سرویس های بهداشتی و چند حکم شرعی
درباره سرویس های بهداشتی عمومی به خصوص سرویس هایی که در جاده های بین شهری قرار گرفته و از امکانات و رسیدگی کمتری برخوردارند چند سوال شرعی وجود دارد که در این مجال به آنها پاسخ می دهیم.
حکم این مکانها از نظر نجاست و پاکی چیست؟
متاسفانه نوع این مکانها با توجه به پولی که در خروجی برخی از آنها گرفته می شود از نظافت ظاهری مناسبی برخوردار نیستند. تجمع آب در گوشه و کنار این سرویس ها و چرک و سیاه بودن محیط داخل و شیر و شیلنگ و سایر وسایل موجود از اموری است که در این مکانها رواج دارد.
اولین سوالی که برای افراد بعد از قرار گرفتن در چنین موقعیتی بوجود می آید این است که حکم این محیطها از نظر طهارت و نجاست چیست؟ آبی که در کف دستشویی جمع شده و یا آبی که درون آفتابه است چه حکمی دارد؟ آیا این شیر و این شیلنگ روی زمین افتاده، پاکند؟ و آیا می شود قبل از آب کشیدن از آنها استفاده کرد؟ و سوالاتی از این دست.
در پاسخ به تمام این سوالها حکمی کلیدی وجود دارد که بسیار مشکل گشاست و آن این است:
«تمام اشیاء پاک و طاهرند؛ مگر آنکه ثابت شود چیزی، از نجاسات است و یا نجس شده است.»[1]
ثابت شدن هم به این است که یا خود انسان یقین کند و یا از راهی مطمئن شود که فلان چیز نجس شده است؛ مثل اینکه فرد مورد اطمینانی او را از نجس شدن چیزی با خبر کند.بنابراین تا صد در صد یقین نکرده اید که چیزی نجس شده و فقط احتمال می دهید و یا بالاتر از آن، گمان قوی دارید که چیزی نجس شده است به این احتمال و گمان اصلا توجهی نکنید و مطمئن باشید که آن چیز از نظر شرع پاک است.[2]
نتیجه اینکه در مکانهای مورد بحث بنا را بر این بگذارید که همه چیز و همه جا پاک است و هیچ نیازی به اجتناب و آب کشیدن وجود ندارد ؛ مگر آنکه یقین به وجود نجاست یا نجس شدن کنید.
شستشو و طهارت با آبی که با لوله و شیلنگ به حجم زیادی از آب متصل است با یک بار شستن به اتمام می رسد. به این معنا که به محض برطرف شدن عین نجاست همینکه آب محل را فرا گرفت؛ موضع مورد نظر پاک شده و از نظر شرعی آن موضع، دیگر نجس نیست
اگر شیلنگ نبود!!
