مینای ایرانی، هنری از یاد رفته

بدلیل آنکه هنرهای گرانقیمت و ظریف در زمان قدیم مختص دربار بود هنر میناکاری  نیز که اشراف بر هنرهای دیگر داشت مختص درباریان و پادشاهان به شمار می آمد و شکوه و هیبت و هیمنه شاهان را به نمایش می گذاشت.

از زمان صفوی هنرهای زیادی برای تزئین اماکن متبرکه به کار گرفته شد.این هنر نیز همانند هنرهایی همچون قلمزنی ونگارگری و و طلاسازی با به کارگیری و زینت بخش شدن در ضریحها و دربهای این اماکن شرافتی خاص یافت و برکت گرفت.

اوج شکوفایی این هنر در زمان فتحعلی شاه قاجار بود که در مینای نقاشی اثرهای بی بدیل و نفیس آفریده شد و هنرمندانی همچون باقر میناساز و آثار استاد محمدجعفر به ظهور رسیدند.

در این زمان علاوه برتزئین بارگاه های ائمه در عراق ومشهد اثرهای کاربردی از این هنر که شامل قنددانها، انفیه دانها،تنگها و قلیانهایی ازطلای ناب و تزئین شده با این هنر بود به وجود آمدند که امروز آذین بخش موزه های معتبر دنیا و هیبت و گنجینه ای بزرگ در مجموعه جواهرات ملی ایران را در کنار گوهرهای درخشان و تابناک،خود را به معرض نمایش گذاشته و جلوه ای ماندگار و گواهی بی بدیل زنده از تاریخ هنر گذشتگان می باشد.

در اوایل دوره ناصرالدین شاه قاجار هنرمندانی نو به عرصه ظهور در این هنربه میدان آمده و هنرنمائیهایی را از خود به یادگار گذاشتند.با این که در این فراز و نشیب اثرهای این زمان به دوران فتحعلی شاهی نمیرسد،ولی شکوه هنر ایرانی و رنگهای شاد تداعی گر این هنر در دوران قبل را داراست.

ولی متاسفانه با اولین سفر ناصرالدین شاه به فرنگ و چشمگیر شدن هنر اروپایی در نزد شاه ایران باعث شد سفارشهای دربار را از هنرمندان داخلی به صنعتگران اروپایی وفرنگی سوق دهد و هنرمندان نیز به طبع سفارش دهندگان ابتدا به فرنگی سازی روی آورده،سپس یکی پس از دیگری کارگاههایشان را تعطیل کرده و این هنر گرانسنگ از جرگه هنرهای زنده به سمت تاریخ سوق داده شده و تاریکخانه های خزانه شاهی وصندوقچه های شاهزادگان محبوس گردید.

دراوایل قرن حاضر که مصادف با به ظهور رسیدن محققانی بود که علوم وفنون گذشته را به صورت علمی تدوین می کردند و به سر وسامان دادن هنرهایی که از یاد رفته یا درحال از بین رفتن بود می پرداختند.

توجه عده کثیری از محققان به مینای ایرانی معطوف گردید وبا توجه به اینکه این هنر موقعیتی که از این هنر بدست می آوردند بر خلاف سایرهنرها از تربیت شاگرد وانتقال فنون این صنعت به سایرین امتناع می ورزیدند.

بدست آوردن اطلاعات عملی وعلمی از مواد ونحوه ساخت غیرممکن می نمود.بعد از دهه ها پژوهش وسعی وکوشش از احیاء وارائه اطلاعات تکمیلی از این رشته ناامید گشتند.

تا اینکه بزرگترین موسسه پژوهشی جواهر دنیا GIA که مرکز آن در ایالت متحده مستقر میباشد احیاء این هنر اصیل و گرانقدر را ناممکن اعلام کرد.در این زمانها برادران پروازی در تبریز در آزمایشگاه و کارگاه کوچکشان سالها بود که در حال آزمایش وتحقیقاتی طاقت فرسا بودند.

احمد پروازی که در طلاسازی ،جواهرسازی و مرصعکاری یکی از نوابغ عصر حاضر میباشد دوشادوش برادر بزرگش علیرضا پروازی که اندیشمندی در فلسفه میباشد با بهره گیری از علوم مختلف زمان جدید وقدیم از شیمی وفیزیک گرفته تا هنرهای سنتی موفق به احیاء این هنر وصنعت عظیم باستانی که از زمانهای دور جزء علوم غریبه به شمار می رفت وحتی قارون را نیز که با بهره گیری از این صنعت وهنر به ثروتی افسانه ای دست یافته بود گردیدند.

امروزه استاد احمد وعلیرضا پروازی با بهره گیری از صنعت و هنر جواهرسازی و تلفیق آن با هنر میناسازی ونگارگری آثاری را در حال خلق وساخت هستند که تمامی موزه داران کلکسیونرها را به حیرت واداشته است.

روش کار آنها به این گونه است که ابتدا طرحی را جهت ساخت طراحی کرده و با استفاده از هنر جواهرسازی و زرگری شکل موردنظر رابوجود آورده.سپس جاهای معین شده جهت میناسازی را که با قلمزنی خاصی آماده گردیده از مواد مینائین که از جنس فرعی شیشه است بصورت پودردرآورده و رنگهای مورد نظررا در آن با ماده لعابین در آن قرار میدهند و در کوره بالای 900درجه مینا را ذوب کرده و به طلا جوش میدهند وجاهای معین را که برای نگارگری تعبیر کرده اند وبا مینای سفید مینا کرده اند.

سپس با گردهای مینا روی آن نقش های موردنظر را صورتگری کرده یا با گل ومرغ آذین می نمایند.و سپس در کوره دوبار ذوب شده و چهره های زیبا و گل ومرغهایی ماندگار از دل کوره ای داغ به بیرون می آید که دل هر بیننده ای را به ذوق آورده وثروتی بزرگ را برای ملت عزیز به ارمغان می آورد.