" مروری بر درس ضمایر "
مانند : " هو نائِم " 
هو
2) ضمیر متصل ضمیری است که جزئی از کلمه ی ما قبل خود می باشد و به آن متصل شده است مانند: " الهاء " در فعل " ضَرَبَه "
ضمیر منفصل بر اساس جایگاه و نقشی که در جمله می پذیرد دو نوع است :
ضمیر منفصل مرفوعی :
أنت ، أنتِ / أنتما ، أنتما / أنتم ، أنتنَّ /
هو ، هی / هما ، هما / هم ، هنَّ /
أنا / نحن
ضمیر منفصل منصوبی :
إیّاک ، إِیّاکِ / إیّاکما، إیّاکما / إیاکم ، إیاکنَّ /
إِیّاه ، إیّاها / إیاهما ، إِیاهما / إِیاهم، إیّاهنّ /
إِیّایَ / إِیّانا
ضمیر متصل نیز بر حسب نقشی که پس از اتصال بدان داده می شود سه دسته می شود :
ضمیر متصل مرفوعی : تاء / الف / واو { نون / یاء مخاطب }
ضمیر متّصلی که مشترک بین منصوبی و مجروری است :
1) یاء متکلّم أَکرَمَنی سَیِّدی
2) کاف مخاطب أَکرَمَکَ سیّدَک
3) هاء غائب أکرَمه سیّده
و ضمیری که مشترک است میان مرفوعی و منصوبی و مجروری نا " ربَّنا ( مجروری ) ، إِنَنّا ( منصوبی ) ، سَمِعنا ( مرفوعی ) "
1) اکنون با توجه به مطالب بالا ضمایر مرفوعی و منصوبی و مجروری را در آیات شریفه زیر مشخص کنید :
بَلی مَن أَسلَمَ وَجهَهُ لِلّه و هو محسن فَلَهُ أَجرُه عند ربّه و لا خَوفٌ علیهم و لا هُم یَحزَنون ( بقره – 112 ) آری هر کس خود را تسلیم خدا کند و نیکوکار باشد پاداش او نزد پروردگارش محفوظ است نه ترسی بر آن هاست و نه اندوهگین می شوند.
" هاء " در " وجهه " مجروری
هو مرفوعی
" هاء " در " لَه " مجروری
" هاء " در " أجرة " مجروری
" ها " در " ربّه " مجروری
" هم " در " علیهم " مجروری
هم مرفوعی
قُل أَتُهاجّوننا فی اللّه و هو ربّنا و ربّکم و لنا أَعمالُنا و لکم أَعمالکم و نحن له مخلصون ( بقره – 139 )
بگو: آیا درباره ی خداوند با ما مجادله می کنید ؟ در حالیکه او پروردگار ما و شماست و اعمال ما از آن ما و اعمال شما از آن شماست و ما تنها بندگان مخلص او هستیم.
" نا " در " تحاجّوننا " منصوبی
هو مرفوعی
" نا " در " ربّنا " مجروری
" کم " در " ربّکم " مجروری
" نا " در " لنا " مجروری
" نا " در " أَعمالنا " مجروری
" کم " در " اعمالکم " مجروری
نحن مرفوعی
" ها " در " له " مجروری
قال سَنَشُدُّ عَضُدَک بِأَخیک وَ نَجعَلُ لکُما سُلطاناً فَلایَصِلونَ إِلیکما بآیاتنا أنتما وَ مَن اتََّبَعَکما الغالبون ( قصص – 35 )
گفت: به زودی بازوان تو را به وسیله ی برادرت محکم می کنیم و برای شما سلطه و برتری قرار می دهیم و آن ها به برکت معجزات ما بر شما دست نمی یابند، شما و پیروانتان پیروزید.
