تـغذیه و اسکیـزوفـرنی

حدود 1 درصد جامعه جهانی مبتلا به این بیماری هستند و امید به زندگی در این بیماران 20 درصد کوتاه‌تر از عموم مردم می‌باشد.

به ‌طور کلی مرگ و میر در این بیماران بالاتر بوده و تنها 40 درصد این افزایش ناشی از خودکشی یا حوادث است و 60 درصد مابقی به دلیل بیماری‌های جسمی مثل مشکلات قلبی- عروقی، اختلالات تنفسی، دیابت و... می‌باشد.

شیوه زندگی نامناسب در بیماران روحی از علل اصلی شیوع بیشتر این بیماری‌ها در آن‌ها است. عادات غذایی نادرست، چاقی، استعمال دخانیات و مصرف الکل و داروهای خیابانی بخشی از این عادت‌های نادرست را تشکیل می‌دهند، بنابراین ارزیابی و تعدیل عوامل خطر ذکر شده نقش مهمی در ارتقاء سلامت آنان بازی می‌کند.

تغذیه و اسکیزوفرنیا

شیوع بیشتر مشکلات تغذیه‌ای در بیماران اسکیزوفرن به رفتارهای نادرست تغذیه‌ای و عوارض داروهای روان گردان نسبت داده می‌شود. برخی مطالعات حاکی از آن است که وزن بیماران اسکیزوفرن قبل از شروع بیماری مشابه همسالانشان بوده، اما با شروع بیماری شروع به وزن‌گیری کرده‌اند. به علاوه، مشکلات تغذیه‌ای موجب تشدید عوارض روانی بیماری می‌شود، بنابراین ارتباط تغذیه و بیماری اسکیزوفرن دوطرفه است. همان‌طور که ذکر شد، رفتارهای نادرست تغذیه‌ای علاوه بر عوارض جسمی موجب شدت یافتن مشکلات روحی می‌شود به طوری که افزایش مصرف قندهای تصفیه شده، گوشت قرمز و تخم‌مرغ و کاهش دریافت لبنیات با شیوع بیشتر افسردگی و سایر مشکلات اسکیزوفرنی همراه است. ارتباط منفی بین مصرف حبوبات، ماهی و غذاهای دریایی با شدت اسکیزوفرنی هم مشاهده شده است. دریافت بالای اسیدهای چرب اشباع، غذاهایی با نمایه گلایسمی بالا و دریافت پایین اسیدهای چرب امگا-3 هم ممکن است علائم را بدتر کند.

مطالعه بیماران اسکیزوفرن در ایران حاکی از مصرف بیشتر نوشابه‌های گازدار و مصرف کمتر روغن‌های گیاهی و مغزها در آن‌ها است که موجب کاهش دریافت آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای چرب ضروری می‌شود. به علاوه، شیوع چاقی هم در این بیماران بالاتر است.

استرس اکسیداتیو که در ایجاد بسیاری از بیماری‌ها نقش دارد، در این بیماران بالاتر می‌باشد که ممکن است ناشی از افزایش پراکسیداسیون در فاز حاد بیماری، افزایش مصرف سیگار یا درمان طولانی مدت با داروهای روان گردان باشد. به علاوه، برخی محققین بر این باورند که استرس اکسیداتیو با صدمه به سیستم عصبی مرکزی ممکن است در ایجاد بیماری اسکیزوفرن نقش داشته باشد.

شایع‌ترین اختلال مرتبط با تغذیه در بیماران اسکیزوفرن، سندرم متابولیک است که شامل چاقی شکمی، سطح بالای قند، چربی و پرفشاری خون است. شایع‌ترین عوارض مشاهده شده این سندرم در این بیماران چاقی، دیابت و هیپرلیپیدمی می‌باشد که در ادامه در مورد آن‌ها صحبت خواهیم کرد.

