اوقات فراغت، هدایت و تربیت
امروزه پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از جمله مسائل مهم این قشر آینده‌ساز و ارزشمند محسوب مى‌شود و بر اساس نتایج تحقیقات متعدد، یكى از علل انحرافات اجتماعى قشر جوان پر ننمودن بهینه اوقات فراغت آنان است.
از این‌رو، مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان توجه دست‌اندركاران تعلیم و تربیت و صاحب‌نظران علوم رفتارى را به خود جلب نموده و شكّى نیست كه نداشتن برنامه‌اى سودمند براى گذراندن بهینه اوقات فراغت قشر جوان زمینه را براى بروز بسیارى از مفاسد اجتماعى فراهم مى‌آورد.
اوقات فراغت به دلیل این كه عارى از تكاپوى موظف و تنش‌ها و فشارهاى ذهنى و روانى است، از بهترین شرایط براى اصلاح عادات ناپسند و رفتارهاى نامطلوب در فرد به شمار مى‌رود.
در زمینه اوقات فراغت پژوهش‌هایى صورت گرفته كه نشان مى‌دهد استفاده بهینه و برنامه‌ریزى درست از اوقات فراغت مى‌تواند ارتباط نزدیكى با بهداشت روانى، بروز خلّاقیت و جلوگیرى از انحرافات اخلاقى و اجتماعى داشته باشد.
یكى از روان‌شناسان در پژوهشى پیرامون «هنگامه‌هاى فراغت، زمینه‌ساز بهداشت روانى و بستر خلّاقیت‌ها» بیان مى‌كند كه بهره‌گیرى از ساعات و ایام فراغت، عامل مهمى در پیش گیرى از تأثیرات نامطلوب فشار روانى، هم چون اضطراب و هیجان‌زدگى است و نقش بسزایى در تأمین بهداشت روانى و تبلور اندیشه‌هاى آزاد خواهد داشت.
هم چنین بررسى‌هاى متخصصان تربیت بدنى (نبوى و ذكایى) نشان مى‌دهد كه بسیارى از ناراحتى‌هاى جسمى مانند : اسهال، یبوست، ناراحتى‌هاى معده، كوفتگى عضلانى، سردرد و ناراحتى‌هاى پوستى، ریشه روانى از قبیل ترس، خشم، یأس و ناامیدى دارند.
پرداختن به امور تفننى، تفریحى و فرهنگى كه بر اساس میل و رغبت فرد صورت گیرد، نوعى رضایت‌خاطر و آرامش خیال را به دنبال دارد و افراد معمولا در پرتو استفاده از اوقات فراغت، اضطراب و نگرانى‌هاى خویش را رها نموده، به آرامش و آسایش لازم دست مى‌یابند.
تعریف اوقات فراغت
در تعریف اوقات فراغت با عنایت به لغت‌نامه‌ها و نظریات صاحب‌نظران متعدد علوم رفتارى، مى‌توان به موارد ذیل اشاره نمود :
فرهنگ عمید فراغت را به معناىآسودگى و آسایش و آسودگى از كار و شغل معنا كرده است.
در لغت‌نامه دهخدا نیز فراغت به معناى آسایش، آرامى و استراحت و ضد گرفتارى از كار و شغل معنا شده است.
برخى از صاحب‌نظران آن را «فعالیت براى خود» یا «زمان آزاد» یا «زمان فروخته نشده‌اى كه متعلق به فرد است» و «زمانى كه فرد به میل خود از آن استفاده مى‌كند» توصیف نموده‌اند.
با عنایت به مباحث مزبور، مى‌توان اوقات فراغت را زمان‌هایى دانست كه یك فرد وراى انجام وظایف فردى و اجتماعى خویش دارد و مى‌تواند آن را با میل خود در امور مختلف صرف كند و بسته به این كه چگونه و با چه وسیله‌اى این اوقات پر شود، مى‌تواند پربارترین و شوق‌انگیزترین لحظات و یا بعكس ملال‌آورترین، بى‌بارترین و حتى مفسده‌انگیزترین دقایق باشد.
تاگور اندیشمند هندى مى‌گوید: «تمدن بشرى نتیجه استفاده درست از اوقات فراغت است.»
اهمیت اوقات فراغت
بحث در مورد پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از آن حیث مهم است كه این اوقات هم چون شمشیرى دولبه است؛ لبه‌اى از آن مى‌تواند رشد دهنده و اصلاح گر باشد و لبه‌اى دیگر زایل‌كننده نیروى جوانى و حتى بیهودگى و فسادانگیز.
به همین علت، مى‌توان ادعا نمود نحوه گذراندن اوقات فراغت، چه از جنبه‌هاى مثبت و سازنده و چه از جنبه‌هاى مخرّب و فسادانگیز، در حدى است كه سایر جنبه‌هاى زندگى هر فرد را به طور چشم گیرى تحت‌الشعاع قرار مى‌دهد.
بنابراین، فعالیت‌هاى مربوط به اوقات فراغت بسته به سازنده یا نامطلوب بودن آن، در رشد و شكوفایى و یا بعكس در تخریب و انحطاط شخصیت نوجوانان و جوانان مۆثر است.
