این عاقبت وطن پرستی است

محمدتقی دوران تحصیلات ابتدایی خود را در تبریز به پایان برد و در سال 1324 هجری قمری برای تكمیل تحصیلات به تهران آمد و وارد مدرسه نظام شد. او در سال 1329 هجری قمری با درجه نایب دومی وارد خدمت شد و مدارج ترقی را یكی بعد از دیگری پیمود.

وی پس از آن كه وارد نظام شد، به دلیل ابراز رشادت، به سرعت ارتقاء یافت و در سال 1299 ش ریاست ژاندارمری خراسان را بر عهده گرفت.

وی ضمن فراگیری دروس اولیه متداول، با تحصیل در مدرسه نظامی به درجه سروانی رسیده و در فرماندهی نیروهای ژاندارمری مشغول به خدمت گردید. کلنل بعد ها به آلمان عزیمت و با دیدن دوره هوانوردی و انجام سی وسه سورتی پرواز نام خود را به عنوان اولین خلبان ایرانی در تاریخ ثبت نمود.

محمدتقی پسیان به خاطر داشتن افكار آزادی خواهانه در میان مردم از نفوذ و اعتبار فراوانی برخوردار بود.

پس از كودتای رضاخان در سال 1299 ش، كلنل پسیان، علاوه بر فرماندهی ژاندارمری، حكومت خراسان را كه تا آن زمان تحت كنترل قوام السلطنه بود در دست گرفت.

خراسان در ابتدادی ورود او با مشكلات عدیده ای دست به گریبان بود. شاید اولین و مهمترین مشكل خراسان حضور خود والی این ایالت بود. قوام السلطنه كه زمانی در كنار مشروطه خواهان به تدوین قانون اساسی پرداخته بود و متن قانون اساسی با دستان او نگارش یافت، اكنون با پشتوانه انگلیسی ها در خراسان به سركوب و به بند كشیدن آزادی خواهان می پرداخت. او به بهانه انقلاب بلشویكی در روسیه و ترس از ورود ایده ها و اندیشه و حتی خود بلشویك ها به ایران با هرگونه تحركی در این ایالات به شدت مقابله می نمود. در واقع این خواسته انگلیسی ها بود. آنان می ترسیدند كه بلشویك ها از طریق خراسان به سوی هند حركت نمایند و در این راستا از قوام در خراسان پشتیبانی می نمودند. قوام از این فرصت نهایت سوءاستفاده را نموده بود و هرگونه فسادی را در این ایالت مرتكب می شد. در هنگام خروج او از استان بدهی های مالیاتی او را 150 هزار تومان برآورد نمودند كه تا آن زمان حاضر به پرداخت آن نشده بود. تحركات تركمن ها و حملات آنان به نواحی مختلف خراسان بخش دیگری از مشكلات محمد تقی خان پسیان به عنوان حاكم نظامی خراسان بود. علاوه بر این ها اوضاع معیشتی مردم به شدت نابسامان بود. در خود ژاندارمری، ژاندارمها ماهها بود كه حقوقی دریافت ننموده بودند، تا زمان حضور قوام السلطنه در خراسان محمدتقی خان كمتر توانست به اوضاع سر و سامان دهد، اما با سقوط برادر او وثوق الدوله كه در تهران رئیس الوزرا بود، زمینه برای كنار رفتن قوام نیز آماده شد.

كلنل محمد تقی خان در مدت حاكمیت نظامی خود بر خراسان حقوق معوقه كاركنان خود را پرداخت نمود. او همچنین پست ها و شعب جدیدی برای ژاندارمری ایجاد نمود. او در زمان والی گری خود نیز خدمات بسیار زیادی برای مردم این ایالت انجام داد. او تلاش نمود تا با فشار بر دارندگان بدهی مالیاتی كه مالیات های چند صد هزار تومانی داشتند و البته از اعیان و اشراف بودند، مالیات ها را از آنان بازستاند. او تلاش نمود تا نرخ نان و گوشت را كاهش دهد. اسلحه هایی را كه در میان مردم وجود داشت جمع آوی نماید. به برگزاری نمایشنامه و كنسرت به همكاری عارف قزوینی در خراسان اقدام نمود. به ایجاد بیمارستان و مدرسه پرداخت. در زمینه سیاسی نیز ضمن بركناری طرفداران قوام، به گماشتن مشروطه خواهان در سمت های مهم اقدام كرد. همچنین به مقابله با شورشیان و یاغیان خراسان پرداخت. من جمله خداوردی سردار را كه به یاغی گری می پرداخت از میان برداشت. اقدام به تاسیس انجمن هایی، من جمله انجن حافظ قانون پرداخت. اقدام اخیر به خوبی ماهیت مشروطه خواهی او را بروز میدهد.