دیابت

شیوع دیابت در بیمارانی که از داروهای روان گردان استفاده می‌کنند بالاتر است. احتمال بروز دیابت نوع 2 در بیمارانی که داروهای نسل دوم را دریافت می‌کنند، بیشتر است، خطر در دریافت‌کنندگان کلوزاپین و اولازاپین و بیماران کمتر از 40 سال بیشتر است. این داروها مقاومت به انسولین ایجاد می‌کنند و اضافه وزن ایجاد شده توسط آن‌ها نیز ممکن است خطر دیابت را افزایش دهد. باید متذکر شد که اثر علیتی این داروها بر دیابت ثابت نشده و تنها ارتباط آن‌ها نشان داده شده است، بنابراین بهتر است داروهایی با خطر بالاتر در افرادی که سایر عوامل خطر بروز دیابت را نشان داده‌اند تجویز نشوند.

عوامل خطر دیابت شامل نمایه توده بدن بالاتر از 25، دیابت در اقوام درجه یک، کم تحرکی، سابقه به دنیا آوردن فرزندی با وزن بالاتر از 4 کیلوگرم یا دیابت بارداری، HDL کمتر یا مساوی 35 میلی‌گرم در دسی لیتر، تری‌گلیسیرید مساوی یا بالاتر از 250 میلی گرم در دسی لیتر، سابقه عدم تحمل گلوکز، قند خون ناشتای بالا و یا بیماری قلبی- عروقی است. بررسی قند خون ناشتا در بیماران روانی ضروری می‌باشد، اما اگر امکان بررسی به دلیل مشکلات آن‌ها در ناشتایی وجود نداشت، می‌توان HbA1c را بررسی کرد.

اضافه وزن و چاقی

شیوع چاقی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنیا بیش از عموم افراد جامعه است. اگرچه عادات غذایی نادرست، به ویژه مصرف بالاتر انرژی و فعالیت بدنی کم این بیماران نقش مهمی در افزایش وزن آنان دارد، اما برخی داروهای روان گردان نیز مرتبط با اضافه وزن شناخته شده‌اند.

درمان با داروهای نسل اول و دوم می‌تواند موجب اضافه وزن شود.

احتمالاً افزایش لپتین که همراه با مصرف داروهای روان گردان ایجاد می‌شود، موجب افزایش وزن و مقاومت به انسولین می‌گردد.

اضافه وزن و چاقی در بیماران اسکیزوفرن مشابه سایر افراد موجب افزایش خطر دیابت نوع 2، اختلال لیپید، بیماری‌های قلبی – عروقی و استئوآرتریت شده و امید به زندگی و کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد.

با توجه به خطر بالای چاقی در این افراد، باید پایش مداوم آنان طبق دستورالعملی که در ادامه می‌آید انجام شود.

بهترین شاخص ارزیابی، اندازه‌گیری دور کمر است. دور کمر مساوی یا بالاتر از 90 سانتیمتر در زنان و 100 سانتیمتر در مردان عامل خطر شناخته شده است.

با این وجود روش معمول بررسی وزن، اندازه‌گیری نمایه توده بدن است. مقادیر 9/24 - 5/18 طبیعی، 9/29- 25 دچار اضافه وزن و بالاتر از 30 چاق شناخته می‌شوند.

البته ممکن است در افراد آسیایی مقادیر پایین‌تر مطلوب‌تر باشد.

هیپرلیپیدمی

پروفایل لیپیدی در بسیاری از بیماران اسکیزوفرن بالا است، اما متأسفانه احتمال دریافت داروهای پایین آورنده چربی‌های خون در آن‌ها پایین است. افزایش کلسترول و تری‌گلیسیرید موجب افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی از جمله سکته‌های قلبی یا مغزی می‌شود، بنابراین باید به دقت درمان شوند. مشابه چاقی و دیابت، داروهای نسل دوم به ویژه کلوزاپین و اولازاپین خطر بیشتری برای هیپرلیپیدمی ایجاد می‌کنند و خطر ریسپریدون کمتر است.

