منشأ شهوات و زمینه گناهان چیست؟

منشأ اصلی گناهان انسان، نه دروغ است و نه ریا. نه غیبت است و نه تهمت. نه زناست و نه بخل و حسد و کبر و عجب. اصلا خود اینها گناه هستند. باید به دنبال عاملی گشت که اینها از آن عمل حاصل می‌شود .

خیلی از ما انسان‌ها به دنبال دوری از گناهان و تکمیل اخلاق خود هستیم. فکر می‌کنیم عبارت معروف «انجام واجبات و ترک محرمات» همین است که رساله توضیح المسائل مرجع تقلیدمان را باز کنیم، آن احکامی را که حرام دانسته‌اند، انجام ندهیم و به امور واجب جامه عمل بپوشانیم. در حالی که خود این کار مقدمه‌ای می‌خواهد. دین ما غیر از واجب و حرام، سه حکم دیگر هم دارد؛ مستحب، مکروه و مباح. چه‌بسا خیلی از مستحبات، انسان را به بهتر ادا شدن احکام واجب می‌رساند و با انجام کارهای مکروه، محرمات گریبانگیرمان می‌شود. مطالعه و جمع‌بندی دستورات اخلاقی دین، ما را به یک عامل مشترک برای منشأ شهوات انسانی می‌رساند که عالم ربانی، ملامحسن فیض کاشانی در کتاب اخلاق حسنه به آن اشاره کرده است. به راستی منشأ شهوات چیست؟

منشأ اصلی گناهان انسان، نه دروغ است و نه ریا. نه غیبت است و نه تهمت. نه زناست و نه بخل و حسد و کبر و عجب. اصلا خود اینها گناه هستند. باید به دنبال عاملی گشت که اینها از آن عمل حاصل می‌شود .

دلیل گناهان چیست؟ چه چیزی قبل از گناه اتفاق می‌افتد که باعث می‌شود انسان به گناه کشیده شود و خدای ناکرده دامنش به حرام الهی آلوده شود؟ چه چیزی باعث نقض اخلاق می‌شود و ما را از مسیر سعادت دور می‌کند؟

جواب این سوالات آن‌قدرها هم دور از ذهن نیست. بزرگان دین و مربیان اخلاق پاسخ را به ما داده‌اند. قبل از آنها نیز روایت‌های زیادی از ائمه معصومین(علیه السلام) در جواب این سوالات به ما رسیده است. جالب آنکه این دلیل به ظاهر کوچک و بی‌اهمیت به خودی خود جزو محرمات نیست ولی سرپیچی از دستور خداوند باری تعالی محسوب می‌شود و مقدمه‌ای می‌شود برای نابودی دنیا و آخرت انسان.

با یک نگاه ساده به زندگی خودمان، می‌توانیم بفهمیم چه کاری، ما را سست اراده می‌کند و مقدمه‌ای می‌شود برای ناتوانی در انجام احکام دین.

جواب این است: پرخوری؛ همین شکم، یکی از اعضای بدن انسان عامل اصلی و منشأ بسیاری از گناهان است. چه کسی باورش می‌شود که یک کار مباح اگر به کاری مکروه بدل شود، انسان را به ورطه گناه می‌کشاند. غذا خوردن یکی از کارهای مباح است. این عمل بعضی مواقع مستحب و بعضی مواقع واجب می‌شود. حال اگر همین کار به حد افراط برسد، می‌شود مکروه و چه بسا برای اولیای خدا گناه نیز محسوب شود.

دلیل اینکه شهوت شکم، منشأ تمام شهوات است؛ این است که انسان برای هضم غذا نیاز به نوشیدن آب دارد و در نتیجه آب خوردن زیاد، خواب‌آلودگی بر انسان چیره می‌شود و پرخوابی انسان را از انجام احکام دین باز می‌دارد و انجام ندادن واجبات، اراده انسان را سست کرده و زمینه را برای وسوسه شیطان آماده می‌کند. آن‌گاه است که نفس طغیانگر انسان از نفس مطمئنه‌اش پیشی می‌گیرد و خدای ناکرده نتیجه‌اش می‌شود گناهان صغیره و اصرار بر گناهان صغیره، گناهان کبیره را درپی دارد و انجام‌دهنده گناهان کبیره عادل نیست و به انسان عادل نمی‌توان اعتماد کرد. پشت‌سرش نماز ندارد و از جندالشیطان است.

