هنر و تمدن سومر

نژاد سومری به درستی مشخص نیست ام بر اساس اکثریت آؤا ایشان را از نژادی ایرانی می دانند که به آن منطقه مهاجرت کرده و با اقوام بومی منطقه مرسوم به " عبیدیان" درهم آمیختند. اقوام سومری پس از استقرار در منطقه میان رودان ( منطقه جنوبی ) توانستند مهارتهای لازم در کنترل آب که مهمترینشان ایجاد سد و سیل بند بود، فنون کشاورزی را توسعه داده و دولت شهرهای خود را گسترش دهند. ایشان برای محافظت از این دولت شهرها به ساخت برج و بارو که سنت دیرینه خاورنزدیک بود، روی آوردند.

در مقالات گذشته توضیح داده شد که تا قبل از یکجانشینی و ایجاد تمدن ، اعتقادات بر پایه جادو بود، اما از همین دوران و با گسترش دولت شهرها و آغاز تمدن، ادیان چندخدایی، ظهور و نمود پیدا کردند و مسلما دین رسمی اولین بار توسط اقوام سومری ایجاد و گسترش یافت. مذهب ایشان متشکل ار فرایض مذهبی چون نماز، قربانی کردن، و زیارت بود که در واقع نوعی " خدایان پرستی" بشمار می رفت که جایگزین " جان باوری" (آنیمیسم) شده بود. از معروفترین خدایان سومری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

" آنو" ( خدای آسمان)، " انلیل" ( خدای خالق و فرمانروای زمین) ، " ائا" ( خدای آبها)، " ایشتار" ( خدای عشق و جنگ وباروری) ، " شمش" ( خدای آفتاب)، " نانار" ( خدای ماه)، " آبو" ( خدای کشاورزی).

از دیگر ابداعات سومریان در تاریخ تمدن بشری، ابداع خط میخی است. ایشان از اولین اقوام بین النهرینی بودند که به ابداع حروفی مجرد نایل آمدند. ایشان کهن ترین سازندگان مدارس در دنیای کهن به شمار می روند مثلا قدیمی ترین نشانه های مدارس در منطقه بین النهرین در منطقه " شروپاک" بدست آمده است.

هنر سفالگری سومر

نخستین و قدیمی ترین نشانه اهی هنر سفالگری ، در منطقه ایران و سوریه یافت شده که قدمت آن به 8000قبل میلاد می رسد. هنر سفالگری، که کهن ترین صنعت دست بشر است با یکجانشینی و کشاورزی ارتباطی تنگاتنگ دارد. همزمان با گسترش یکجانشینی و تشکیل دولت شهرها، هنر سفالگری نیز گسترشی قابل ملاحظه یافت اما متاسفانه به دلیل شکننده بودن سفال، این آثار ارزشمند ، با توجه به جنگها، بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله از میان رفته و امروزه آثار کمی از آن دوران بدست آمده است. راه دیگری که می توان به میزان پیشرفت هنر سفالگری در دوران سومریان پی برد، بررسی کلیت این پیشرفت در مناطق همجوار تمدن بین النهرین مانند تمدن عیلام است. " خوزیان" (عیلامیان) که همزمان با تمدن و فرهنگ سومری در غربی ترین بخش فلات ایران و در شرق تمدن سومر ساکن بودند، آثار درخور توجهی در زمینه هنر سفالگری از خود به یادگار گذاشته اند. با توجه به آنکه استفاده از چرخ سفالگری واستفاده از نقوش تجریدی و متنوع در رنگ و فرم در سفالهای بدست آمده از تمدن عیلامی مانند سفالهای مکشوفه در شوش، رایج بوده می توان نتیجه گرفت که این پیشرفتها از طریق داد و ستد وتجارت و بازرگانی به منطقه بین النهرین نیز رسیده است.

هنر پیکرتراشی سومری

هنر مجسمه تراشی از دیرباز در تاریخ زندگی بشری نقشی مهم در بیان آؤا و اندیشه ها خصوصا تفکرات مذهبی وی داشته است. در تمدن بین النهرین نیز ،حجم سازی به کمک سنگ و چوب و سفال در دوران سومر دیده می شود. با توجه به مطالب که گفته شد ، هنر سومری در صنعت مجسمه سازی تحت تاثیر مذهب است، بطوریکه موضوع این تندیسها اغلب آٍار خدایان و الهه ها هستند. میراث هنری سومریانبیشتر مبتنی بر اشکال هندسی خصوصا مخروط است.

مهمترین خصوصیات پیکره های سومری را می توان به قرار زیر طبقه بندی کرد:

-  استفاده از حالات هندسی در سرو اجزای صورت

- استفاده از اسلوب مخروطی یا استواه ای در قسمت بدنه

- وحدت اشکال طبیعی و غیر طبیعی

- چشمان درشت که احتمالا با جواهرات و سنگهای قیمتی پر می شدند ، به عنوان دریچه ای به عالم روح

- حالت احترام آمیز و آیینی پیکره ها

شاید پیکر های بدست آمده از معبد " ابو" در تل اسمر را بتوان به عنوان مهمترین آثار هنر پیکرتراشی اقوام سومری بشمار آورد.

هرچند که بیشتر آثار بدست آمده از تمدن سومری به صورت تندیس و سردیس است، اما در معدود آثار، به هنر نقش برجسته های بسیار کم عمقی برمی خوریم که از مهمترین شاخصه های آن می توان به حالت " ایلوستراسیون" و یا داستان سرایی در آنها اشاره کرد. مثلا در صندق صدف کاری شده مکشوفه از منطقه اور، و یا چنگ اور، روایت داستانی به خوبی قابل مشاهده است. هرچند که برخی از این روایات همچنان در هاله ای از ابهام باقی مانده است.

معماری سومری

با توجه به ظهور مذهب و خدایان و الهه های گوناگون در این دوران، ساخت معابدی خاص این خدایان برای پرستش و پیشکش هدایاو ادای نذورات امری ضروری می نماید. مهمترین ساخته معماری مذهبی در دوران سومری بنای زیگورات یا هرم های پلکانی است که در طول تاریخ بین النرین در میان اقوام آتی که به قدرت می رسند نیز ادامه می یابد. زیگورات ها بناهایی ساخته شده از خشت بودند که نشان دهنده سیستم طبقاتی در تفکر و اندیشه اقوام بین النهرینی است.

مشهورترین زیگورات بجای مانده از اقوام سومری " زیگورات اوروک " ( معبد سفید) در الورقا است. زیگوراتهای سومری در چند طبقه ساخته شده و دارای مقصوره ای مرتفع و توخالی بودند. ورودی مدخل مقصوره خمیده محور با راه پله های مارپیچ و حلزونی بوده تا زائران با گذر از مسیری مارپیچ و شیبدار با تحمل مشقت زیاد به دیدار خدایگان خود نائل آیند. در انتهایی ترین قسمت زیگورات ، زیارتگاه های تالار مانند قرار داشت که زائران در آن مکان به انتظار دیدار با خدایگان می نشستند به همین دلیل این قسمت را " اتاق انتظار" یا " اتاق گذری" می گویند.

در تزیین زیگورات از آجر پخته و قیر استفاده می شد تا در عین زیباسازی نقش ازدیاد مقاومت بنا را نیز ایفا کند. از ابداعات دیگر سومریان در معماری می توان به ایجاد طاق ها و قوس های گهواره ای اشاره کرد.

تاریخ هنر جانسن

هنر در گذر زمان هلن گاردنر