDI به مراتب برای اقتصاد ایران بیش از پیش می تواند تهدید آور باشد، چرا که اقتصاد داخلی توان جذب تحقیق و توسعه آن را نداشته و یا به عبارت دیگر کشورهای میزبان تکنولوژی و تحقیق و وتوسعه خود را به ایران آموزش نخواهند داد ( نیروی کار متخصص را خود وارد کرده و اشتغالی که برای ایران در دستور کار قرار می دهد در حد نیروی کار ساده می باشد لذا زمینه آموزش تحقیق و توسعه و تکنولوژی فراهم نخواهد شد) و با آوردن سرمایه های فیزیکی و مدیریت وارداتی، جزیره های مختلفی در اقتصاد ایران ایجاد خواهند کرد، جزیره هایی که نمی تواند هیچ تعاملی با اقتصاد ایران داشته باشد و تنها وجه اش این است که در درون خاک ایران مستقر شده است.

این جزیره ها سبب کاهش بیشتر انگیزه های داخلی برای سرمایه گذاری در امر تولید میشود، چرا که تولید کنندگان داخلی را رقیب با کسانی قرار داده است که  علاوه بر کالاهای ملموس، کالاهای ناملموس و غیرقابل انتقال ( تکنولوژی ) دارند و این در حالی است که سرمایه گذاران داخلی اگر کالاهای ملموس( سرمایه های فیزیکی) داشته باشند، آن را هم باید از طریق واردات برای خود به ارمغان بیاورند. و این مسابقه ای نابرابر است که نتیجه اش این خواهد بود که FDI فضای بد کسب و کار داخلی را بد و بدتر خواهد کرد.

لذا بهتر است سیاست های اقتصادی اولویت اول خود را بهبود محیط کسب و کار و حمایت از تولید داخلی بکند و زمینه های تحقیق و توسعه را از طریق سرمایه گذاری در این امر فراهم آورد، در آن صورت است که می توان از آسیب های FDI جان سالم به در برد و کاری کرد که FDI جذب اقتصاد ایران شده به گونه ای که دیگر ماهیت جزیره مانند نداشته باشد.

رشد FDI در شرایط امروز اقتصاد ایران ناشی از سیاست های ضد توسعه ای دولت  در قابل تولید داخلی بوده است، استمرار سیاست های تعدیل ساختاری که منجر به ضعیف تر شدن تولید می گردد، بسترهای رشد FDI را فراهم می آورد، اگر دولت محترم سیاست های خود را توسعه ای و در جهت حمایت های مادی و معنوی از بخش های تولیدی قرار  دهد، بی شک شاهد کاهش طمع کشورهای خارجی برای ایجاد بنگاه های انحصاری در داخل خاک ایران خواهیم بود. در پایان به این جمله تاکید می شود که: رویارویی صاحبان تکنولوژی با خریداران فراورده های ناشی از تکنولوژی همواره بازی است که برنده اش صاحبان تکنولوژی خواهد بود، باید به سمت بومی کردن تکنولوژی برآییم و این امر وارداتی نیست، اکتسابی است و نیاز به سرمایه گذاری های داخلی در امر تحقیق و توسعه دارد.