بیستون، برگی از تاریخ
بیستون در فاصله حدود 32كیلومتری شرق شهر كرمانشاه قرار دارد نام پارسی باستان این كوه بغستان و بگستان به معنی جایگاه خدایان و در نوشته‌های یونانی بگستائن (اروس) است در آثار جغرافیدانان عرب سده‌های میانی مثل ابن‌حوقل، اصطخری و یاقوت هم این كوه بهستون، بهستون (ستون‌های خوب) و بهیستان آمده است.
بیستون به علت شرایط جغرافیایی، همیشه از آغاز زندگی بشرتا به امروز مورد توجه بوده و آثاری از هر دوره‌ای از تاریخ را در خود جای داده است.
امروزه در محوطه تاریخی بیستون به طول تقریبی 5كیلومتر و عرض 3كیلومتر كه آثاری را از دوران پیش از تاریخ تا به امروز دربر دارد، 28اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده كه شامل موارد زیر است:
غار شكارچیان، غار مرخول، غار مرتاریك، غار مرآفتاب، غار مردودر، تپه نادری، سداب، جاده تاریخی حاشیه سراب، بقایای گورستان قدیمی، دژ تاریخی مدفون، نیایشگاه مادی، نقش برجسته و كتیبه داریوش بزرگ، مجسمه هركول، نقش برجسته میترادات دوم، نقش برجسته گودرز، سنگ بلاش، پرستشگاه پارتی، بقایای شهرپارتی، بقایای بنای ساسانی، فرهادتراش، بقایای پل ساسانی، بقایای سد ساسانی، سنگ‌های تراشخورده ساسانی، كاروانسرای ایلخانی، بقایای بنای ایلخانی، كاروانسرای صفوی، وقف‌نامه شیخ‌علی خان‌زنگنه و پل بیستون
مهم‌ترین و مشهورترین اثر باستانی در این محوطه نقش برجسته و كتیبه داریوش بزرگ است كه به نخستین سال فرمانروایی داریوش بزرگ از زبان خود او می‌پردازد.
با آشنا شدن با این اثر باستانی می‌توانیم خط میخی پارسی باستان را بشناسیم و در مورد پوشاك، طرز آرایش سر و صورت، اسلحه‌شناسی و اعتقادات مذهبی مردمان 2500سال پیش در امپراطوری هخامنشیان، اطلاعات ارزنده‌ای به دست آوریم نقش برجسته و كتیبه بیستون سنگ نبشته سه زبانه بیستون، به نخستین سال فرمانروایی داریوش بزرگ از زبان خود او می‌پردازد سالی كه داریوش، سراسر آن را در جنگ با شاهان در غزن سپری كرد پس از كشته شدن بردیا و افتادن حكومت به دست داریوش، در سراسر امپراتوری هخامنشی 19 شورش بزرگ و كوچك، اتفاق افتاد داریوش بزرگ پس از اینكه این شورش‌ها را فرونشاند تصمیم گرفت كه مردم امپراتوریش را (و جهان پس از خود را) در جریان چگونگی به دست گرفتن و نخستین سال فرمانروای‌اش قرار دهد او این بنای یادبود و بیانیه مهم را در بیستون بر سر یك راه كهن به ثبت رساند، راهی پر رفت و آمد كه محل عبور كاروان‌ها و نظامیان از بابل و بغداد به سوی كوه‌های زاگرس و همدان بود و به علت جایگاه ویژه‌اش كه از دیرباز سرزمین خدایان (بغستان) نامیده می‌شد، شهرت داشت.
این نقش برجسته نگاره داریوش و اسیران در سطحی عمودی به بلندی 3 متر و در پهنای 5/5متر قرار دارد داریوش لباس پارسی بر تن كرده، ریشی آشوری دارد و افسری كنگره‌دار بر سر گذاشته است و در سمت چپ مجلس بیستون قرار دارد قامت داریوش در مقایسه با اسیران برای نشان دادن شكوه و عظمت این مجلس، بزرگ‌تر است.
28اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده كه شامل موارد زیر است:
غار شكارچیان، غار مرخول، غار مرتاریك، غار مرآفتاب، غار مردودر، تپه نادری، سداب، جاده تاریخی حاشیه سراب، بقایای گورستان قدیمی، دژ تاریخی مدفون، نیایشگاه مادی، نقش برجسته و كتیبه داریوش بزرگ، مجسمه هركول، نقش برجسته میترادات دوم، نقش برجسته گودرز، سنگ بلاش، پرستشگاه پارتی، بقایای شهرپارتی، بقایای بنای ساسانی، فرهادتراش، بقایای پل ساسانی، بقایای سد ساسانی، سنگ‌های تراشخورده ساسانی، كاروانسرای ایلخانی، بقایای بنای ایلخانی، كاروانسرای صفوی، وقف‌نامه شیخ‌علی خان‌زنگنه و پل بیستون
بلندی قامت اسیران 17/1 و بلندی قامت داریوش 72/1متر است دو تن از یاران داریوش (هفت‌تنان)، شامل ویندفرناه كمان‌دار و گئوبروه (گوبریاس) نیزه‌دار، پشت‌سر او ایستاده‌اند داریوش كه در دست چپش كمانی دارد، پای چپ خود را بر سینه نخستین دشمنش، گئومات مغ گذاشته است و گئومات دست‌هایش را به حالت التماس به بالا آورده كرده است پشت‌سر گئومات هشت تن اسیر قرار دارد كه به ترتیب نام‌های آنها، آنژین، ندئیت بسائیر، فرورتیش، مرتی‌می، چیسن تخمه، وه یزدات، ارخ و فراد هستند.
گردن‌های این اسرا را با طناب به یكدیگر و دست‌هایشان را از پشت‌سر بسته‌اند بعدها اسیر نهم یعنی سكونخای سكایی نیز به جمع اسیران اضافه شد.
بر فراز سر اسیران، روبه‌روی داریوش، نگاره فروهر قرار دارد و داریوش دست راست خود را به نشانه نیایش اهورامزدا به بالا بلند كرده است.
امروزه از سنگ نبشته بیستون چهار متن در دست داریم متن پارسی باستان، متن عیلامی، متن بابلی و متن ترجمه آرای متن پارسی باستان كه ظاهرا به صورت بخشنامه برای آگاهی ساتراپی‌های گوناگون به جاهای دور و نزدیك فرستاده شده است كه نسخه‌ای از آن در الفانتین مصر به دست باستان‌شناسان افتاده و در بابل هم قطعه‌ای از نگاره بیستون به دست آمده است.
داریوش كبیر در بیستون (ستون 4 بند 15) می‌گوید تو كه پس از این، این نبشته و نگاره را می‌بینی، مبادا به آنها آسیب بزنی تا می‌توانی آنها را همان‌گونه كه می‌بینی نگهداری كن ولی گذر زمان و فرسایش‌های ناشی از باران و باد تمام سنگ نبشته‌ها و مخصوصا سنگ نبشته به زبان بابلی را دچار آسیب های فراوانی كرده است بیشترین خسارت به این كتیبه‌ها در قرن معاصر بوده است، زمانی كه سربازانی كه در جنگ جهانی دوم در پایین جاده بیستون گشت‌زنی می‌كردند نگاره‌ها و كتیبه‌های با ارزش بیستون را هدف می‌گرفتند و آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به این اثر تاریخی وارد كردند ولی ما باید از داریوش بزرگ سپاسگزاری كنیم به خاطر اینكه بعد از اتمام كار بنای یادبود بیستون، فرمان داد كه زیر این بنای یادبود را بتراشند و همین عمل باعث شد كه تا قرن‌ها دست بشر این اثر با ارزش تاریخی را لمس نكند و از آسیب‌های ناشی از خوی زشت انسان‌ها دور نگهداشته شود.
نكته جالبی كه در مورد این نقش برجسته وجود دارد، شباهت زیاد آن با نگاره شاه لولوبی‌ها، آنوبنی‌نی است در 140كیلومتری بیستون در سر پل ذهاب قرار دارد در این نگاره هم آنوبنی‌نی (آنوبانینی) كمانی در دست چپ و بترزینی در دست راست خود دارد و پای خود را بر سینه دشمنی كه بر زمین افتاده است و الهه ایشتار در حال دادن حلقه حكومت به او است.
شش اسیر در زیر پای آنوبنی‌نی نقش بسته‌اند دو اسیر هم رو به روی آنوبنی‌نی در حالی كه دست‌هایشان از پشت بسته شده طنابی به گردن یكی از آنها آویخته شده است این احتمال وجود دارد كه داریوش پیش از فرمان حجاری‌ها در بیستون، نگاره آنوبنی‌نی را دیده بوده است و یا شاید هم این شباهت فقط یك تصادف باشد.