از موارد شایع در سرویس های بهداشتی عمومی به خصوص سرویس های برون شهری، نبود شیلنگ و جایگزین کردن آفتابه به جای آن است. سوالی که در اینجا مطرح است این است که حکم طهارت با این وسیله آب رسانی چیست؟
در پاسخ به این سوال ابتدا یک قانون کلی را ذکر می کنیم و آن اینکه:
شستشو و طهارت با آبی که با لوله و شیلنگ به حجم زیادی از آب[3] متصل است با یک بار شستن به اتمام می رسد. به این معنا که به محض برطرف شدن عین نجاست همین که آب محل را فرا گرفت؛ موضع مورد نظر پاک شده و از نظر شرعی آن موضع، دیگر نجس نیست.[4]
اما اگر آبی که در اختیار شماست کم (کمتر از کُر) بود در این صورت لازم است پس از برطرف کردن عین نجاست محل خروج مدفوع، یک بار و محل خروج ادرار، دوبار شسته شود.[5]
با این حساب اگر برای شستشو و طهارت از شیلنگ استفاده می شود پس از برطرف شدن عین نجاست یک بار شستن و یا همان آب گرفتن محل کافیست؛ ولی اگر قرار شد از آفتابه برای شستشو و طهارت استفاده شود محل خروج ادرار دوبار و محل خروج مدفوع به مقدارى كه عین نجاست و آثار آن از بین برود شسته می شود.[6]
تا صد در صد یقین نکرده اید که چیزی نجس شده و فقط احتمال می دهید و یا بالاتر از آن، گمان قوی دارید که چیزی نجس شده است به این احتمال و گمان اصلا توجهی نکنید و مطمئن باشید که آن چیز از نظر شرع پاک است
حکمی مهم در مورد آبی که از محل شستشو جدا می شود
آبی که برای شستن محل ادرار و مدفوع استفاده می شود پس از اصابت به محل و جدا شدن پاک است به شرط اینکه:
1. اوصاف سه‌گانه (رنگ، بو، مزه) آن تغییر نكرده باشد. 2. در آن ذرات قابل تشخیص مدفوع وجود نداشته نباشد. 3. ادرار و یا مدفوع، بیش از مقدار معمول اطراف مخرج را آلوده نكرده باشد. 4. نجاستى دیگری مانند خون از خارج به آن نرسیده و یا همراه آن بیرون نیامده باشد.[7]
اگر آب قطع بود
گاهی پیش می آید فرد پس از تخلی متوجه می شود آب قطع است و در آفتابه هم آبی نیست؛ در چنین وضعیتی اگر کسی نبود که در آبرسانی کمک کند و یا این فرد حیا کرد کسی را صدا بزند به روش زیر عمل کند:
با استفاده از دستمال کاغذی و یا هر آنچه که در اختیار دارد[8] مخرج ادرار را کاملا خشک و مخرج مدفوع را کاملا تمیز کند. چنین کسی وقتی خواست نماز بخواند باید محل خروج ادرار را با آب تطهیر کند چون مخرج ادرار، تنها با آب تطهیر می شود[9] ؛ ولی مخرج مدفوع با همان تمیز کردن پاک شده و نیازی به شستن ندارد.[10]
پی نوشتها:
1. باید توجه داشت که در عالم این یازده چیز نجسند: ادرار، مدفوع، منى، مردار، خون، سگ، خوك، كافر، شراب، فقّاع (آبجو)، عرق شتر نجاستخوار. غیر از این موارد هر چه هست پاک است مگر اینکه با یکی از این موارد به واسطه رطوبت سرایت کننده نجس شود. توضیح المسائل امام خمینى ره، م 125
2. ر. ک به همان م121
3. در احکام شرعی آب خالصی که از آن برای شستشو و طهارت استفاده می کنند از نظر حجم به دو دسته تقسیم می شود: آب کثیر و آب قلیل. آبهای کُر باران، چاه و جاری قسم اول را تشکیل می دهند و آبهای کمتر از کُر، قسم دوم را. کُر هم به آبی گفته می شود که از نظر حجم حداقل طول و عرض و ارتفاع آن سه وجب و نیم باشد و یا از نظر وزن چیزی حدود 380 کیلوگرم باشد. همان م 15و16
4. اگر چیزی که نجس شده مانند فرش است که آب را به خود جذب می کند لازم است تا آبی که بعد از برطرف کردن عین نجاست به محل متصل می کنیم را با فشار دست از محل خود حرکت دهیم. استفتائات مقام معظم رهبری سوال73
5. همان م 66: با اختلافی که در مساله وجود دارد عمل به آنچه که در متن آمد موافق با تمام نظرات خواهد بود.
6. استفتائات مقام معظم رهبری سوال90
7. ر.ک به تحریرالوسیله، احکام آبها، م 25
8. به شرط آنکه از اشیاء دارای احترام و نیز استخوان و فضله حیوانات نباشد. تحریرالوسیله، احکام استنجاء، م 4
9. توضیح المسائل امام خمینی ره م 66
10. همان م 68
امید پیشگر
بخش احکام اسلامی تبیان
