تبیان، دستیار زندگی
در بررسی و معروفی تمدنهای بین النهرین، تمدن سومر، اکد، سومر نو و بابل توضیح داده شد. پس از بابلیان، آشوری ها به قدرت رسیدند و در این مقاله با نگرشهای هنری این تمدن آشنا خواهید شد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

هنر آشوری: بیان قدرت امپراتوری


در بررسی و معروفی تمدنهای بین النهرین، تمدن سومر، اکد، سومر نو و بابل توضیح داده شد. پس از بابلیان، آشوری ها به قدرت رسیدند و در این مقاله با نگرشهای هنری این تمدن آشنا خواهید شد.


هنر آشوری

بابل در حدود سال 1595 پیش از میلاد در برابر حمله "حتی" ها که در آناتولی ( ترکیه امروزی) مستقر بودند سقوط کرد. "حتی" ها سپس این سرزمین را ترک کردند و در نتیجه بابل که حالا ضعیف تر شده بود در برابر حمله مهاجمان ( "کاستی" ها از شمال غرب و "عیلامی" ها از شرق) بی دفاع ماند. با وجود اینکه سلسله دوم بابلی ها تحت فرماندهی " نبوچادنزار" اول ، اهل " ایسین" (1125-1104پ.م) به قدرت رسید ، آشوری ها کمابیش تا آخر این هزاره حاکمیت جنوب بین النهرین را در دست داشتند. سرزمین آنها دولت- شهر آشور بود( به نام آشور، یکی از خدایان) و در بالادستِ رود دجله قرار داشت.

هنر امپراتوری: بیان قدرت پادشاهی

سرزمین آشوری ها در زمان حکومت چند حاکم توانا که با پادشاهی "آشور اوبالیت" (Ashur-uballit)  آغاز می شود (1363-1328پ.م) گسترش یافت و نه تنها خود بین النهرین بلکه مناطق اطراف آن را نیز دربرگرفت. امپراتوری آشور در بهترین موقعیت (قرن هفتم پیش از میلاد) از شبه جزیره " سینا" تا ارمنستان وسعت داشت و حتی مصر هم در سال 670پ.م به تصرف آشوری ها در آمد.

آشوری ها از دستاوردهای هنری سومری ها و بابلی ها ایده های بسیار گرفتند اما آنها را با اهداف خود منطبق کردند. هنر آشوری ها مشخصا هنر امپراتوری بود:

تبلیغاتی و عمومی و برای ادعا و حفظ برتری تمدن آشوری به خصوص از طریق بازنمایی قدرت نظامی.

آشوری ها هم، بر اساس الگوهای سومری ها به ساختن معابد و زیگورات ها پرداختند. اما تاکید آنها در معماری بر ساخت کاخ های سلطنتی بود. کاخ های آشوری به عظمت و شکوهی وصف نشدنی رسیدند که حضور و سلطه ی سلطنت را مشخص می کرد.

تجلی قدرت پادشاهی آشوری، از بیرون کاخ ها شروع می شد. چنانکه در نقشه شهر " دور شاروکین" (Dur sharrukin)  ( که امروزه در عراق واقع است و "خرساباد" نامیده می شود) می بینیم که سارگون دوم (حکومت: 721- 705پ.م) مرکز پادشاهی خود را در آن قرار داده بود بیشتر قسمت های این شهر دست نخورده باقی ماند ه است و وسعت آن حدودا به 1600 متر مربع می رسید و اطراف آن دیواری دفاعی از خشت گلی کشیده شده بود.

تجلی قدرت پادشاهی آشوری، از بیرون کاخ ها شروع می شد. چنانکه در نقشه شهر " دور شاروکین" (Dur sharrukin)  ( که امروزه در عراق واقع است و "خرساباد" نامیده می شود) می بینیم که سارگون دوم (حکومت: 721- 705پ.م) مرکز پادشاهی خود را در آن قرار داده بود بیشتر قسمت های این شهر دست نخورده باقی ماند ه است و وسعت آن حدودا به 1600 متر مربع می رسید و اطراف آن دیواری دفاعی از خشت گلی کشیده شده بود.

