قبرهای بدون سنگ قم
معمولا در محل دفن امامزادگان قبر افراد معروف و همچنین قبرهای قدیمی را می‌توان پیدا كرد. شاید شما بارها به قم رفته و حرم حضرت معصومه(س) را زیارت كرده باشید، ولی در این سفرتان تا چه اندازه وقت صرف دیدن قبر افراد مشهور كرده‌اید؟ اگر تصمیم گرفتید با این نگاه به حرم حضرت معصومه(س) بروید، خدام حرم هم می‌توانند تا اندازه‌ای شما را راهنمایی كنند.
البته باید وقت مشخصی را برای این كار صرف كنید، چون هم حرم حضرت معصومه(س) بزرگ است و هم قبرها به صورت پراكنده در مكان‌های مختلف قرار دارند.
مشهورترین قبری كه در اولین پرسش از خدام، به سوی آن راهنمایی می‌شوید، مزار آیت‌الله بروجردی است. سنگ قبر بزرگ و برجسته‌ای كه در راهروی مسجد اعظم قم در كنار مسجد بالاسر، زیر گنبد زیبایی قرار دارد و افراد معمولا در آنجا فاتحه و دعا می‌خوانند.
مقابل آن در مسجد بالاسر حرم، چند قبر قرار دارد كه جز دو یا سه ساعت بعد از نماز ظهر كه خانم‌ها می‌توانند وارد این قسمت شوند، در دیگر ساعت‌ها فقط برای ورود آقایان باز است. در اینجا مزار استاد شهید مطهری، علامه طباطبایی، آیت‌الله بهاءالدینی، آیت‌الله حاج شیخ عبدالكریم حائری (موسس حوزه علمیه قم)، آیت‌الله بهجت و... قرار دارد.
اگر به سمت صحن اتابك بروید، در وسط حیاط، سنگ قبر مرتفع قطب‌الدین راوندی، از علمای شیعی قرن ششم قرار دارد. در حجره‌های صحن اتابك افراد مشهوری دفن هستند؛ در یكی از آنها مزار شهید دكتر مفتح قرار دارد با سنگ قبر بزرگی ایستاده بر دیوار البته این حجره محل پاسخ به‌سوالات افراد به زبان اردو است، ولی می‌توانید داخل شوید و این سنگ قبر را ببینید. آن طرف حیاط، در یكی دیگر از حجره‌ها مزار شیخ فضل‌الله نوری قرار دارد؛ قبری بزرگ با عكس بزرگ از ایشان.
در راستای آن در یكی دیگر از حجره‌ها مزار پروین‌اعتصامی و پدرش، یوسف اعتصامی است. این حجره فرش شده و همین امر باعث شده تا افراد از این حجره استفاده‌های دیگری مانند كتاب خواندن كنند.
در حرم حضرت معصومه(س)، پادشاهان و درباریان زیادی نیز مدفون هستند، ولی امروزه مزار آنها مشخص نیست. بعضی از خادمان قدیمی حرم نام بعضی از این مدفونین را شنیده‌اند؛ ولی همگی به اتفاق می‌گویند كه سنگ قبرها برداشته شده‌اند و تعدادی از سنگ قبرها كه به صورت سالم باقی‌مانده در موزه‌ای كه در میدان آستانه است، قرار دارد.
پیرمردانی كه سال‌های متمادی است به حرم رفت و آمد دارند، جای بعضی از قبرهای سلاطین را می‌شناسند، ولی آنها هم می‌گویند كه به دلیل برداشته شدن سنگ‌ها، پیدا كردن محل دفن راحت نیست.
برداشته شدن سنگ قبرها موجب شد، تا صحبت‌های متفاوتی از افراد بشنوم. به همین جهت، برای نوشتن اطلاعات دقیق از محل دفن پادشاهان و سلاطین به كتاب حضرت معصومه، فاطمه(سلام‌الله‌علیها) دوم، از محمد محمدی اشتهاردی رجوع كردم.
اشتهاردی نوشته است: «شاهانی كه در قم مدفونند، شش نفر می باشند؛ چهار نفر آنها از پادشاهان صفوی و دو نفر آنها از شاهان قاجاریه‌اند: شاه صفی اول، پسر صفی میرزا پسر شاه عباس كبیر، نامش سام میرزا بوده، و چون به تخت سلطنت نشست، نام خود را شاه صفی نهاد.
وی در 17 سالگی به سلطنت رسید و سال 1052 هـ .ق در 31 سالگی وفات كرد. جنازه‌اش را به‌قم حمل كردند و در ناحیه جنوبی حرم مطهر، مدفون شد. سابقا روی قبرش صندوق بزرگی بود، ولی اكنون در رواق زنانه واقع شده و قبرش با سطح رواق مساوی است و صندوق قبرش كه در آن ظریف‌كاری‌هایی شده است در موزه آستانه می باشد.
شاه عباس دوم، پسر شاه صفی، در 10 سالگی به سلطنت رسید و سال 1077 در خسروآباد دامغان وفات كرد و جنازه‌اش را به قم حمل نمودند و در ناحیه جنوب غربی حرم، جایی كه اكنون به‌نام مسجد امام خمینی است دفن كردند.
شاه سلیمان، پسر شاه عباس ثانی، سال 1105 در 49 سالگی از دنیا رفت. جنازه‌اش را به‌قم آوردند و در بقعه‌ای كه در ناحیه جنوبی مسجد بالاسر است، به خاك سپردند. شاه سلطان حسین، پسر شاه سلیمان كه در سرای سلطنتی به دست اشرف افغان كشته شد، جنازه بی‌سرش را به قم حمل كردند و در قسمت جنوبی مسجد بالاسر در كنار قبر شاه سلیمان دفن نمودند.
فتحعلی شاه قاجار سال 1250 در 67 سالگی در اصفهان وفات نمود و جنازه‌اش را به قم حمل و در طرف شمال صحن كهنه در بقعه مخصوصی (كه خودش در حال حیاتش آنجا را ساخته بود) مدفون شد. محمدشاه قاجار، پدر ناصرالدین شاه، سال1264 در تجریش وفات یافت و جنازه‌اش را به قم حمل و در قسمت غربی صحن كهنه در بقعه‌ای كه جنب راهرو و مدرسه مادرشاه بود دفن نمودند.»
البته در این میان باید از قبر علی‌اصغر اتابك، صدر اعظم ایران در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه نیز نام برد كه امروز در ورودی خواهران جنب ایوان آینه‌كاری در صحن اتابك قرار دارد.
این ورودی و كفشداری، در حال حاضر در حال تعمیر است و دور تا دور قبر را كه به گفته خدام در چهار ستون سنگی محفوظ است، پوشانده‌اند و تنها سرستون‌های آن مشخص است.
اشتهاردی در بخش پادشاهان مدفون در قم می‌گوید: «از شاهزادگان صفویه، قریب 70 نفر كه به دست افغان‌ها كشته شدند در سردابه بزرگی كه مقبره خانوادگی صفویه بود، در زیر مسجد طباطبایی (صحن زنانه سابق) قرار داشته، به خاك سپرده شده‌اند. ظاهرا این سردابه هنوز هم وجود دارد و از قرار مسموع، وسعت این سردابه، بسیار بوده و تا قسمتی از صحن نو تا نزدیك قبر قطب‌راوندی ادامه دارد. یكی از مدفونین آن، عباس میرزا، پسر و ولعیهد شاه طهماسب دوم است كه افغان‌ها او را هم كشتند.»
بخش گردشگری تبیان
برگرفته از جام جم
