مساوات علوی

در دولت اسلامى هیچ طبقه‏اى بر طبقه دیگر امتیاز نداشته و در برابر قانون همه یكسان هستند، در قرآن مجید آمده: «ان اكرمكم عند الله اتقاكم؛ (حجرات/13) همانا گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزكارترین شماست»، اما پرهیزكارى بیشتر موجب ترفیع طبقه‏اى بر طبقه دیگر در برابر قانون نیست، چه آنكه در سراسر بلاد اسلامى باید دولت و امت واحد، و الفت و محبت بین تمام مسلمین برقرار باشد.

حضرت على علیه السلام به پیروى از پیامبر عالی مقام اسلام در مدت حكومت چند ساله خود، این مساوات و اتحاد را نگه ‏داشته و با مخالفینِ مساوات، خودخواهان و برترى طلبان به مبارزه برخواست.

در روایتى آمده كه دو زن، یكى عرب و دیگرى غیر عرب به حضور مبارك امیر مۆمنان على علیه السلام شرفیاب شده و از آن حضرت صله‏اى خواستند، امام علیه السلام دستور فرمودند كه به هركدام از آن دو بیست و پنج دینار بدهند، اما زن عرب برآشفت و بر مساوات خود با یك غیر عرب اعتراض كرد ، بجهت اینكه پس از ایام حكومت امیر مۆمنان، خلیفه دوم و سوم نژاد عرب را برتر از دیگران شمرده و به آنان حقوق بیشترى پرداخت مى‏ كرده‏اند، و لذا آن زن عرب با حالت خودخواهانه رو به امام كرده و عرضه داشت: آیا من عرب را با این زن عجم صله مساوى مى‏دهید؟!

امام فرمودند: «آرى چون در كتاب خدا ندیده‏ام كه فرزندان اسماعیل بر فرزندان اسحاق، فضلى داشته و یا برتر از آنان بوده ‏اند»، و منظور امام این بود كه عرب را بر غیر عرب فضلى نیست.

عدالت با خویشاوندان

یكى از نكات بارز و صفات برجسته حضرت على علیه السلام این بود كه «لا تأخذه فى ‏الله لومة لائم» یعنى: هنگامى كه كار مربوط به خدا مى‏شد، ملامت و سرزنش هیچكسى را بخود راه نمى‏داد، و لذا به هنگام اجراى قانون، نخست از خود آغاز كرده تا كوچكترین فرد جامعه را یكسان مى‏شمارد، حتى به خویشان و نزدیكان خود امتیازى نمى‏داد و این شاید به زبان آسان باشد، اما در عمل بسیار دشوار است، ما بعنوان نمونه بطور اختصار دو مورد از رفتار عادلانه امام با نزدیكانش را بیان مى‏كنیم:

اول ـ جناب عقیل برادر بزرگتر حضرت امیر مۆمنان كه افراد زیادى را تحت تكفل داشت، روزى به خدمت امام شرفیاب شد و از فقر و تنگدستى خود و خانواده‏اش سخن گفت، حضرت فرمودند: « به هنگام تقسیم بیت‏المال مى‏توانم از سهمیه خودم چیزى به تو بدهم، اما هیچ امتیازى براى تو بر سایر مسلمین نمى ‏توانم قائل بشوم و اگر امتیازى براى تو كه برادرم هستى قائل شوم، من خائن خواهم بود».

دوم ـ امّ هانى، خواهر امیر مۆمنان و بانوى باشخصیت قریش، روزى با یكى از كنیزان خود به حضور برادر شرفیاب شده و تقاضاى صله‏اى نمود، حضرت نسبت به او و كنیزش بطور مساوى رفتار كرد، و به هركدام مقدارى مساوى با دیگرى داد، امّ هانى از این رفتار برادر كمى آزرده‏ خاطر گشت، كه چرا براى او امتیازى حتى بر كنیز خود قائل نشده‏اند؟ امّا حضرت فرمودند كه این روش اسلام است، كه باید به همه مسلمین حقوقى مساوى از بیت ‏المال پرداخت كرد.

حقوق كارمندان

البته ناگفته نماند كه صله بیت‏المال با حقوق كارمندان دولت تفاوت مى‏كند، چون به هركس از كارمندان دولت به اندازه كار و رتبه‏اى كه دارد حقوق عادلانه پرداخت مى‏شود، حتى اگر با دیگر كارمندان متفاوت باشد، در حالى كه تقسیم بیت ‏المال همگانى است و به عموم مسلمین داده مى‏شود، و آن عبارت از مقدار اموالى است كه در بیت ‏المال اضافه مى‏آید كه یكى از تكالیف دولت اسلامى تقسیم آنها در میان تمامى مسلمین اعم از زن، مرد، كوچك، بزرگ، غنى و فقیر بطور عادلانه است، زیرا همه آنها به قوانین اسلام عمل و به اسلام خدمت مى‏كنند و به همین جهت هم فرقى با یكدیگر ندارند.

عدالت با طلحه و زبیر

هنگامى كه طلحه و زبیر، نیمه شبى به خدمت آن حضرت رسیده و تقاضاى صله بیشتر و امتیازات فوق ‏العاده‏اى كردند، امام نپذیرفت، آن دو گفتند: كه عمر و عثمان حقوق بیشترى به هنگام تقسیم به ما مى‏داده ‏اند و شما هم باید چنین كنید.

حضرت فرمودند:  آیا سنت پیامبر بیشتر لازم‏الاجراء است یا سنت عمر؟

آن دو ناگزیر گفتند: بلكه سنت پیامبر.

امام در پاسخشان فرمودند: پیامبر اسلام هم همه مردم را در تقسیم بیت ‏المال متساوى با یكدیگر قرار مى‏داد و من پیرو او هستم.

احیای قانون مساوات

نخستین كسى كه افزوده‏ هاى بیت‏المال را بطور مساوى در میان تمامى مسلمین تقسیم كرد و به هیچكس حتى به شخص خود هیچگونه امتیازى نداد، شخص اول اسلام یعنى پیامبر بزرگ صلی الله علیه وآله بودند، كه پس از رحلت آن حضرت به گفته مورخین نخستین كسى كه تفاضل در عطاء را به انجام رسانید، و نژاد عرب را بر دیگر مسلمین غیر عرب برترى داد خلیفه دوم بود كه این كار در طول مدت حكومت او، و همچنین در دوره خلیفه سوم ادامه یافت و كم‏كم افكار نژادپرستانه در میان مسلمین عرب ریشه دوانید.

و لذا حضرت على علیه السلام به هنگام روى كار آمدن، به رغم مخالفتهاى زیادى كه با آن حضرت شد، به پیروى از پیامبر عالى ‏مقام اسلام مجدداً تقسیم بیت‏المال را براى همگان مساوى قرار داد.

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

منبع: کتاب «امام علی علیه السلام، خورشیدی در افق بشریت»، سید محمد حسینی شیرازی.