صلوات و دعا برای فرج آل محمد علیهم السلام

صلوات به عنوان یك دعا، نوعی عرض ارادت و اظهار محبت به پیامبر عظیم الشان اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت مكرم ایشان می‌باشد كه رفته رفته به شعار مسلمانان تبدیل شده است.

تأكید قرآن بر صلوات فرستادن بر حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درآیه: إِنَّ اللهَ وَمَلَائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا(1) سبب اهمیت بیشتر آن شده است.

خداوند متعال، حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم را برای صلوات و درود خویش لایق دانسته و به ملائكه و مۆمنین نیز امر فرموده‌است تا بر آن حضرت به صورت پی در پی، درود و صلوات بفرستند.

فلسفه صلوات

صلوات فرستادن مسلمانان بر پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم به گونه‌‌ای تشكر از زحمات طاقت فرسای ایشان و اهل‌بیت علیهم السلام و نیز قدردانی آنها از نعمت  هدایت ـ كه از بزرگترین نعمت‌های خداوند است ـ می‌باشد.

از نظر روانشناسی، صلوات فرستادن برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم موجب ریشه‌دار شدن محبت به آن حضرت و اهل بیتش می‌شود و این زمینه‌سازی روحی، تبعیت بیشتر شخص را از رهنمودهای آن بزرگواران فراهم ‌می‌كند.

علاوه بر این، صلوات، یك دعا است و موجب نزول رحمت الهی می‌شود؛ چون مسلمانان هنگام صلوات فرستادن دعا می‌كنند و از خداوند متعال می‌خواهند كه رحمت بیشتری بر پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل‌بیت علیهم السلام و آنان را به درجات بالاتر قرب الهی برساند.(2)

همچنین صلوات موجب شناخت ائمه علیهم السلام و مأنوس شدن با آنها و در پی آن، درس گرفتن از مكتب آن بزرگواران می‌شود؛ لذا صلوات فرستادن بسیار سفارش شده است و یكی از توشه‌های ارزشمندی است كه در آخرت، موجب سنگینی وزنة کارهای  نیك ما در میزان اعمال می‌شود.

ائمه علیهم السلام به عنوان الگوهای عملی ما همواره بعد از ذكر نام شریف پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم صلوات را ذكر فرموده‌اند كه نمونه‌های بارز آن را می‌توان در نهج البلاغه و صحیفه سجادیه و سایر ادعیه مشاهده كرد.

برخی از آثار و بركات صلوات

امام رضا علیه السلام می‌فرمایند: «كسی كه توانایی بر چیزی كه موجب محو گناهانش می‌شود ندارد، پس بسیار بر محمد و آلش صلوات بفرستد؛ چرا كه صلوات گناهان را نابود و ریشه كن می‌كند.»(3)

امام صادق علیه السلام نیز فرموده‌اند: «پیوسته میان دعا و استجابتش پرده‌ای فاصله می‌اندازد تا این که بر محمد صلی الله علیه و آله و سلم و آلش صلوات فرستاد‌ه شود.» (4)

ایشان درحدیثی دیگر از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده‌اند: «هر كه بر من صلوات فرستد، خدا و فرشتگان بر او صلوات می‌فرستند؛ چه كم صلوات بفرستد، چه بسیار.»(5)

هم‌چنین رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «صلوات بر من و اهل‌بیت من، نفاق را از بین می‌برد.»(6)

امام باقر یا امام صادق علیه السلام فرمودند: «در ترازوی اعمال، چیزی سنگین‌تر از صلوات بر محمّد وآل محمّد نیست و چه بسا مردی باشد كه اعمالش را در میزان گذارند و سبك باشد، پس ثواب صلوات او را بیاورند و در میزان نهند، پس به سبب آن سنگین ‌گردد و بر كفه دیگر بچربد.» (7)

امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «هر كس به درگاه خدای عزوجل حاجتی دارد، باید در بیان آن، با صلوات بر محمّد و آلش شروع كند و سپس حاجت خود را بخواهد و در آخر هم به صلوات بر محمّد و آل محمّد پایان دهد؛ زیرا كه خدای عزّوجل، كریم‌تر از آن است كه دو طرف دعا را بپذیرد و وسط دعا را واگذارد [و به اجابت نرساند]؛ زیرا صلوات بر محمّد محجوب نیست [و بدون برخورد به حجاب و مانعی بالا می رود.] »(8)

صلوات كامل و ناقص

در منابع شیعی و اهل سنت، چگونگی صلوات فرستادن آمده و تأكید شده است كه صلوات، كامل فرستاده شود.

روایت شده است كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «بر من صلوات ناقص و ابتر نفرستید». اصحاب پرسیدند: «یا رسول‌الله! صلوات ناقص چیست؟» حضرت فرمودند: «این كه بگویید: الَّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد؛ و تا همین جا اكتفا كنید؛ بلكه باید بگویید: الَّلهُمَّ صلِّ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّد.» (9)

هم‌چنین ایشان فرموده‌اند: «هركس نماز بخواند و در آن نماز، بر من و آل من صلوات نفرستد نماز وی قبول نمی‌شود.»(10)

به همین خاطر بسیاری از علمای شیعه و جمعی از فقهای بزرگ اهل سنت، ذکر« آلِ مُحَمَّد » را در صلوات تشهد نماز واجب می‌شمارند.

مثلاً شافعی ( امام مذهب شافعی ) و احمد بن حنبل ( امام مذهب حنبلی ) صلوات كامل را در تشهد دوم نماز، واجب می‌دانند. (11) جالب اینكه شافعی، فتوای خود را در قالب شعر معروفی صریحاً ذكر كرده است:

یا أهلَ بَیتِ رسولِ الله حُبُّكُم فَرضٌ مِنَ اللهِ فی القُرآنِ أنزَلَه

كَفاكُم مِن عَظیمِ القَدرِ أنَّكُم مَن لَّم یُصَلِّ عَلَیكُم لاصَلاةَلَه

«ای اهل‌بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم! محبت شما در قرآن واجب شده است و در عظمت و مقام شما همین بس كه هر كس بر شما صلوات نفرستد نمازش باطل است.»

صلوات و فرج آل محمد علیهم السلام

روایات زیادی وجود دارد كه به طور کلی، امر به دعا برای تعجیل در فرج کرده‌اند، كه توقیع شریف حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف یكی از این روایات شریف می‌باشد: «وَ اكثِرُوا الدُّعاءَ بِتَعجیلِ الفَرَج فإنَّ ذلِكَ فَرَجُكُم؛(12) برای تعجیل در فرج من، بسیار دعا كنید، زیرا كه گشایش كارهای شما در آن است.»

اما روایات متعددی نیز وجود دارد كه امر کرده‌اند همراه با ذكر شریف صلوات، برای تعجیل در فرج، دعا شود كه در دو دسته كلی گنجانده می‌شوند.

الف) روایاتی كه مختص به زمان یا مكان خاصی هستند؛ مثلاً اعمال شب و روز جمعه ادعیه شب قدر و...

برای مثال روایت شده است: «هر كس بعد از نماز ظهر در روز جمعه سه مرتبه بگوید: الَّلهُمَّ صلِّ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّد و عجِّل فَرَج آلِ محمَّد، از یاران حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف خواهد بود.» (13)

یا در شب قدر، نمازی ده ركعتی وارد شده كه بعد از ركعت چهارم آن، در ضمن دعایی آمده است: «یا كَریمُ، یا كَریمُ، یا كَریم، صلِّ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّد و عجِّل فَرَجهم و اغفِر لی ذُنوبی و بارِك لی فی كَسبی».

ب) روایاتی كه اختصاص به زمان یا مكان خاصی ندارد و به طور مطلق می‌باشد؛ مثلاً بعد از هر نماز صبح می‌توان آن را به جا آورد.

امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «هر كس بعد از نماز صبح و ظهر بگوید: الَّلهُمَّ صلِّ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّد و عجِّل فَرَجَهُم، نمی‌میرد تا اینكه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را درك کند.» (14) گفتنی است که در اسناد و منابع معتبر، صلوات همراه با « وعجِّل فَرَجَهُم » نقل شده است.

زبان دعا

دعا به هر شكل و زبانی كه باشد مورد قبول است و لازم نیست با كیفیت یا آداب خاصی باشد گفته شود؛ اگر با رعایت آداب خاص و با استفاده از كلمات و عبارات پر محتوا باشد، قطعاً بهتر خواهد بود.

ادعیه وارده از حضرات معصومین علیهم السلام بهترین شیوه برای دعا کردن هستند و شیعه با بهره‌مندی از این گنج‌های ارزشمند معنوی، به زیباترین شكل به درگاه حضرت حق التجا می‌كند و با این جملات زیبا خواسته‌های خود را از خداوند می‌خواهد.

صلوات دعایی است كه ائمه اطهار علیهم السلام ما را از كیفیت مطلوب آن آگاه ساخته‌اند.

تولی و تبری

یكی از واجبات مذهب ما تولّی و تبرّی است؛ به این معنا که  باید از دشمنان اهل‌بیت علیهم السلام دوری جست (تبری) و با دوستانشان الفت داشت (تولی). صلوات، بهترین راه برای نشان دادن تولی است و یقیناً دعا برای تعجیل در امر فرج، به تولایمان خواهد افزود و بهترین شعار برای بیان اعتقاد قلبی ما خواهد بود.

البته در برخی روایات که به تبری توصیه شده است، همراه با صلوات و دعا برای تعجیل در فرج، سفارش شده که نابودی دشمنان اهل‌بیت علیهم السلام نیز خواسته شود. مثلاً در صلواتی كه در کتاب جمالُ الأُسبوع نقل شده، این چنین آمده است: «الّلهُمَّ عجِّل فَرَج آلِ مُحمَّد و أهلِك أعدائَهُم مِنَ الجِنِّ و الإنس».(15)

یا در دعایی در اعمال شب جمعه آمده است، می‌خوانیم: « الَّلهُمَّ صلِّ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّد و عجِّل فَرَجَهُم و أهلِك عَدُوَّهُم منَ الجنِّ و الإنس منَ الاوّلینَ و الآخِرین».(16)

آری؛ صلوات، بهترین نماد تولی و تبری است. خداوند، ما را با محمّد و آل محمّد زنده بدارد و با محبت آنها بمیراند و در قیامت، با آنان محشور گرداند و توفیق حضور در عصر فرج آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و یاری حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را نصیبمان بگرداند.

پی نوشت ها:

1. سوره احزاب /56.

2. فصلنامه طلوع، شماره 6 ( تابستان 82 )، مقاله «كیفیت صلوات از نگاه فریقین»، محمد حسن زمانی.

3. سفینه البحار، ج2، ص50.

4. اصول كافی، ج 2، باب الصلاه علی النبی محمد و اهل بیته علیهم السلام ، ح اول.

5. همان، ح7.

6. همان، ح 8.

7. همان، ح 15و16.

8. همان، ح15و16.

9. الصواعق المحرقه، ابن حجرهیتمی مكی، ص 87، به نقل از مجله طلوع، شماره 6، ص 42و43 .

10. شرح و فضائل صلوات، احمد بن محمد الحسینی اردكانی، ص 21-20. به نقل از الغدیر، ج 2.

11. همان.

12. غیبت شیخ طوسی، فصل چهارم، ص 515.

13. مستدرك وسائل الشیعه، ج 6، ص 94و 98.

14. مستدرك وسائل الشیعه، ج 5، ص 97.

15. جمال الاسبوع، ص 479 .

16. بحار، ج 86، ص 289.

سیدابوالفضل موسوی آقداش

منبع: مجله شماره 36