نماز و روزه مسافر

اسلام ضمن بیان اهمیت سفر و آمادگی برای آن و تحمل مشکلات سفر مومنان را به آن ترغیب و تشویق می نماید. در قرآن برخی از احکام دینی سفر و وظایف افراد در مسافرت بیان شده است که موارد زیر نمونه ای از آنهاست:

1- قصر نماز در سفر

درباره ی نماز مسافر در قرآن آمده است:

(و اذا ضربتم فی الارض فلیس علیکم جناح ان تقصروا من الصلاة) نساء/ آیه 101

و هنگامی که در سفر باشید باکی بر شما نیست که نماز را کوتاه بجا آورید.

مرحوم صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه به اسناد خود از زراره و محمدبن مسلم چنین روایت می کند:

گفتند به حضرت باقر علیه السلام: درباره ی نماز مسافر چه می فرمایید؟ چگونه و چه قدر است؟ فرمودند خداوند می فرماید (و اذا ضربتم فی الارض ...) با این آیه، قصر خواندن نماز در سفر واجب شد همانگونه که در حضر (غیر سفر) تمام خواندن نماز واجب است. (جلد 1، ص 434)

2- معافیت از روزه در سفر

فمن کان منکم مریضاً او علی سفر فعدة من ایام اخر (بقره/ آیه 184)

کسانی از شما که بیمار و مریض و یا مسافر باشند روزهای دیگر را روزه بگیرند.

بر اساس این آیه شریفه شخص مسافر از روزه ی ماه مبارک رمضان معاف بوده و می تواند در ایام دیگر آن را بجا آورد. این مسأله نیز همانند قصر نماز مشروط به مباح بودن سفر و قصد مسافت معین (8 فرسخ) است.

قصر نماز و واجب نبودن روزه مسافر یک تخفیف الهی:

امام صادق علیه السلام از پدران خود و آنها از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کرده اند که: اِنَّ اللهَ اَهدی اِلَیَّ و الی اُمَّتی هَدیَّةً لَم یُهدها الی اَحَدٍ مِنَ الاُمم کرامَة مِنَ الله لنا قالوا و ماذاک یا رسول الله؟ قال: الافطار فی السفر و التقصیر فی الصلاة: فمن لم یفعل ذلک فقد ردّ علی الله عز و جل هدیته؛ (وسائل الشیعه، ج 8، ص 520)

خداوند متعال هدیه ای به من و امتم کرامت فرموده که به امت های گذشته نداده است. عرض کردند: آن هدیه چیست؟ فرمودند: اجازه ی افطار روزه و نصف شدن نماز (نمازهای چهار رکعتی) در مسافرت پس هر کس چنین نکند هدیه ی خداوند را رد کرده است.

حضرت علی علیه السلام می فرمایند: من قصّر الصلاة فی السّفر و افطر فقد قَبِلَ تخفیف الله عز و جل و کملت صلاته؛ (مستدرک وسائل الشیعه، ج 6، ص 542)

هر کس نماز را در مسافرت شکسته بخواند و روزه اش را افطار کند تخفیف (هدیه) خداوند را پذیرفته و نمازش کامل است.

در بیان نورانی امامان معصوم علیه السلام این تخفیف یک هدیه ی الهی است و ارتباطی به طولانی بودن و مشقت داشتن سفر ندارد.

نماز مسافر

معنای نماز مسافر

به نمازهای چهار رکعتی (ظهر و عصر و عشاء) که در سفر طبق شرایط خاصی دو رکعت می شود «نماز مسافر» می گویند و از آنجا که این نماز اختصاص به مسافر دارد به آن «نماز مسافر» گفتند.

«توجه» : به نماز مسافر «نماز قصر» هم می گویند. قصر (بر وزن قبر) یعنی کوتاه کردن و از آنجا که در سفر، نمازهای چهار رکعتی کوتاه می شود به آن «نماز قصر» گفته اند.

حکم نماز مسافر

در سفر باید نمازهای چهار رکعتی (ظهر و عصر و عشاء) را با شرایطی که ذکر خواهد شد دو رکعت خواند.

برخی از شرایط نماز مسافر

1- مسافت شرعی

2- قصد مسافت معین (8 فرسخ)

3- استمرار قصد

4ـ مباح بودن سفر

5ـ شغلی نبودن سفر

6ـ رسیدن به حد ترخص

نکته: افرادی که همیشه در سفرند و یا سفر جزء برنامه ی زندگانی آنها شده است حکم مسافر را ندارند زیرا مسافرت برای آنها جنبه ی عادی دارد نه جنبه ی فوق العاده، و نیز کسانی که سفرشان سفر معصیت است مشمول این قانون نمی باشند زیرا این حکم یک نوع تخفیف الهی است و کسانی که در راه گناه سفر می کنند نمی توانند مشمول آن باشند.

و همینطور مسافر تا به حد ترخص نرسد (نقطه ای که صدای اذان شهر را نشنود و یا دیوارهای شهر را نبیند) نباید نماز قصر بخواند زیرا هنوز از قلمرو شهر بیرون نرفته و عنوان مسافر به خود نگرفته است. (احکام دیگر در کتب فقهی مشروحاً آمده است.)

روزه ی مسافر

به روزه ای که در سفر گرفته می شود و اختصاص به مسافر دارد «روزه ی مسافر» می گویند.

 حکم روزه ی مسافر

شخص مسافر (با شرایطی که در مسأله ی نماز مسافر ذکر شده است) نباید روزه بگیرد. (روزه در حال سفر حرام و باطل است.)

تلازم میان نماز و روزه ی مسافر

به طور کلی در هر موردی که نماز شکسته است روزه را باید ترک کرد و در جایی که نماز را باید تمام خواند (مانند کسی که شغلش مسافرت است و یا در محلی که قصد مانده ده روز کرده) باید روزه را هم گرفت، مگر در مواردی خاص (مانند نذر و ...) .

سمیه فیض آبادی

بخش  احکام اسلامی تبیان

منابع:

1- سیر و سیاحت در قرآن مجید، جهانبخش ثواقب و محمد جواد رحمانی، قم، موسسه بوستان کتاب.

2- احکام آموزشی عبادات (سطح 3) بر اساس فتاوای مراجع معظم تقلید دامت برکاتهم، محمدرضا مشفقی پور، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله.

3- سلامت روح- نماز و عبادت در تفسیر نمونه، عباس عزیزی، انتشارات نبوغ.

4- من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، قم، انتشارات جامعه مدرسین.

5- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام.

6- مستدرک الوسائل، محدث نوری، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام.