کردستان، استانی هنرپرور

تولیدات هنری کردستان، امروزه بیشتر به صورت سوغات و صنایع دستی به مناطق مختلف برده می شود

تعدادی از تولیدات و هنرهای سنتی مخصوصا صنایع دستی عبارتند از:

فرش، گلیم، سجاده، نمد و نیز زیورآلات دست ساز را می توان نام برد. گفته می شود پس از فرش، تخته نرد از مهمترین صنایع دستی تولیدی در این منطقه بشمار می رود.

هنرهای مرسوم

مهمترین و متداولترین هنرهای سنتی کردستان عبارتند از:

فرش، گلیم، جانماز، شالهای پشمی، لباسهای کتانی، ساخت گیوه، قلمزنی، مرصع کاری، سفالگری، زیورآلات، پولک دوزی، سوزن کاری، ریسندگی، قلاب بافی، گلدوزی، پارچه بافی، سبد بافی، تور بافی، کارهای فلزی و وسایل موسیقی را نام برد.

قالیبافی

قالی بافی در كردستان بسیار رایج است و نام كردستان همیشه مترادف با مهمترین قالیهای دستبافت بوده كه با كمال ذوق و سلیقه پدید آمده است و قالی افشار و سنندج و بیجار و بوكان امروز شهرت جهانی دارد و به تحقیق یكی از پر ارزشترین فرشهای ایران است بیشتر طرحهای مورد استفاده قالیبافان در كردستان طرحهای شكسته بوده و به ندرت از طرحهای دیگر استفاده می شود، از میان این طرحها می توان به طرح ماهی درهم (هراتی)، ریز ماهی نقش بته ای، گل وكیلی، گل میرزا علی، گل مینا و شاخ گوزن و میناخانی اشاره كرد.

فرش‌های‌ ایلیاتی‌ و روستایی

قالی‌های‌ بافت‌ روستا به‌ دلیل‌ استفاده‌ از پودهای‌ ضخیم‌ پشمی‌، دارای‌ بافت‌ سنگین‌ و پرزهای‌ بلند و گوشتی‌ هستند. از این‌رو، آنها را در اصطلاح‌ محلی‌ «خرسك‌» می‌نامند. طرح‌ این‌ قالی‌ها بیشتر هندسی‌ است‌. طراحی‌ این‌ فرش‌ها به‌ صورت‌ «ذهنی‌ بافت‌» اجرا می‌شود؛ به‌ این‌ معنی‌ كه‌ هر بافنده‌ در بافت‌ نقشه‌ای‌ خاص‌ مهارت‌ می‌یابد و طرح‌ كلی‌ آن‌ را در ذهن‌ خود حفظ‌ می‌كند و هربار بر طبق‌ سلیقة‌ خود آن‌ رامی‌ بافد. رنگ‌ زمینه‌ بیشتر این‌ قالی‌ها تیره‌ است‌ و طرح‌ها با تضاد رنگی‌ مشخص‌ بر آن‌ قرار می‌گیرد.

فرش‌ بیجار

ویژگی‌ شاخص‌ فرش‌ بیجار، ساختار متراكم‌ این‌ قالی‌هاست‌. بافت‌ آنها به‌ گونه‌ایست‌ كه‌ نمی‌توان‌ آن‌ها را تا كرد. در مراحل‌ اولیه‌ تجارت‌ فرش‌، این‌ گونه‌ فرش‌ها را «لول‌» می‌نامیدند. این‌ كلمه‌ بیانگر استحكام‌ بیش‌ از حد فرش‌های‌ بیجار است‌. برای‌ تولید این‌ فرش‌ كه‌ مانند تخته‌ محكم‌ است‌، یك‌ پود بسیار ضخیم‌ را علاوه‌ بر یكی‌ دو پود نازك‌، وارد بافت‌ فرش‌ می‌كنند‌. این‌ عمل‌ به‌ صورت‌ متناوب‌ در تار و پود فرش‌ تكرار می‌شود. با كوبیده‌ شدن‌ گره‌ای‌ فرش‌ توسط‌ شانه‌ آهنی، بافت‌ فرش‌ بسیار محكم‌تر می‌شود. نقش‌ فرش‌های‌ این‌ منطقه‌ بیشتر شامل‌ طرح‌های‌ منظم‌ است‌ و به‌ نسبت‌ نوع‌ روستایی‌ آن‌، دارای‌ خطوط‌ ملایم‌تر و نقش‌ مایه‌های‌ طبیعی‌تری‌ است‌. در این‌ طرح‌ها، نقوش‌ كلاسیك‌ ایرانی‌ بزرگ‌ شده‌ و در كنار نقش‌هایی‌ كه‌ تحت‌ تأثیر مدل‌های‌ روستایی‌ و قبیله‌ای‌ است‌، دیده‌ می‌شوند. این‌ قالیچه‌ها كه‌ از جذابیت‌ و گیرایی‌ خاص‌ برخوردارند، بافتی‌ ظریف‌ دارند و اصالت‌ و سادگی‌ در طرح‌ و رنگ‌ آنها مشهود است‌. قالیچه‌ سنندج‌ از لحاظ‌ سبك‌ كاملاً متفاوات‌ است‌ و با محصولات‌ دیگر نقاط‌ ایران‌ هیچ‌ شباهتی‌ ندارد. قدمت‌، كیفیت‌ و ظرافت‌ قالی‌ سنندج‌ به‌ حدود سه‌ قرن‌ پیش‌ یعنی‌ زمان‌ تبدیل‌ شدن‌ سنندج‌ به‌ مركز استان‌ كردستان‌ باز می‌گردد.

گلیم بافی

مشهورترین گلیمهای کردستان،سنه است که اکنون شامل سنندج و اطراف آن می شود، این منطقه از مراکز مهم تولید قالی و گلیم های کردستان به شمار می آمده است.

سنه از زمان سلطنت صفویان پایتخت کردستان بوده است و تاثیر صفویان در گلیمهای به جای مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وضوح دیده می شود.

گلیم های قبایل سنجابی و جاف تحت تاثیر آویزهای زربافت و قلاب دوزی شده صفوی است، گلیمهای سنه چه از نظر فنی و چه از لحاظ زیبایی شناسی با دیگر گلیم هایی که توسط قبایل و چادرنشینان کرد بافته شده، تفاوت دارد.

در بافت آنها نوعی ذوق هنری دیده می شود و بیش از گلیم های دیگر به فرش های گره دار ایرانی شبیه است.

موج بافی

موج‌ یا رختخواب‌ پیچ‌ بیشتر در مناطق‌ روستایی‌ و كما بیش‌ در مناطق‌ شهری‌ مورد استفاده‌ است‌. از موج‌ در ماه‌های‌ سرد سال‌ به‌ عنوان‌ روانداز استفاده‌ می‌شود. ماده‌ اصلی‌ موج‌، پشم‌ است‌. طول‌ یك‌ موج‌ معمولاً 2/25 متر است‌ و عرض‌ آن‌ را چهار تخته‌ باریك‌ تشكیل‌ می‌دهد. این‌ چهار تخته‌ به‌ عرض‌ 9/5متر، یك‌ جا به‌ دستگاه‌ موج‌ بافی‌ بسته‌ می‌شود.

جانماز یا سجاده

جانماز یا سجاده‌ تولید دیگر كارگاه‌ موج‌بافی‌ است‌. این‌ بافته‌ چنان‌ كه‌ از نام‌ آن‌ بر می‌آید، زیراندازی‌ برای‌ ادای‌ نماز است‌ كه‌ همیشه‌ پاك‌ و منزه‌ نگه‌ داشته‌ می‌شود و پس‌ از انجام‌ نماز جمع‌ می‌شود. قطع‌ جانماز كوچك‌ و حدود 150أ—100 سانتی‌متر است‌ و از دو تخته‌ تشكیل‌ می‌شود.

نمد بافی

نمدبافی‌ در كردستان‌ با سابقه‌ طولانی‌ كردها در امر دامداری‌ ارتباط‌ تنگاتنگ‌ دارد. مزایای‌ نمد به‌ عنوان‌ عایقی‌ در برابر رطوبت‌، گرما و سرما و نیز استحكام‌ قابل‌ توجه‌ این‌ فرآورده‌، آن‌ را به‌ وسیله‌ مناسبی‌ برای‌ زندگی‌ در كوهستان‌ و مناطق‌ سردی‌ چون‌ كردستان‌ بدل‌ ساخته‌ است.

شالبافی

شال یک نوع پارچه است که برای تهیه لباس کردی مورد استفاده قرارمی گیرد.

نازک کاری

شهر سنندج‌، مركز تولید صنایع‌ چوبی‌ مانند نازك‌كاری‌، معرق‌ و منبت‌كاری‌ است‌ و مردمان‌ آن‌ از حدود 100سال‌ پیش‌ به‌ خلق‌ آثار هنری‌ در این‌ زمینه اشتغال‌ دارند.