پیشنهاداتی برای بهبود سلامت عمومی و کاهش خطر سندرم متابولیک در بیماران اسکیزوفرن:

بهترین راهکار توصیه رژیم DASH است. این رژیم توصیه به دو برابر کردن مصرف میوه و سبزی و افزایش دریافت غلات کامل و لبنیات کم چرب می‌کند. به علاوه، مصرف چربی‌ها، به ویژه چربی‌های اشباع و کلسترول را محدود می‌کند. بنابراین:

1. مصرف لبنیات کم چرب به ویژه از نوع پره یا پروبیوتیک را افزایش دهید. این لبنیات حاوی باکتری‌های مفید هستند و یا رشد آن‌ها را در دستگاه گوارش افزایش می‌دهند. این مواد غذایی با کاهش جذب کلسترول از روده و ممانعت از سنتز کبدی آن موجب کاهش کلسترول خون می‌شوند. به علاوه، برگشت کلسترول از بافت‌ها به کبد برای دفع را افزایش می‌دهند. مصرف لبنیات کم چرب می‌تواند در کاهش وزن و بهبود خواب این بیماران هم موثر باشد.

2. روزانه حداقل 25 گرم سویا مصرف کنید. سویا در کنترل وزن و چربی‌های خون نقش مهمی دارد.

3. وزن خود را در محدوده طبیعی نگه دارید. اگرچه کاهش وزن از طریق کاهش دریافت غذا در این بیماران دشوار است، اما می‌توان با انتخاب‌های صحیح غذایی خطر اضافه وزن را کاهش داد. همواره باید در نظر داشت که گرسنگی عامل محرک در اختلالات روانی به شمار می‌رود و یک بیمار اسکیزوفرن هرگز نباید گرسنه بماند. افزایش مصرف سبزیجات و میوه‌جات و استفاده از غلات سبوس‌دار کمک‌کننده است.

4. فعالیت بدنی خود را افزایش دهید. افزایش فعالیت بدنی کمک موثری به کنترل وزن می‌کند. فعالیت بدنی حتی بدون کاهش وزن خطر سندرم متابولیک را کاهش داده و کمک موثری در ارتقاء سلامت روانی می‌کند. حداقل 5/0 ساعت در روز فعالیت بدنی با شدت متوسط داشته باشید.

5. از مصرف قندهای ساده خودداری کنید. بیماران اسکیزوفرن علاقه زیادی به مصرف قندهای ساده دارند که عامل خطر مهمی است. به منظور کاهش مصرف قندهای ساده باید قند، شکر، آب‌نبات و شکلات‌های شیرین را از دسترس آنان دور کرد و به جای آن از خرمای خشک، توت خشک و یا کشمش استفاده نمود. نوشیدنی‌های حاوی قند و نوشابه‌های کربناته نیز باید با آب‌میوه‌های طبیعی و لبنیات جایگزین شوند.

6. دریافت اسیدهای چرب امگا-3 را افزایش دهید. دریافت امگا-3 علاوه بر کمک به کنترل وزن و چربی‌های خون در بهبود اختلالات روانی هم موثر است. آجیل، روغن کلزا و ماهی‌های چرب منابع خوب امگا-3 هستند که باید به مقدار کنترل شده‌ای مصرف شوند.

7. مصرف روغن‌های جامد، کره، مارگارین و گوشت‌های قرمز را به حداقل برسانید.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: دنیای تغذیه – 113 - فاطمه تورنگ

مطالب مرتبط:

9 عادت غذایی که شما را عصبی می‌کند

این 10 ماده‌ی غذایی ضدافسردگی را دریابید

چربی امگا- 3 باعث بهبود افسردگی و اسکیزوفرنی می شود

تغذیه‌ در کودکان مبتلا به اوتیسم

پنج ماده غذایی برای بهبود احساسات

غذاهای مفید در درمان مشکلات عصبی و روحی