" ک " در " عضدک " مجروری
" ک " در " أخیک " مجروری
" کما " در " لکما " مجروری
" کما " در " الیکما " مجروری
" نا " در " آیاتنا " مجروری
أنتما مرفوعی
" کما " در " اتّبعکما " منصوبی
وَ إذا سَأَلکَ عبادی عنّی فَإِنّی قریب أجیب دعوةَ الدّاع إذا دعانِ فَلیَستَجیبوا لی ( بقره – 186 )
و هنگامی که بندگان من از تو درباره ی من سۆال می کنند بگو: من نزدیکم، دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا می خواند پاسخ می گویم.
" ک " منصوبی
" ی " در " عبادی " مجروری
" ی " در " عنّی " مجروری
" ی " در " إِنّی " منصوبی
" ی " در " لی " مجروری
و لا تقتلوا أولادکم خشیةَ إِملاقٍ نحن نرزقهم و إِیّاکم إِنّ قَتَلَهم کان خِطأ کبیراً ( اسراء – 31 )
و فرزندانتان را از ترس فقر به قتل نرسانید ما آن ها و شما را روزی می دهیم به یقین کشتن آن ها گناه بزرگی است.
" کم " مجروری
نحن مرفوعی
" هم " منصوبی ( در " نرزقهم " )
" ایاکم " ضمیر منفصل منصوبی
" هم " در " قتلهم " مجروری
یا عِبادی الذین آمنوا إِنَّ أَرضی واسعةٌ فاِیّای فَاعبُدون ( عنکبوت – 56 )
ای بندگان من که ایمان آورده اید ! زمین من گسترده است پس تنها مرا بپرسید .
" ی " در " عبادی " مجروری
" ی " در " أرضی " مجروری
ایّای ضمیر منفصل منصوبی
فَاتَّخَذ تُموهم سِخریّاً حتّی أنسوکم ذکری و کنتم منهم تضحکون ( مۆمنون – 110 )
اما شما آن ها را به باد مسخره گرفتید تا ( این عمل ) شما را از یاد من غافل کرد و شما به آنان می خندیدید .
هم منصوبی
کم منصوبی
ی مجروری
تُم مرفوعی ( اسم کنتم )
هم مجروری
اُدخلوا الجنَّة أنتم و أزواجکم تُحبَرون ( زخرف – 70 )
شما و همسرانتان در نهایت شادمانی وارد بهشت شوید !
" واو " در " ادخلوا " مرفوعی
أنتم ضمیر منفصل مرفوعی
" کم " در " أزواجکم " مجروری
و لقد خلقنا کم ثمّ صّورنا کم ثمّ قلنا للملائِکة السجدوا لِآدَم فَسَجَدوا إِلّا إِبلیسَ لم یکن من السّاجدین ( اعراف – 11 )
ما شما را آفریدیم پس صورت بندی کردیم بعد به فرشتگان گفتیم : " برای آدم سجده و خضوع کنید " آن ها هم سجده کردند جز ابلیس که از سجده کنندگان نبود.
" نا " در " خلقنا " مرفوعی
" کم " در " خلقناکم " منصوبی
" نا " در " صوّرنا " مرفوعی
" کم " در " صوّرناکم " منصوبی
" نا " در " قلنا " مرفوعی
" واو " در " اُسجُدوا " و " سَجَدوا " مرفوعی
فَانطَلَقا حتّی إِذا رکبا فی السَّفینةِ خَرَقَها ( کهف – 71 )
آن دو به راه افتادند تا آن که سوار کشتی شدند ( خضر ) کشتی را سوراخ کرد.
" الف " در " انطلقا " و " رکبا " مرفوعی
" ها " در " خرقها " منصوبی
و اخفِض لهما جناح الذّل مِن الرَّحمَةِ و قُل ربِّ ارحمهما کما ربَّیانی صغیراً (اسراء – 24 )
و پرو بال تواضع خویش را از روی محبت و لطف در برابر آنان فرود آر و بگو: پروردگارا ! همان گونه که آن ها مرا در کودکی تربیت کردند مشمول رحمتشان قرار ده !
" هما " در " لهما " مجروری
" هما " در " ارحمهما " منصوبی
" ی " در " ربّیانی " منصوبی