بنابراین، بهره‌گیرى از ساعات و ایام فراغت، عامل مهمى در پیش‌گیرى از تأثیرات نامطلوب «فشار زمان» هم چون اضطراب و هیجان‌زدگى است و نقش به سزایى در تأمین بهداشت روانى و تبلور اندیشه‌هاى آزاد خواهد داشت.
به دلیل همین اهمیت، متفكران بسیارى درباره آن اظهارنظر كرده‌اند.
براى نمونه، فرانسیس دوكه مى‌گوید: به من بگویید اوقات فراغت خود را چگونه مى‌گذرانید تا بگویم كه هستید و فرزندانتان را چگونه تربیت مى‌كنید.
جان فوراستیه مى‌گوید: فراغت هدیه‌اى است كه به ما عطا كرده‌اند، اما شیوه استفاده از آن را نمى‌دانیم.
تاگور مى‌نویسد : تمدن‌هاى انسانى سرمایه‌هاى جاویدانى هستند كه از كاشت، داشت و برداشت‌هاى صحیح اوقات فراغت متجلّى گشته‌اند.
از سوى دیگر، تحقیقات متعدد نشان داده است كه رواج انواع تفریحات انحرافى در بسیارى از كشورهاى غربى و در برخى از كشورهاى در حال توسعه، ناشى از نداشتن امكانات مناسب تفریحى است.
طبیعى است جوان كنجكاو و پرانرژى اگر از تفریحات سالم برخوردار نبوده و این امكان را نداشته باشد كه با ثمربخش ساختن وقت آزاد خود روحیه كنجكاو و خلّاق خویش را ارضا نماید، امكان این كه به سوى فعالیت‌ها و تفریحات ناسالم كشیده شود، زیاد است.
در همین زمینه، تحقیقى كه در سال 1376 در شهرستان محلّات انجام گرفت نشان داد 5/65 درصد از نوجوانان و جوانان بزهكارى كه در آن شهرستان مورد تحقیق قرار گرفته‌اند، فقدان وسایل تفریحات سالم را به مقدار «زیاد» و «تا حدودى» از عوامل مۆثر در بزهكارى خود عنوان نموده‌اند.
البته نبودن وسایل تفریحات سالم، به هیچ وجه دلیل منحصر به فرد انحرافات اجتماعى نیست، ولى غالبآ یكى از موجبات آن محسوب مى‌شود.
به هر روى، ضرورت توجه به این موضوع كه گذران مناسب و متنوع اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مى‌تواند متضمن كمك به رشد و شكوفایى استعدادهاى آنان در كاهش افسردگى‌ها و انحرافات اجتماعى باشد، امر غیرقابل انكارى است و این حقیقت را نمى‌توان نادیده گرفت كه یكى از جنبه‌هاى مهم حیات بشر كه بخش قابل توجهى از زندگى او را به خود اختصاص مى‌دهد، اوقات فراغت است.
هم چنین جوان بودن جمعیت كشور ما، كه یكى از ویژگى‌هاى اصلى آن محسوب مى‌شود، ضرورت توجه به اوقات فراغت آنان را كه آینده‌سازان این كشور اسلامى خواهند شد، به خوبى ملموس و مشهود ساخته است؛ چراكه جوانان به طور طبیعى مایلند در ساعات فراغت از تفریحات لذت‌بخش و نشاط‌آور استفاده كنند و بدین وسیله موجبات مسرّت و آرامش خود شوند و این در حالى است كه عدم توجه به مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان موجب خواهد شد تا مروّجان فرهنگ غرب با برنامه‌ریزى‌هاى شوم، حساب‌شده و منحرف‌كننده خود و با در اختیار داشتن پیشرفته‌ترین فناورى‌ها باعث رواج فساد و ابتذال میان نوجوانان و جوانان شده و اهداف خود را تحقق بخشند.
«جامعه سالم جامعه‌اى است كه اعضاى آن بتوانند ضمن رفع نیازهاى زندگى از طریق اشتغال متعارف، از سرگرمى‌هاى سالم، روابط انسانى مطلوب و شعف عاطفى كه از صرف صحیح اوقات فراغت خویش حاصل مى‌كنند چنان مسرور شوند كه براى لذتى زودگذر، راه انحراف در پیش نگیرند.»
با عنایت به موارد فوق، اگر مسئولان جامعه و خانواده‌ها هدایت و راهنمایى نوجوانان و جوانان را در خصوص اوقات فراغتشان بر عهده نگیرند، احساسات جوانى آنان و یا مروّجان بى‌رحم فرهنگ منحط غرب راهنماى این نسل ارزشمند و آینده‌ساز خواهد شد و نه تنها نوجوانان و جوانان نخواهند توانست از اوقات فراغت خود بهره بگیرند، بلكه اوقات فراغت آنان با ابتذال پر خواهد شد.
بنابراین،
بجاست به منظور تحقق اهداف مقدس نظام اسلامى‌مان، با سرمایه‌گذارى، برنامه‌ریزى و سیاست‌گذارى مناسب عنایت بیش ترى به اوقات فراغت نوجوانان و جوانان شود.
ویكتور پوشه، از مشاهیر جهان طب، به دولت خود پیشنهاد مى‌كند در دبیرستان‌ها به جاى تدریس زبان‌هاى یونانى و لاتین، از ورزش استفاده شود تا به وصیت فرنسیس بیكن كه مى‌گفت: ورزش كنید تا تندرست و سالم باشید
عمل شود.
در ادامه می خوانید...
