کلام در ایران و جهان اسلام

چهارمین جلد از مجموعه آفتاب با عنوان «کلام در ایران و جهان اسلام» نوشته «علی اکبر ولایتی» از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.

این کتاب در هشت فصل به بررسی عنوان کتاب می پردازد و در ابتدا بخشی از کتاب منطق و فلسفه کلام و بوده است. اما به سبب اهمیت موضوع و نیز افزایش حجم مطالب تصمیم بر آن شد که به سه کتاب جداگانه منطق و فلسفه و کلام تغییر یابد.

در کتاب حاضر که مشتمل بر هشت فصل است تلاش شده در آغاز علل پیدایش و سیر تاریخی شکل گیری اندیشه های کلامی بررسی شود. در فصل های بعدی به بررسی اجمالی کلام در فرقه های قدریه و جبریه، خوارج ، مرجئه، معتزله، اشاعره و ماتریدیه پرداخته شده است.

در بخش های پایانی نیز علم کلام در مذهب شیعه و فرق گوناگون آن مانند زیدیه و اسماعیلیه و امامیه بررسی شده است.

خواندن یک صفحه از‌‌ این کتاب: صفحه 141

نهضت

«شیعیان، افزون بر پیامبر، به امامت امامان باور دارند و مقصود از امامت این است که معتقد باشد امامت مانند نبوت منصبی است الهی و همچنان که خداوند سبحان هر که را از بندگان خود بخواهد به نبوت و رسالت برمی‌گزیند... همچنین، هرکه را که خواهد برای امامت اختیار می‌کند و به پیغمبر خود امر می‌کند تا به امامتش تصریح کند و به پیشوایی مردم منصوبش سازد تا به وظایفی که می‌بایست پیغمبر انجام دهد قیام کند. و شرط است که امام چون پیغمبر از اشتباه و گناه معصوم باشد» (به نقل از فاخوری، 1386، ص 112).

با این حال، گرچه اندیشه تشیع ابتدا تا حد زیادی به دلایل سیاسی و اجتماعی شکل گرفت. با فاصله‌ای کوتاه اندیشه‌های فلسفی و کلامی خاص خود را پدید آورد و به مثابه یکی از فِرق مهم کلامی در جهان اسلام مطرح شد. گسترش این اندیشه چنان بود که خود در طی قرون به چند گرایش متفاوت تقسیم شد و تشیع نام نهضتی گشت که هم‌زمان دست کم بر دیدگاه‌های زیدیه، اسماعیلیه و شیعه دوازده‌امامی اطلاق می‌شد.