این طومار بلند، نتیجه پرخوری بود. رسول اکرم(ص3لی الله علیه وآله) می‌فرماید من از سه خصلت برای امتم بیم دارم: پرخوری، پرخوابی و پرحرفی. پیرو واقعی و کسی که ادعای مسلمانیش می‌شود، هم باید شکمش را نگه دارد و هم زبانش را. اگر توانست این دو را حفظ کند، دینش را حفظ کرده است.

اولین گناه انسان نیز برمی‌گردد به شکم. آنجایی که قرآن کریم در آیه 121 سوره مبارکه طه می‌فرماید: «تا بالاخره از آن درخت خوردند و لباس از بدنشان فرو ریخت و عورتشان نمودار شد.

از این آیه این‌گونه می‌توان استنباط کرد که سرمنشأ تمام شهوت‌ها، شکم است و حتی شهوت جنسی نیز از ناحیه شکم ظاهر می‌شود و به دنبال آن، شهوت دنیاطلبی، مال‌دوستی، جاه‌طلبی، غرور، عجب و دیگر صفات رذیله پدید می‌آید. و وقتی انسان جاه‌طلب شد، حسود می‌شود و به ریا و تفاخر مبادرت می‌ورزد که نتیجه آن می‌شود ستمگری. در قرآن کریم می‌خوانیم: خداوند ظالمین را دوست ندارد و چه چیزی بدتر از اینکه خداوند کسی را دوست نداشته باشد.

چه بسیار شنیده‌ایم که مولای متقیان و اصل اخلاق، حضرت‌علی(علیه السلام) فرمود: دو لقمه قبل از سیر شدن از غذا خوردن دست بکشید و همین دستور کوچک، هدایتگر انسان است، اگر بخواهد. این سخن به سالک می‌گوید هیچ‌گاه به اندازه‌ای شکم را پر نکن که سیر شوی. آدم سیر از گرسنه خبر ندارد و هرچه بلاست از همین سیری و پرخوری عایدت می‌شود.

و به راستی که دشمن انسان، شکمش است. اوست که منشأ گناهان دیگر است که اگر کنترل نشود، موجب هلاکت انسان می‌شود و کدام استاد اخلاقی است که از شکم سخن به میان نیاورد و در دستوراتش حرفی از پرخوری یافت نشود.

از دیگر ائمه نیز احادیث و روایت‌های زیادی نقل شده است که این نشان‌دهنده اهمیت کم‌خوردن در مسیر سعادت است. بر همه کس مبرهن است که هر یک از ائمه اطهار پزشکی حاذق و هر کلامشان دارویی شفابخش بود برای اهل ایمان. امام ‌رضا(علیه السلام) فرمود: اگر مردم در خوردن به کم بسنده مى‏داشتند، بدن‏هایشان متعادل بود. و چه دستورالعملی بهتر از این؟

کدام نماز شبی است که با شکم پر خوانده شود؟ آیا هیچ نماز یومیه دلچسبی هست که با دل سیر خوانده شود؟ امام‌ صادق(علیه السلام) می‌فرماید: نزدیک‏ترین حالت بنده به خداوند ‌، هنگامی است که شکم وى سبُک باشد. ، هر چه هست، در کم خوردن است.

پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: آن که غذا کم خورَد، معده‏اش سالم بماند و صفاى دل یابد و هر که پرخور باشد، معده‏اش بیمار و قلبش سخت شود.

بسیاری از ما هنگام بیماری به دکتر مراجعه می‌کنیم و بیشتر از او می‌پرسیم: چه بخوریم! حال آنکه طبق فرمایش رسول مکرم اسلام، علاج بیماری نخوردن است. حضرت در سخنی گهربار می‌فرماید: مادرِ همه داروها ، کم‏خورى است.

در نهایت باید گفت راه عملی برای به خدا رسیدن را فرستاده خدا می‌دهد. همه سفارشات اخلاقی به یک طرف و این سخن به طرف دیگر. رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: وقتى اشتها دارى غذا بخور و وقتى هنوز اشتها دارى دست از خوردن بشوى. که عمل به این سخن، سعادت و سرپیچی از آن، شقاوت دنیا و آخرت را به دنبال دارد.

                                                                                                                                       فرآوری : زهرا اجلال

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع :

سایت الف