جایگاه «آزادی» در سیره خوبان
قرآن مجید راجع به پیامبر بزرگ، و هدف بعثت او ، چنین می فرماید: «یضع عنهم اصرهم و الا غلال التى كانت علیهم؛ (اعراف/156) بار گران و غل و زنجیرهائى را كه بر مردم بوده، از پشت آنان بر مىدارد».
دو عبارت را در این آیه شریفه ملاحظه مىكنید: «اصر: بار گران» و «اغلال: زنجیرها» و این به دو معنى است :
1ـ گاهى بر پشت انسان بار سنگینى مىگذارند كه با وجود باز بودن دست و پایش، قادر به حركت از جاى خود نبوده، و در نتیجه زمینگیر مىشود، این را (اصر) یعنى بارگران گویند.
2 ـ و گاهى هم بار سنگینى بر پشت انسان نیست اما دست و پایش در قید و بند است كه در نتیجه نمىتواند حركتى انجام بدهد.
این دو مثال را در جامعه اگر پیاده كنیم، خواهیم یافت كه برخى از جوامع خود را گرفتار تشریفاتى نموده اند، كه به مرور زمان بر كاهل آنها سنگینى مىكند، مثل: تشریفات ازدواج، دادگسترى، خانهدارى، خانهسازى و دیگر شئونات زندگى امروز.
و برخى جوامع هم گرفتار قوانین و مقرراتى شده اند كه دست و پاى آنها بسته، و آزادیهایشان را محدود ساخته است.
یكى از مهمترین اهداف پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه وآله این بود كه بار سنگین تشریفات را از پشت جامعه انسانى برداشته و قید و بندهاى اختناق را از بین ببرد، و لذا دین مبین اسلام تمام آزادیها را براى انسان محترم شمرده، مگر در موارد بسیار معدود كه براى حفظ آزادى اكثریت جامعه، آزادى چند نفر را محدود نموده است، قرآن مجید خطاب به پیامبر گرامى اسلام مىفرماید:
« قل ما اسئلكم علیه من اجر و ما انا من المتكلفین؛ (ص/87) به مردم بگو كه من از شما پاداشى نمىخواهم و شما را به زحمت و مشقت نمىاندازم».
امیرمۆمنان على علیه السلام که دومین حاكم اسلامى است كه توانست آزادیهاى اسلامى را به همگان حتى كفار ارزانى دارد، به پیروى از رسول خدا ، آزادى تمام اقشار و حتى اقلیتهاى مذهبى تحت پرچم اسلام را محترم شمرد، و در حالى كه آن امام بسیار مقتدر، قلمرو حاكمیتش از نیمههاى شوروى تا غرب آفریقا بوده است، هیچكس را اجبار به ترك دین خود، و پذیرش دین اسلام نكرد
و در آیهاى دیگر مىفرماید :
«فذكر انما انت مذكر لست علیهم بمسیطر ؛ (غاشیه/21و22) پس به مردم تذكر بده، كه تو یاد آورندهاى و بر مردم مسلط نیستى»، و همچنین نداى قرآن براى همیشه بلند است كه: «لا اكراه فىالدین؛(بقره/257) در انتخاب دین هیچگونه اكراه و اجبارى نیست».
لذا پیامبر عالیقدر اسلام هیچكس را اجبار بر پذیرش دین اسلام نفرمود، نه در جنگ بدر، نه در جنگ خیبر، نه در فتح مكه، نه در جنگ حنین و نه در دهها جنگى كه دشمنان اسلام بر علیه اسلام روا داشتند.
همچنین امیرمۆمنان على علیه السلام که دومین حاكم اسلامى است كه توانست آزادیهاى اسلامى را به همگان حتى كفار ارزانى دارد، به پیروى از رسول خدا، آزادى تمام اقشار و حتى اقلیتهاى مذهبى تحت پرچم اسلام را محترم شمرد، و در حالى كه آن امام بسیار مقتدر، قلمرو حاكمیتش از نیمههاى شوروى تا غرب آفریقا بوده است، هیچكس را اجبار به ترك دین خود، و پذیرش دین اسلام نكرد، بلكه بعكس در روایات مكررى از ائمه اطهار علیهم السلام راجع به اقلیتهاى مذهبى آمده كه: «الزموهم بما التزموا به؛ با آنان به همان ایدهاى كه دارند رفتار كنید».
حضرت امیر مۆمنان على علیه السلام در روایت مشهورى كه از آن بزرگوار نقل شده مىفرماید: «بنده دیگران مباش حال آنكه خداوند تو را آزاد آفریده است» و همچنین در قسمتى از یك روایت مفصل مىفرماید: «... تمام مردم آزاد هستند...».