اما طولی نكشید كه سیدضیاء كه به طور همزمان هم با رضاخان و هم با شاه دچار تنش بود، سقوط كرد. با سقوط سیدضیاء احمد شاه طی تلگرافی كلنل را از دخالت در امور حكومتی منع نمود ولی او را در فرماندهی قوای نظامی ابقاء نمود.

اما چه كسی می بایست به جای سیدضیاء به تشكیل كابینه می پرداخت؟شاید برای كلنل بدترین حالت ممكن رئیس الوزرایی قوام السلطنه بود. با تشكیل دولت توسط قوام تنش میان كلنل و حكومت مركزی آغاز شد. كلنل می دانست قوام السلطنه داستان بازداشت خود توسط او را فراموش ننموده است و در پی انتقام است. او با مصادره و فروش اموال قوام وی را مجبور به تعدیه بدهی های مالیاتی اش نموده بود. بعلاوه اینكه تمام طرفداران او و حكومت انگلیس را از مناصب حكومتی در خراسان عزل نموده بود و به جای آن مشروطه خواهان را گمارده بود.

قوام السلطنه نخستین بار در كابینه اول مستوفی الممالك(1333-1334ق) به وزارت رسیده بود  و در كابینه دوم وی نیز به والی گری خراسان رسید. در زمان كابینه وثوق الدوله برادر قوام نیز علیرغم میل باطنی احمدشاه ، او همچنان به سمت والی گری خراسان ادامه داد. اكنون كه وی به سمت رئیس الوزرایی رسیده بود، قطعا آنچه را تاكنون در خراسان پیاده نمود در وسعت بیشتری در ایران ادامه می داد. سیاست های انگلیسی او از یك سو، ماهیت مشروطه خواهی و ضد بیگانه پسیان در مقابل آن و اختلافات و تنش های میان آن دو در زمان حضور هر دو در خراسان باعث شد تا پسیان به فكر چاره باشد. او در ابتدا به فكر افتاد با چهار هزار نیرو به تهران لشكر كشی نماید اما هزینه لشكر كشی از یك سو و از آن مهمتر احتمال بروز جنگ داخلی از سوی دیگر كه ممكن بود به ورود بلشویك ها به ایران بیانجامد و باعث از دست رفتن كشور شود، باعث شد تا از این اقدام منصرف شود.

نجدالسلطنه كه به دستور قوام به والی گری خراسان منصوب شده بود، تمام آنچه را پسیان در طی این ماهها رشته بود، پنبه می نمود. بنابراین طبیعی بود كه پسیان به عنوان یك مشروطه خواه و وطن خواه روبروی او بایستد و او را بازداشت نماید. اینگونه بود كه هوادران او در خراسان كه از سیاست های دولت های مركزی خسته شده بودند، كمیته ملی خراسان را تشكیل دادند.

پسیان حاضر بود با چهره های محبوب و مردم خواه به مذاكره بپردازد و این به خوبی پاكی نیت او را نشان می داد. كما اینكه حاضر شد صمصام السلطنه را كه در ابتدا به عنوان والی منصوب شده بود، بپذیرد. همچنین با شوكت الملك وارد مذاكره شد، تا به او نشان دهد كه تمام تلاش خود را در جهت آرامش خراسان و حل شدن مشكل خواهد نمود.

قوام كه اوضاع را چنین می دید، ایلات و یاغیان خراسان را بر علیه محمد تقی خان شوراند. سرانجام نیز زمانی كه اكراد یاغی به خراسان حمله نمودند، او برای دفاع به آنجا رفت و در حالی كه طی  درگیری هایی كه به وقوع پیوست نیروهایش متواری و یا كشته شده بودند، در اول صفر 1340 قمری(1300 شمسی) به شهادت رسیدو پیکر وی را پس از غسل با آب سناباد، در میان حضور انبوه مردم تشیع و پس از طواف در حرم مطهر امام رضا در باغ نادری به خاک سپردند.

در تشییع جنازه کلنل محمدتقی خان پسیان در سال 1340 هجری قمری عارف قزوینی شعری برای سنگ قبر وی سرود و بر روی این سنگ قبر حک شد.

این سر که نشان سرپرستی‌ست             امروز رها ز قید هستی‌ست

با دیدهء عبرتش ببینید                              کاین عاقبت وطن‌پرستی‌ست

منابع:1- ویکی پدیا / 2- مرکز اسناد / 3- وبلاگ تبریز میهن