محل انتخاب شده برای تراشیدن سنگ‌نگاره و سنگ نبشته بیستون جایی در ارتفاع چند ده متری سطح زمین و در دامنه رو به جنوب كوه بوده است به نظر می‌رسد كه در زمان ساخت، راهی برای دستیابی آسان به محل كارگاه وجود داشته است بقایای مبهم پلكانی در بخش‌های بالایی كوه و نیز آثار تراشیدن تخته‌سنگ‌های زیر كتیبه تا نزدیكی‌های زمین، نشان‌دهنده وجود راهی به سوی بالا است؛ راهی كه سنگ‌تراشان پس از پایان كار و به هدف دسترس‌ناپذیر كردن كتیبه، در ضمن پایین آمدن، آن را نیز تراشیده و محو كرده‌اند.
نبشتن كتیبه‌ای تاریخی در چنین بلندای دست‌ناپذیری كه از پایین كوه نیز به هیچ وجه قابل خواندن نیست، نشان‌دهنده این است كه داریوش این متن را نه برای مردمان روزگار خود، بلكه منحصرا برای آیندگان نوشته بوده است آثار حجاری شده در بیستون از نظرگاه فن‌آوری و سازوكار ساخت، از بهترین نمونه‌های هنر هخامنشی است.
اما از ابزارها و شیوه‌های ساخت و پرداخت چنین نگاره‌هایی بر روی سنگ آهك كه هنوز پس از 2500 سال بسیار صیقلی و براق هستند، اطلاعی در دست نیست با توجه به رنگ لعاب‌گونه و قهوه‌ای مانندی كه پس از همراه‌شدن با ذرات اكسیده شده عناصر آمیخته سنگ‌آهك، در سراسر نمای كتیبه به چشم می‌خورد و نیز با توجه به اینكه در داخل حروف چند سطر نخست متن پارسی باستان، بقایای سرب دیده شده است، به نظر می‌رسد كه پس از پایان نوشتن متن، داخل آنها را برای پایداری بیشتر با سرب و تمام نمای كتیبه را با اندودی كه برای ما ناشناخته است، پوشانده بوده‌اند.
23تیر ماه 1385، محوطه تاریخی بیستون در فهرست میراث جهانی قرار گرفت از جمله موارد اهمیت تاریخی كتیبه بیستون كه در ثبت جهانی آن قید شده عبارتند از:
از مشهورترین كتیبه‌های میخی جهان.
مهم‌ترین سند تاریخی زمان داریوش كه شرح وقایع را از زبان او می‌گوید و تقریبا بدون هیچ تحریفی به دست ما رسیده.
طولانی‌ترین كتیبه فارسی باستان كه براساس آن وسعت جغرافیایی ایران زمان داریوش، نام قدیمی مكان‌های جغرافیایی كنونی، ماه‌ها، اشخاص و اقوام همسایه ایران را در آن می‌توان شناخت.
در حین ساخت، هر كجا كه به علتی سطح رنگ تخریب می‌شد، قطعه سنگ دیگری را به اندازه محل تخریب شده می‌تراشیده و در جای آن نصب می‌كرده‌اند نمونه این وصله‌ها در قوس كمان داریوش و سردار همراه او و نیز در كلاه و دست گوی بالدار (نشان ملی ایران باستان و نماد خورشید و اهورامزدا) دیده می‌شود.
بیستون در فهرست میراث جهانی
23تیر ماه 1385، محوطه تاریخی بیستون در فهرست میراث جهانی قرار گرفت از جمله موارد اهمیت تاریخی كتیبه بیستون كه در ثبت جهانی آن قید شده عبارتند از:
از مشهورترین كتیبه‌های میخی جهان.
مهم‌ترین سند تاریخی زمان داریوش كه شرح وقایع را از زبان او می‌گوید و تقریبا بدون هیچ تحریفی به دست ما رسیده.
طولانی‌ترین كتیبه فارسی باستان كه براساس آن وسعت جغرافیایی ایران زمان داریوش، نام قدیمی مكان‌های جغرافیایی كنونی، ماه‌ها، اشخاص و اقوام همسایه ایران را در آن می‌توان شناخت.
نشان‌دهنده تاریخ‌گذاری خاص هخامنشیان و زبان فارسی باستان.
بیشترین كمك و رمزگشایی فارسی باستان و خطوط میخی.
بخش هنری تبیان
منبع:
سایت دنیای اقتصاد