برای رسیدن به کاخ باید از داخل شهر عبور کرده ، بازارها و میادین را پشت سر گذاشته و از تپه ها می گذشتند. در قسمت شمال غربی ارگی با دیوار و برجک ، زیگورات و کاخ را در بر می گرفت و آنها را از باقی شهر جدا می کرد و به این ترتیب بر اهمیتشان تاکید می کرد. هر دو بنا بر تپه ای به ارتفاع 15 متر ساخته شده اند تا بر برتری پادشاه نسبت به الباقی جامعه تاکید کنند. زیگورات این شهر که به زیگورات خرساباد مشهور است بلند ترین زیگورات شناخته شده تا کنون است که 7 طبقه داشته و از سنگ ساخته شده بوده است.

هنر آشوری

زیگورات های آشوری حداقل چهار طبقه داشتند که هر کدام به ارتفاع 5متر بودند رنگ آجرهای هر طبقه متفاوت بود و پلکانی چرخان در اطراف آن قرار داشت . قرار گرفتن معبد در فضای کاخ، نشان از ارتباط خاص پادشاه با خدایان بود.

مجموعه کاخ حدود 30 محوطه و 200 اتاق می شد و چشم اندازی خیال انگیز و با شکوه داشت. در دروازه ها پیکره های نگهبان بزرگ و شگفت آوری به نام " لاماسو" قرار داده می شدند که بدن گاو، سر انسان و بال عقاب داشتند . پیکره های " لاماسو" که نقش نگهبان دروازه را داشته ، بعدها در هنر دوران هخامنشی مورد تقلید قرار گرفت و مشهورترین نمونه آن را در دروازه کاخ خشایارشا در تخت جمشید می توان مشاهده کرد. این پیکرهای عظیم و باشکوه از سنگ یکپارچه تراشیده شده اند و برای انتقال به موزه پاریس به ناچار به چند تکه تقسیم شدند.

این پیکره ها که از سنگ آهک تراشیده شده اند از جهتی با بنا یکی هستند. آنطور که در متون آمده مجسمه های لاماسو را از برنز نیز تهیه می کردند اما متاسفانه در دوران بعدی این قبیل مجسمه ها ذوب شدند و به همین دلیل امروزه نمونه ای از آن در دسترس نیست.

زیگورات های آشوری حداقل چهار طبقه داشتند که هر کدام به ارتفاع 5متر بودند رنگ آجرهای هر طبقه متفاوت بود و پلکانی چرخان در اطراف آن قرار داشت . قرار گرفتن معبد در فضای کاخ، نشان از ارتباط خاص پادشاه با خدایان بود.

این پیکره ها به دلیل داشتن سرپوش های بلند به همراه شاخ، چشم های فرو رفته ، پاها و بدن عضلانی و الگوی ظریف ریش و در برخی موارد پرها، بیننده را محو تماشای خود می کنند و اقتدار رعب آور پادشاه را به یاد می آورند. آشوری ها احتمالا به این موضوع اعتقاد داشتند که موجودات دورگه (ترکیبی)، توانایی دورکردن شیطان را دارند .

هنر آشوری

در داخل کاخ های سلطنتی ویژگی دیگری که خاص هنر آشوری است توجه را جلب می کند: بلوک های ایستاده از سنگ گچ به نام Orthostats که برای دیوارهای کوتاهتر استفاده شده اند. به لحاظ ساختاری این بلوکها از خشت های گلی در برابر رطوبت و فرسودگی محافظت می کردند اما در بکارگیری آنها هدفی ارتباطی نیز مد نظر بوده است. روی این دیوارها تصاویر روایتگر دیده می شوند ، به صورت برجسته کاری های ظریف که در برخی قسمتها برای تاکید رنگ شده اند و شکار شیر در باغهای پادشاهی و یا صحنه های کشورگشایی را نشان می دهد. نوع پرداخت به موضوع پیروزی در جنگها به گونه ای است که توالی آن، بیننده را از صحنه ای به صحنه دیگر می برد و تکرار حس پیروزی گریزناپذیر آشوری ها را ایجاد می کند.

در مورد صحنه های شکار شیر نیز این نکته لازم به ذکر است که ساکنان اولیه بین النهرین از ابتدا برای محافظت از خودشان شیرها را شکار می کردند اما این موضوع در دوران آشور به فعالیتی نمادین تبدیل شده بود که به طور آیینی نشان از قدرت پادشاه داشت و استعاره ای برای قدرت نظامی بود.

به هر ترتیب در دوران آشور هنر نقش برجسته اهمیتی چشمگیر یافت که در ادوار قبل قابل مشاهده نیست.

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان


منبع:

تاریخ هنر جنسن/ سرمترجم دکتر فرزان سجودی