کتیبه دختر گبر اقلید

شهر اقلید مركز شهرستان‌ اقلید است‌ و در ارتفاع‌ 2250متر از سطح‌ دریا قرار دارد.

یکی دیگر از اسناد تاریخی که بر سنگ‌های اقلید نقش بسته کتیبه‌ای است مشهور به کتیبه دختر گبر. وقتی از شهر آباده به سمت اقلید حرکت می‌کنید در نیمه‌های راه، سمت چپ جاده چند تپه را می‌بینید که پای یکی از آنها امامزاده‌ای قدیمی به چشم می‌خورد. از اینجا به بعد از جاده خبری نیست و باید پای پیاده سفر کنید. پس از آن که امامزاده را پشت‌سر گذاشتید در دامنه یکی از تپه‌ها به نام تل فلات، گودالی را می‌بینید که مردم محلی آن را حوض دختر گبر می‌نامند. بر دیواره این حوضچه کتیبه‌ای نوشته شده که بخشی از شناسنامه و سند هویتی اقلید به شمار می‌آید. این گودال در اصل دخمه‌ای بوده که یکی از افراد مهم و سرشناس در دوره یزدگرد سوم ساسانی در آنجا دفن شده است. در آن زمان این حوضچه دارای سرپوش سنگی بوده و شکل خاصی از نحوه دفن مردگان را در آن زمان نشان می‌دهد.

در نمای جلوی آن در قابی 160*56 سانتیمتری نبشته ای در 21 سطر عمودی حک شده است. کتیبه حوض دختر گبر به صورت عمودی بر دیواره خارجی گودال، به خط پهلوی ساسانی نوشته شده است. از آنجا که این سنگ‌نوشته به صورت عمودی و با خط شکسته نوشته شده، همراه با سنگ‌نوشته‌های دربند قفقاز و چند نبشته در حوالی تخت جمشید از مهم‌ترین کتیبه‌های ساسانی، در این سبک خاص به شمار می‌روند.

اگرچه 8 سطر آغازین این کتیبه آسیب زیادی دیده، اما بقیه آن خوانده و ترجمه شده و شامل موضوعاتی است مانند نام و نسب متوفی ، تاریخ نگاشته شدن کتیبه (11 آبان سال ششم یزدگردی)، نام کسی که دستور به ساخت این مقبره را داده و اشاره به این که شخص درگذشته را چگونه مطابق‌ آیین‌های مرسوم زمان خود به خاک سپرده‌اند.

همانطور که گفته شد بخشی از هشت سطر نخست نبشته آسیب دیده است.تاریخ نبشته 11-12 آبان از ششمین سال فرمانروایی یزدگرد است.با توجه به سبک قبر احتمالا این نبشته مربوط به زمان یزدگرد سوم است.

این حوض سنگی در نبشته یاد شده دخمه نامیده می شود.هومباخ به این نتیجه رسیده که دخمه در اصل آرامگاه محصور است. به این ترتیب در حوض سنگی، یک نفر به راحتی می توانسته است با زانوی جمع شده دفن شده باشد.در روزگاری این حوض سرپوشی از تخته سنگ داشته است. این کتیبه قدیمی ترین کتیبه سنگ مزار کشف شده در ایران به خط پهلوی است که متن آن از قرار زیر است:

ترجمه متن

1.       این دخمه

2.       .......

3.       بابكان

4.       یكم

5.       ....

6.       ......

7.       ......

8.       زرتشتیان

9.       وبیشاپور

10.   مرزبان فرمود

11.   ساختن و این ماه

12.   آبان در

13.   سال 6 یزدگرد

14.   شاهان شاه

15.   وروزخور به بخت

16.   شد و روز ماه

17.   تنی به این آیین را

18.   به دخمه نهاده و

19.   خواسته(ای) به ارزش

20.   12000 مزد

21.   فرمود دادند

متاسفانه این مکان تاریخی از آن جمله اماکن با ارزش است که بر اثر بی توجهی مسئولین سازمان میراث فرهنگی، نه تنها گمنام و مهجور مانده بلکه متاسفانه  بعضی از مردم از آن به عنوان دستشویی استفاده می کنند، و این مایه بسی شگفتی و شرمساری هر ایرانی و فرهنگ دوست است. تحقیقات در مورد این بنا با قدمتی نزدیک به دو هزار سال بسیار کم انجام شده و کاربرد و عملکرد آن تا به امروز در هاله ای از ابهام باقی مانده است.