" مروری بر درس ضمایر "

مانند : " هو نائِم "  هو

2)   ضمیر متصل ضمیری است که جزئی از کلمه ی ما قبل خود می باشد و به آن متصل شده است مانند: " الهاء " در فعل " ضَرَبَه "

ضمیر منفصل بر اساس جایگاه و نقشی که در جمله می پذیرد دو نوع است :

ضمیر منفصل مرفوعی :

أنت ، أنتِ / أنتما ، أنتما / أنتم ، أنتنَّ /

هو ، هی / هما ، هما / هم ، هنَّ /

أنا / نحن

ضمیر منفصل منصوبی :

إیّاک ، إِیّاکِ / إیّاکما، إیّاکما / إیاکم ، إیاکنَّ /

إِیّاه ، إیّاها / إیاهما ، إِیاهما / إِیاهم، إیّاهنّ /

إِیّایَ / إِیّانا

ضمیر متصل نیز بر حسب نقشی که پس از اتصال بدان داده می شود سه دسته می شود :

ضمیر متصل مرفوعی : تاء / الف / واو  { نون / یاء مخاطب }

ضمیر متّصلی که مشترک بین منصوبی و مجروری است :

1)  یاء متکلّم   أَکرَمَنی سَیِّدی

2)  کاف مخاطب   أَکرَمَکَ سیّدَک

3)  هاء غائب   أکرَمه سیّده

و ضمیری که مشترک است میان مرفوعی و منصوبی و مجروری   نا  " ربَّنا ( مجروری ) ، إِنَنّا ( منصوبی ) ، سَمِعنا ( مرفوعی ) "

1)   اکنون با توجه به مطالب بالا ضمایر مرفوعی و منصوبی و مجروری را در آیات شریفه زیر مشخص کنید :

بَلی مَن أَسلَمَ وَجهَهُ لِلّه و هو محسن فَلَهُ أَجرُه عند ربّه و لا خَوفٌ علیهم و لا هُم یَحزَنون ( بقره – 112 )

آری هر کس خود را تسلیم خدا کند و نیکوکار باشد پاداش او نزد پروردگارش محفوظ است نه ترسی بر آن هاست و نه اندوهگین می شوند.

" هاء " در " وجهه "   مجروری

هو   مرفوعی

" هاء " در " لَه "   مجروری

" هاء " در " أجرة "   مجروری

" ها " در " ربّه "    مجروری

" هم " در " علیهم "  مجروری

هم    مرفوعی

قُل أَتُهاجّوننا فی اللّه و هو ربّنا و ربّکم و لنا أَعمالُنا و لکم أَعمالکم و نحن له مخلصون ( بقره – 139 )

بگو: آیا درباره ی خداوند با ما مجادله می کنید ؟ در حالیکه او پروردگار ما و شماست و اعمال ما از آن ما و اعمال شما از آن شماست و ما تنها بندگان مخلص او هستیم.

" نا " در " تحاجّوننا "    منصوبی

هو  مرفوعی

" نا " در " ربّنا "   مجروری

" کم " در " ربّکم "   مجروری

" نا " در " لنا "   مجروری

" نا " در " أَعمالنا "   مجروری

" کم " در " اعمالکم "  مجروری

نحن    مرفوعی

" ها " در " له "   مجروری

قال سَنَشُدُّ عَضُدَک بِأَخیک وَ نَجعَلُ لکُما سُلطاناً فَلایَصِلونَ إِلیکما بآیاتنا أنتما وَ مَن اتََّبَعَکما الغالبون ( قصص – 35 )

گفت: به زودی بازوان تو را به وسیله ی برادرت محکم می کنیم و برای شما سلطه و برتری قرار می دهیم و آن ها به برکت معجزات ما بر شما دست نمی یابند، شما و پیروانتان پیروزید.

