وقتی پتاسیم بدن کم و زیاد می‌شود
عدم تعادل پتاسیم بدن، به پایین‌تر یا بالاتر بودن سطح پتاسیم در خون، مایعات بدن و داخل سلول‌ها نسبت به مقدار طبیعی گفته می شود. پتاسیم به همراه سدیم و کلسیم در حفظ ضربان طبیعی قلب، تنظیم تعادل آب بدن، انقباض عضلات و پیام‌های عصبی نقش دارد.
پتاسیم الکترولیت اصلی داخل سلولی است. در حقیقت 98 درصد پتاسیم بدن در درون سلول ها بوده و 2 درصد باقی مانده در مایعات خارج سلولی قرار دارد و همین 2 درصد در عملکرد های عصبی بدن نقش مهمی ایفا می نماید.
پتاسیم می تواند بر فعالیت های عضلات اسکلتی و عضلات قلبی تاثیر گذارد. به طور مثال، هر گونه تغییر در غلظت آن، تحریک پذیری و ریتم عضله قلب را تغییر می دهد.
پتاسیم، همواره بنا به نیاز های بدن و تحت تاثیر پمپ سدیم - پتاسیم به طرف داخل یا خارج سلول حرکت می نماید.
بیماری های مختلف، آسیب دیدگی ها، داروها ( داروهای مدر، ملین ها، آنتی بیوتیک ها) و برخی روش های درمانی خاص نظیر شیمی درمانی و تغذیه از راه تزریق (TPN) عواملی هستند که عموما سبب عدم تعادل پتاسیم می گردند.
برای حفظ تعادل پتاسیم، کلیه ها باید سالم باشند، چرا که 80 درصد پتاسیم، به طور روزانه توسط کلیه ها از بدن دفع می شود، 20 درصد باقیمانده از طریق از طریق روده و غدد عرق خارج می گردد.
وقتی میزان پتاسیم خون افزایش می یابد، کلیه ها پتاسیم بیشتری از طریق ادرار دفع می کنند. هورمون آلدوسترون نیز می تواند دفع پتاسیم را از طریق کلیه ها افزایش دهد.
کلیه ها نمی توانند آن طور که سدیم را ذخیره می کنند، پتاسیم را حفظ و ذخیره نمایند، به همین دلیل در موارد کمبود پتاسیم، باز هم شاهد دفع آن در ادرار خواهیم بود.
علائم بالا و پایین رفتن پتاسیم خون
وقتی میزان پتاسیم بالاتر از حد طبیعی می شود:
- ضعف و فلج
- ضربان قلب نامنظم و تند یا ضربان قلب کند (گاهی)
وقتی میزان پتاسیم پایین تر از حد طبیعی می شود:
- ضعف و فلج
- ضربان قلب نامنظم و سریع. این حالت هنگام کاهش پتاسیم شدیدتر از افزایش پتاسیم بروز می‌کند.
علل بالا و پایین رفتن پتاسیم خون
وقتی میزان پتاسیم بالاتر از حد طبیعی می شود:
- بیماری مزمن کلیه همراه با نارسایی کلیه. دفع پتاسیم از کلیه‌های نارسا آهسته‌تر از حالت طبیعی بوده و این موجب تجمع پتاسیم در بدن می‌گردد.
- مصرف مکمل های خوراکی پتاسیم
- داروهایی نظیر مهارکننده‌های ACE، تری‌متوپریم، داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی
- سوختگی‌ها یا آسیب‌های له کننده بدن ( مثل زیر آوار ماندن). در این آسیب‌ها ممکن است پتاسیم از بافت‌های آسیب دیده به داخل مایعات بدن آزاد گردد.
وقتی میزان پتاسیم پایین تر از حد طبیعی می شود:
- مصرف داروهای ادرارآور برای پرفشاری خون یا نارسایی قلبی
- از دست رفتن طولانی مدت مایعات بدن از طریق استفراغ یا اسهال
- بیماری‌های مزمن کلیه همراه با نارسایی کلیه. بیماری‌های مزمن کلیه در بعضی مراحل ممکن است با از دست رفتن پتاسیم بدن همراه باشند.
عوامل خطر عدم تعادل پتاسیم
- دیابت
- بیماری غدد فوق کلیه
- مصرف داروهایی نظیر داروهای ادرارآور، مکمل‌های پتاسیم و دیگوکسین
عوارض عدم تعادل پتاسیم
ایست قلبی و مرگ
پیشگیری از عدم تعادل پتاسیم
در صورت مصرف داروها یا وجود بیماری های موثر بر سطح پتاسیم بدن، آموزش دادن به بیمار تا حد امکان درباره وضعیت بیماری، داروها و چگونگی پیشگیری از عدم تعادل پتاسیم کمک کننده است.
در صورتی که بیمار از داروهای ادرارآور استفاده می‌کند، اندازه‌گیری منظم سطح پتاسیم خون توصیه می‌شود.
در مورد استفراغ یا اسهال طولانی مدت، مراقبت‌های پزشکی لازم توصیه می‌شود.
راه های تشخیص عدم تعادل پتاسیم
- آزمایش خون و ادرار برای اندازه گیری میزان پتاسیم و سایر الکترولیت‌ها
درمان عدم تعادل پتاسیم
- درمان این اختلالات معمولاً در منزل با رژیم غذایی یا مکمل‌های پتاسیم امکان‌پذیر است، ولی در موارد کمبود یا ازدیاد شدید پتاسیم، بستری شدن در بیمارستان، جهت درمان وریدی ممکن است لازم باشد.
- در صورتی که بیمار داروهای ادرارآور یا دیژیتال مصرف می‌کند، دوستان و خانواده وی باید طریقه احیای قلبی-ریوی را برای مواقع ضروری بیاموزند. خود بیمار نیز باید طریقه اندازه‌گیری ضربان قلب از طریق لمس نبض مچ دست یا گردن را بیاموزد.
رژیم غذایی در عدم تعادل پتاسیم
کاهش پتاسیم جزئی بدن با افزایش مصرف موادغذایی غنی از پتاسیم نظیر آب پرتقال، موز، خربزه، آب هویج و گوجه‌فرنگی قابل درمان است.
فرآوری: معصومه آیت اللهی
بخش سلامت تبیان
منابع:
پرستار ایرانی
سلامت ایران