همچنین حضرت امام حسین علیه السلام در روز عاشورا به هنگام شدت آتش جنگ با لشكریان بنى امیه به آنان خطابى فرمود كه براى همیشه در فضاى تاریخ بشریت طنین افكن است، و هر انسان آزاده اى آن را بگوش دل مىنوازد: «ان لم یكن لكم دین و كنتم لا تخافون المعاد فكونوا احرارا فى دنیاكم؛ اگر شما را نسبت به آخرت دین و آئینى نیست لااقــل در دنیـا مـردم آزاده باشـد».
و بالاخره روایات وارده از معصومین علیهم السلام راجع به آزادیهاى مردم بسیار است، تا جائى كه فقهاى اسلام، با استفاده از قرآن مجید و روایات، قاعدهاى را بطور اختصار و سر بسته بیان فرمودهاند كه :
«مردم بر جان و مال خویش مسلط هستند»
از اینرو هر انسانى مىتواند با جان و مال خویش هر كارى را انجام دهد مشروط بر اینكه مخالف اوامر الهى نباشد، پس آزادى در هر موردى از قبیل: تجارت، صنعت، كشاورزى، ساختمان سازى، سفر، اقامت، اظهار نظر، مطبوعات ـ اعم از روزنامه، مجله و كتاب ـ تأسیس ایستگاههاى فرستنده رادیوئى و تلویزیونى، آموزش، ازدواج و دیگر نیازمندیهاى مشروع انسانى، از دیدگاه اسلام محترم است.
حضرت امیر مۆمنان على علیه السلام به پیروى از پیامبر عالى مقام اسلام، مردم را در هرگونه تصرفى در زمینهاى موات (و مرده و بلااستفاده) آزاد گذاشته بود و لذا جمعیت شهر نوبنیاد كوفه در زمان آن امام در حدود چهار میلیون نفر، و بنا به نقل مورّخین وسعت این شهر ده فرسخ (60 كیلومتر) بوده است، زیرا پیامبر اسلام فرموده بود:
روایات وارده از معصومین علیهم السلام راجع به آزادیهاى مردم بسیار است، تا جائى كه فقهاى اسلام، با استفاده از قرآن مجید و روایات، قاعدهاى را بطور اختصار و سر بسته بیان فرمودهاند كه : «مردم بر جان و مال خویش مسلط هستند» از اینرو هر انسانى مىتواند با جان و مال خویش هر كارى را انجام دهد مشروط بر اینكه مخالف اوامر الهى نباشد
«كسى كه زمین مواتى را آباد كند از آن اوست»، «زمینهاى موات، ملك خدا و پیامبر است، و هر كس كه بخشى از آن را آباد كند، از مال او خواهد بود»، «كسى كه در اطراف زمین موات دیوار بكشد از آن اوست»، «كسى كه زمین موات را آباد كند از آن بهرهاى داشته، و اگر چهارپایان از علف زمین او چیزى بخورند، برایش صدقه محسوب مىشود» و بالاخره در روایتى دیگر نیز مىفرماید: «كسى كه سبقت بگیرد به چیز مباحى كه دیگران بر او سبقت نگرفتهاند، حق او در آن شىء، بر دیگران مقدم است».
و با استناد به دهها روایت صحیح وارده از ائمه اطهار علیهم السلام، همانند روایات فوق است كه فقهاى اسلامى فتوى دادهاند: هر كس حق استفاده از تمام منابع ثروتهاى مباح عمومى را دارد مثل: چوب، میوه و یا برگ جنگل، نمك و یا ماهى دریاها و رودخانهها، جانوران صحراها و جز اینها از موارد حلالى است كه اسلام مقرر فرموده، چرا كه خداوند ثروتهاى زمین را براى عمومى بشر آفریده، و در آیهاى چنین تصریح مىكند:
«خداوند است كه آسمانها و زمین را آفریده و از آسمان آب را فرود آورد، پس توسط آن براى شما از میوهجات روزى فراهم آورد، و كشتى را براى شما مسخر فرمود تا به خواست او در دریا حركت كند، و رود خانهها و آفتاب و ماه به طور پیوسته، و شب و روز را براى شما آفریده، و از هرچه كه سئوالش كردید، به شما ارزانى داشته، و اگر نعمتهاى خدا را بشمارید، نخواهید توانست آنها را به حساب آورد، به درستى كه انسان ستمگر و كفركیش است».(ابراهیم/ 31 ـ 33)
و در واقع همین آزادیهاى مطلق و گسترده بود، كه در آغاز اسلام مردم را گروه گروه بسوى اسلام جلب كرد، و اگر انشاءالله مجدداً قدرت جهانى به دست مكتب اسلام و نمایندگان واقعى پیامبر خدا بیفتد، امید است كه تمام انسانها، به دین اسلام بگروند، چرا كه بشر بطور فطرى همیشه نظام بهتر را پذیرفته، و نظامهاى غیر آن را ترك مىكند.
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منبع: کتاب «امام علی علیه السلام خورشیدی در افق بشریت»، سید محمد حسینی شیرازی.
