روزه یک سنت الهی

کلمه صوم در قرآن چهارده بار تکرار شده است.(سوره بقره، آیات 183 تا 187 و نیز آیه 196، سوره نساء، آیه 92 ، مجادله، آیه 4، مائده، آیه 95، احزاب، آیه 35، مریم، آیه 26(

اصل آن امساک از مطلق فعل شامل خوردن، نوشیدن و گفتن می باشد و این معنا در مفردات راغب و اقرب الموارد آمده است امّا مۆلف تفسیر مجمع البیان می افزاید هرچه از حرکت بایستد و نیز سکوت هم می تواند معنای صوم را برساند.( قاموس قرآن، سید علی اکبر قرشی، ج 4، ص 165، فرهنگ اصطلاحات قرآنی، یوسف حریری).

اما صوم در فرهنگ قرآن امساک ویژه ای است از طعام و امور دیگر که در منابع فقهی مندرج است و از طلوع فجر شروع شده و با رسیدن تاریکی اوّلیه شب به پایان می رسد، از قرآن برمی آید که روزه در میان امت های دیگر رواج داشته اما این امّت مشخص نشده اند. درباره صوم زکریا از سخن گفتن در قرآن تصریحی نمی باشد بلکه خداوند قدرت سخن گفتن را برای مدت سه روز از وی سلب کرده است اما در مورد مریم قرآن به صراحت روزه صمت را مطرح کرده است،( سوره مریم،آیه 26) از این نکته بر می آید که چنین روزه ای در میان بنی اسراییل بوده و نیز مبیّن آن است که دم فرو بستن برای چند روز و فکر کردن در مورد یک موضوع خردمندانه و مورد تأیید قرآن است و سکوت توأم با اندیشه دریچه ای را بر روی آدمی می گشاید، بیتوته حضرت نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) در غار حراء نیز همراه سکوت توأم با تفکر بوده است. در اسلام صوم صُمت تشریع نشده بلکه با اشکالاتی همراه می باشد و فقها فرموده اند حرام است انسان در نیت روزه خود سکوت را قید کند ولی اگر بدون تکلّم روزه بگیرد اشکال ندارد. (وسایل الشیعه فی تحصیل مسایل الشریعه، شیخ حرّ عاملی، کتاب الصوم)

در بحث های تفسیری آیات 183 تا 187 قرآن ابعادی مهم از روزه روشن گردیده که در محورهای ذیل قابل ذکر هستند:

1ـ روزه بر مۆمنان مکتوب گشته چنان که بر امت های گذشته واجب بوده است یعنی این عبادت همانند نماز، امر به معروف و نهی از منکر، اقامه عدل و قسط، مبارزه با ستم و حرام خواری، وجه مشترک تمام ادیان آسمانی است و از این منظر روزه یک تشریع تأسیسی به حساب نمی آید چون حکمش سابقه دار بوده است.

2ـ روزه یک سنت الهی است و روزه دار در واقع از دستورات پروردگارش پیروی کرده است.

3ـ روزه دار به سرمایه ای به نام پارسایی نایل می گردد و برای رسیدن به این مهم از آنچه خلاف، حرام، ممنوع و غیرمجاز است اجتناب می کند، تأکید اصلی این است که روزه برای پروا داری و تقوا تعیین شده اگرچه منافع و مزایا و خیرات زیادی برای فرد و جامعه در بردارد.

4ـ روزه عبادتی است که به دلیل بیماری، سفر، ناتوانی، قضا، فدیه و بدل دارد و هرگز هیچ مسلمانی از این قوانین معاف نمی گردد و به نوعی باید جبران کند.

5ـ روزه حکمی است برای جوامع انسانی و بنابراین در حدود توان، امکانات و شرایط بشری تشریع شده و محدودیت های آدمیان در آن لحاظ گردیده است.

6ـ اهمیت روزه به اندازه ای است که نباید به عنوان دستوری دینی آن را تلقی کرد بلکه به دلیل تکریم لطف و عنایت خداوند که در این ماه بر بندگان روا نموده باید نسبت به انجام وظایف عبادی و معنوی خویش در این ایام مبارک دقت و توجه ویژه ای مبذول داشت.

7ـ  در هنگام روزه داری ضمن احترام به حکم الهی باید از آلودگی های اخلاقی چون غیبت و تهمت و دروغ گویی پرهیز کرد و شایسته است حقوق بندگان خدا و حرمت شخصیت مۆمنین توسط روزه داران حفظ شود.

روزه در میان امّت های گذشته

روزه در میان یهود و مسیح متداول بوده و جزو آیین و از ارکان عبادات آن ها به حساب می آمده است.در تورات به وجوب روزه و حدود آن تصریحی نمی باشد ولی روزه داران ستوده شده اند. در این کتاب درج گردیده که حضرت موسی چهل روز صائم بود و از قول او نقل شده است: هنگام برآمدنم به کوه که لوح های سنگی یعنی لوح های عهدی که خداوند با شما بست، را بگیرم، در کوه چهل روز و چهل شب ماندم و نه نان خوردم و نه آب نوشیدم.( قاموس کتاب مقدس، ص 427) یهودیان به یادمان خرابی اورشلیم یک روز از ماه آب را روزه می گیرند و نیز هنگام توبه و طلب رضایت خداوند روزه می داشتند تا به گناهان خود اعتراف کرده به واسطه روزه و ندامت از خطاهای قبلی رضای حضرت اقدس الهی را تحصیل نمایند.( تورات، فصل نهم، ش 9)

در اناجیل اربعه نیز به وجوب روزه تصریح گردیده و روزه دار مورد تحسین قرار گرفته و از ریا برحذر داشته شده است. روزه مشهور مسیحیان قبل از عید فصح است، حضرت مسیح نیز چنانکه از کتاب مقدّس مسیحیان بر می آید چهل روز، روزه دار بوده است: ان گاه عیسی از قوت روح به بیابان برده شد تا ابلیس او را امتحان نماید پس چهل شبانه صائم گشت تا سرانجام گرسنه گردید.(انجیل متی، باب چهارم، ش اول و دوم ) حتی از انجیل «لوقا» فهمیده می شود که حواریون حضرت عیسی(ع) روزه می گرفته اند. بنابراین حیات حواریون و پیروان راستین ادیان در ایام گذشته عمری مملو از انکار لذات های زودگذر و رحمت های بی شمار روزه داری بوده است.( قاموس کتاب مقدس، ص 428)

در مذاهب قدیم مصر، روم، یونان و هند نیز انواع روزه معمول و مرسوم بوده است، در روایات اسلامی آمده است که کتاب های بزرگ آسمانی چون تورات، انجیل،زبور، صحف و قرآن در ماه رمضان نازل شده اند.

منابع:

مجله پاسدار اسلام، شهریور 1386، شماره 309

سایت حوزه

تورات، فصل نهم، ش 9

انجیل متی، باب چهارم، ش اول و دوم