" ک " در " عضدک " مجروری

" ک " در " أخیک "  مجروری

" کما " در " لکما "   مجروری

" کما " در " الیکما "   مجروری

" نا " در " آیاتنا "    مجروری

أنتما   مرفوعی

" کما " در " اتّبعکما "    منصوبی

وَ إذا سَأَلکَ عبادی عنّی فَإِنّی قریب أجیب دعوةَ الدّاع إذا دعانِ فَلیَستَجیبوا لی ( بقره – 186 )

و هنگامی که بندگان من از تو درباره ی من سۆال می کنند بگو: من نزدیکم، دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا می خواند پاسخ می گویم.

" ک "    منصوبی

" ی " در " عبادی "   مجروری

" ی " در " عنّی "    مجروری

" ی " در " إِنّی "   منصوبی

" ی " در " لی "   مجروری

و لا تقتلوا أولادکم خشیةَ إِملاقٍ نحن نرزقهم و إِیّاکم إِنّ قَتَلَهم کان خِطأ کبیراً ( اسراء – 31 )

و فرزندانتان را از ترس فقر به قتل نرسانید ما آن ها و شما را روزی می دهیم به یقین کشتن آن ها گناه بزرگی است.

" کم "  مجروری

نحن    مرفوعی

" هم "    منصوبی ( در " نرزقهم " )

" ایاکم "    ضمیر منفصل منصوبی

" هم " در " قتلهم "   مجروری

یا عِبادی الذین آمنوا إِنَّ أَرضی واسعةٌ فاِیّای فَاعبُدون ( عنکبوت – 56 )

ای بندگان من که ایمان آورده اید ! زمین من گسترده است پس تنها مرا بپرسید .

" ی " در " عبادی "    مجروری

" ی " در " أرضی "  مجروری

ایّای   ضمیر منفصل منصوبی

 فَاتَّخَذ تُموهم سِخریّاً حتّی أنسوکم ذکری و کنتم منهم تضحکون ( مۆمنون – 110 )

اما شما آن ها را به باد مسخره گرفتید تا ( این عمل ) شما را از یاد من غافل کرد و شما به آنان می خندیدید .

هم   منصوبی

کم   منصوبی

ی    مجروری

تُم    مرفوعی ( اسم کنتم )

هم   مجروری

اُدخلوا الجنَّة أنتم و أزواجکم تُحبَرون ( زخرف – 70 )

شما و همسرانتان در نهایت شادمانی وارد بهشت شوید !

" واو " در " ادخلوا "  مرفوعی

أنتم    ضمیر منفصل مرفوعی

" کم " در " أزواجکم "   مجروری

و لقد خلقنا کم ثمّ صّورنا کم ثمّ قلنا للملائِکة السجدوا لِآدَم فَسَجَدوا إِلّا إِبلیسَ لم یکن من السّاجدین ( اعراف – 11 )

ما شما را آفریدیم پس صورت بندی کردیم بعد به فرشتگان گفتیم : " برای آدم سجده و خضوع کنید "  آن ها هم سجده کردند جز ابلیس که از سجده کنندگان نبود.

" نا " در " خلقنا "    مرفوعی

" کم " در " خلقناکم "   منصوبی

" نا " در " صوّرنا "   مرفوعی

" کم " در " صوّرناکم "     منصوبی

" نا " در " قلنا "   مرفوعی

" واو " در " اُسجُدوا " و " سَجَدوا "    مرفوعی

فَانطَلَقا حتّی إِذا رکبا فی السَّفینةِ خَرَقَها ( کهف – 71 )

آن دو به راه افتادند تا آن که سوار کشتی شدند ( خضر ) کشتی را سوراخ کرد.

" الف " در " انطلقا " و " رکبا "   مرفوعی

" ها "   در " خرقها "    منصوبی

و اخفِض لهما جناح الذّل مِن الرَّحمَةِ و قُل ربِّ ارحمهما کما ربَّیانی صغیراً (اسراء – 24 )

و پرو بال تواضع خویش را از روی محبت و لطف در برابر آنان فرود آر و بگو: پروردگارا ! همان گونه که آن ها مرا در کودکی تربیت کردند مشمول رحمتشان قرار ده !

" هما " در " لهما "   مجروری

" هما " در " ارحمهما "  منصوبی

" ی " در " ربّیانی "   منصوبی

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: یگانه داودی