در حال‌ حاضر انواع‌ تولیدات‌ نازك‌كاری‌ و كارگاه‌های‌ صنایع‌ چوبی‌ و سنتی‌ به‌ دو گروه‌ عمده‌ تقسیم‌ می‌شوند:

تولیدات‌ صرفاً تزیینی‌ و تولیدات‌ كاربردی.

نازك كاری چوب

ساخت فرآورده های چوبی و نازک کاری در سنندج سابقه طولانی دارد و محصولات چوبی این شهر از قدیم الایام خواستاران فراوانی داشته، به ویژه تخته شطرنج های سنندج از مرغوبیت خاصی برخوردار است و در کارگاه های نازک کاری علاوه بر تهیه تخته شطرنج محصولهای دیگری از قبیل قوطی سیگار و شیرینی خوری و کیف زنانه و جعبه و لوازم آرایش و سینی و بشقاب و غیره تولید می شود.

امروز کارگاه های خراطی کردستان بیشتر به تهیه قلیان، پیپ، چپق، عصا، چوب دستی و چوب سیگاری می پردازند.

موسیقی

می توان به جرات گفت که کردستان مهد موسیقی ایرانی می باشد، زیرا موسیقی کردی دربرگیرنده تمامی اجزاء موسیقی سنتی ایرانی است. در میان موسیقی منحصر بفرد کردی "هوره" و "شمشال" از سنتی ترین موسیقی ها بشمار می روند. قدمت بعضی از موسیقی ها به 1000 سال می رسد و حتی بعضی به پیش از اسلام بر می گردند.

موسیقی های سنتی که به نامهای "هوره"، "موره"، "لوره"، "سیاچمانه"، "چوپی" و آوارهای سنتی نامگذاری شده اند، بیشتر بر مبنای شعرهای 10 سیلابی هستند. سبک آن شکوه گری است و داستانهای آنها واقعی. غزلهای این موسیقی ها تمثیلی است.

دسته دوم شامل آهنگهایی همچون "سامد لاچکی"، "مقام الله ویسی"، "مقام کوچه باغی"، "سامد مسگری" و آوازهای منظم بر پایه تلمیح و شعرهای عروضی استوار است.

بیت خوانی: در کردستان نوع دیگری موسیقی وجود دارد که به آن "بیت خوانی" می گویند که احتمالا مترادف "گتا خوانی" یا "گسا خوانی" می باشد. بیت خوانی بر پایه آوازهای کاملا ساده بدون ریتم، قافیه و نظم استوار است که توصیف کننده فرماندهان جنگهای مذهبی و همچنین قهرمانان ملی است.

موسیقی حماسی

این موسیقی که به "هلپرکه" و یا "هلپرین" مشهور است به معنی حمله کردن است که از روزگاران ستایش و پرستش خدایان در "مهرآباها" در زمان مهر پرستی به ارث رسیده است.

  گیوه کشی

گیوه‌ یا «كلاش‌» پای‌افزاری‌ راحت، مقاوم‌ و ارزان‌ است‌ كه‌ در جوامع‌ كوچ‌نشین‌، روستایی‌ و شهرنشین‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد. سادگی‌ ابزار كار و در دسترس‌ بودن‌ مواد اولیه‌ برای‌ تولید آن‌ و همچنین‌ وجود نیروی كار در دسترس‌، موجب‌ رواج‌ پیشه‌ گیوه‌كشی‌ در كردستان‌ به‌ ویژه‌ در ناحیه‌ اورامانات‌ شده‌ است‌. مراكز عمده‌ تولید گیوه‌ در كردستان، آبادی‌ اورامانات‌ و هجیج‌ است‌ و در قصبه‌ نودشه‌، گیوه‌كشی‌ از مشاغل‌ عمده‌ مردمان‌ محسوب‌ می‌شود.

اسب سواری

مسابقه اسب دوانی در سراسر روستاها و دشتهای کردستان در جشن ها و سنت های ملی برگزار می گردد. این مراسم با شرکت اسب سواران با ریتم بالایی برگزار می شود. در مراسم عروسی، در حالیکه عروس سوار بر اسب به خانه بخت روانه می شد، اسب سواران مراسم جالبی را به اجرا در می آوردند.

سازمان ایرانگردی و جهانگردی استان کردستان

سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری