شادی در نگاه فقه!

فقه و شادی

گرچه شاد بودن و شاد کردن، به خودی خود، مباح است و مورد تأکید است، اما فقه برای این دو، ضابطه دارد و نمی توان برای رسیدن به آن، از هر وسیله ای استفاده کرد. از این رو، باید وسیله شادی از نظر شرعی حرام نباشد. حرام بودن یا نبودن، مسئله ای است که در چهارچوب هدف مندی خلقت و دین قابل تفسیر و معنایابی است. از آن جا که دین، انسان و خلقت را هدفمند می داند، از این جهت، هر چه به این هدفمندی آسیب رساند و آدمی را از دست یابی به کمال مورد نظر خلقت باز دارد، در هر قالبی که باشد، ممنوع و مذموم است و در قالب غم یا شادی بودن، در این خصوص تأثیرگذار نخواهد بود. گناهان این نقش را دارند که انسان را در دست یابی به هدف مورد نظر در حیات انسانی، باز می دارند. بنابراین، نمی توان به بهانه شاد شدن و شاد کردن دیگران، از غیبت، تهمت و دروغ بهره جست.

به همین جهت است که پیامبر صلی الله علیه وآله در اندرزی به ابوذر می فرماید: «آدمی (گاه) در جمعی برای خنداندن آنان سخنی می گوید و به سبب آن، در جهنمی به فاصله آسمان تا زمین سقوط می کند». (میزان الحکمة ـ محمدی ری شهری ج 6 ص 3229) بنابراین، نمی توان با شادی هایی که مفاسدی بزرگ تر در پی دارند، سرگرم شد؛ هر چند خود شادی به حسب طبع آدمی، مطبوع و مطلوب انسان است.

در نتیجه، گرچه انجام برخی اعمال باعث شادی می شوند، اما در اسلام نهی شده اند. شراب خواری، ارتباط زن و مرد خارج از چارچوب مورد پذیرش اسلام، موسیقی و ترانه های مبتذل، نمایش و دیدن فیلم ها و عکس هایی که شهوت جنسی را در انسان تحریک می کنند، نمونه هایی از این امورند. نقش این عوامل در مفسده انگیزی، گاهی روشن و آشکار و گاهی از فهم بشر بیرون است.

بدیهی است که می توان با دروغ، غیبت و تهمت، لحظاتی را شاد بود؛ ولی دشمنی ها، کدورت ها، بی اعتمادی ها، هتک حرمت ها و آبروریزی های پس از این اعمال، باعث می شوند تا روابط اجتماعی میان افراد سالم نباشد. پیامبر صلی الله علیه وآله می فرماید: «غیبت، خورش سگان جهنم است». تشبیه ظریفی در این حدیث صورت گرفته است؛ تشبیه غیبت، به خورش. خورش، چیزی است که انسان را در کنار سفره نگه می دارد. اگر داخل سفره نان خالی باشد، انسان مدت کمی کنار سفره، برای غذا خوردن درنگ می کند؛ اما اگر در کنار نان، غذاهای دیگر باشد، انسان یقیناً مدت بیشتری را برای صرف غذا درنگ می کند. حال در این روایت، غیبت به خورش تشبیه شده است؛ زیرا معمولاً آن چه باعث می شود گفت وگوی افراد به طول انجامد، غیبت کردن و غیبت شنیدن است.

به هر حال، آن دسته از مصادیق شادی که در اسلام نهی شده است، فلسفه خاصی دارد. این حکمت ها و فلسفه ها را علم هم ثابت کرده است و می توان برای آنها شاهد علمی اقامه کرد و به فرض هم که برخی آنها را علم کشف نکرده باشد، چون از چشمه سار وحی به دست آمده است، یقیناً می دانیم که حق و حقیقت هستند؛ برای مثال، اختلاط زنان و مردان نامحرم و رقص با هم، آثار مخربی به دنبال دارد. سست شدن روابط زن و شوهر و رابطه با بیگانه، خارج شدن روابط پسر و دختر از حد نیاز و ضرورت و کشیده شدن به مفاسد اخلاقی، بخشی از این آثار مخرب است.

همچنین در مورد ترانه و موسیقی، می توان به سخن امام خمینی در چهل حدیث اشاره کرد وی می گوید: اولین قدم در راه خودسازی و تهذیب نفس، عزم و اراده است و بعد از قول استادش آیة الله شاه آبادی نقل می کند که گوش دادن به غنا، عزم و اراده انسان را سست می کند.

منابع:

مجله پرسمان، فروردین 1385، شماره 43 (مطلبی از احمد حاجی ده آبادی)

سایت حوزه