صد بار اگر توبه شکستی باز آی
پرسش: توبه چیست و چگونه روحمان را تزکیه کنیم؟
پاسخ: توبه بازگشت به سوی خدا از گناهانی است كه انسان انجام داده است. توبه وقت خاصی ندارد، بلكه هر چه زودتر باشد بهتر است.
گناهان صغیره با حسنات ممکن است محو شوند؛ ولی تنها راه نجات از گناهان کبیره توبه است. در عین حال، توبه برای همه گناهان واجب فوری است.
در روایتی از امام صادق(ع) آمده: "التوبة حبل الله و مدد عنایته. و لابد للعبد من مداومة التوبة على كل حال. و كل فرقة من
العباد لهم توبة؛ فتوبة الأنبیاء من اضطراب السرّ، و توبة الأولیاء من تلوین الخطرات، و توبة الأصفیاء من التنفیس، و توبة الخاص من الإشتغال بغیر الله، وتوبة العام من الذنوب" یعنی توبه ریسمان خداوند بزرگ است، و یارى و كشش عنایت و لطف اوست. و بنده را باید كه پیوسته و در همه حال به مقتضاى حال و جریان امور خود در حال توبه باشد. و براى هر فرقه و طائفهاى توبه مخصوصى است؛ پس توبه پیامبران الهى از مضطرب شدن باطن و به هم خوردن حالت اطمینان است، و توبه اولیا از عوارض رنگارنگ و تلون خاطر است كه بر خلاف ثبوت و استقامت است، و توبه اصفیاء و برگزیدگان حق از استراحت و فراغت و غفلت و كدورت مى باشد كه بر خلاف دوام توجه است، و توبه افراد خاص و بندگان مخصوص از مشغول بودن به غیر پروردگار است كه توجه به غیر خدا پیدا كرده و سرگرم به آنها باشد، و توبه عوام و عموم مردم از گناهان و معاصى و خلافها است.(مصباح الشریعه، ص352)
اگر شخص تائب عهد خود را با خدا شكست و باز گناه كرد، توبه سابقش باطل نمی شود، بلكه واجب است از گناه تازه اش توبه كند. خلاصه این كه هر اندازه بر اثر غلبه هوا و شیطان توبه را بشكند، باز باید توبه نماید و آمرزیده خواهد شد. محمد بن مسلم از حضرت باقر (ع) روایت كرده است كه فرمود:" ای محمد بن مسلم! گناهانی كه مۆمن از آن توبه كرده باشد، آمرزیده شده است؛ او باید تنها دغدغه آینده را داشته باشد برای آینده، و مراقب باشد تا پس از توبه و آمرزش، كار خوب انجام دهد. به خدا این فضیلت نیست مگر برای آنان كه ایمان دارند. من گفتم: اگر پس از توبه و استغفار از گناهان باز گناه كرد و باز توبه نمود؟ در پاسخ فرمود: ای محمد بن مسلم! تو پنداری كه بنده مومن از گناه خود پشیمان گردد و از آن آمرزش خواهد و توبه كند، سپس خدا توبه اش را نپذیرد؟! گفتم: چند بار این كار را كرده است و گناه می كند و از خدا آمرزش می خواهد. فرمود: هر چقدر مومن گناه كند و توبه نماید، باز خدا توبه او را می پذیرد؛ و به راستی كه خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است؛ توبه را می پذیرد و از بد كرداری ها در می گذرد. مبادا تو مومنین را از رحمت خدا نومید سازی.
البته نکته مهم این است که توبه و یاد خدا نشان عنایتی است الهی که شامل هر کس نمی شود و نیاز به لیاقت و قابلیت مخصوص دارد و الحمدلله شما آن را داشته اید، لذا پس از توبه نگران بعد از آن نباشید؛ خداوند بخشنده و توبه پذیر است.
یكی از راه های مۆثر و عملی برای تزكیه روح عمل به توصیه های صاحبان معنویت و رهسپردگان این راه است. از جمله توصیه های آنان كه در روایات هم بدان اشاره شده است، عمل به آن چیزی است كه در ذیل می آید:
1. مشارطه: یعنی با خود شرط كند تا سطح كیفی و كمی اعمال و افكار نیک و پسندیده را بالاتر برده و در مقابل، از كارها و افكار ناپسند خود بكاهد.
2. مراقبه: یعنی آن كه در حین عمل و اجرا، مراقب و مواظب خود بوده تا به آن مقداری كه با خود شرط كرده است ملتزم باشد.
3. محاسبه: یعنی هر فردی اعمال و رفتار و افكار خود را مورد حسابرسی قرار داده تا مشخص شود چه مقدار از آنها خوب و پسندیده، و چه مقدار ناپسند و خارج از حد مجاز بوده اند.
در ادامه به مراحل دیگری می توان اشاره نمود. منجمله این كه در صورت تخلف و یا ارتكاب گناه، برای خود تنبیه و مجازاتی در نظر بگیرد؛ مانند اینكه شرط كند اگر تخلف كرد یک روز روزه بگیرد و یا صدقه بدهد و... ؛ اما باید توجه داشت كه این تنبیه و مجازات باید از اعتدال برخوردار باشد و به افراط و تفریط دچار نشود.
پس مطلب مهم و اساسی كه قبلا هم به آن اشاره شد و نباید فراموش شود، گناه نكردن است. چه بسا فردی حتی اعمال مستحبی را نیز انجام می دهد، ولی در كنار آنها گناه می كند. عبادات و اعمال عبادی چنین شخصی اثر سازنده خود را از دست داده و بی اثر شده، و بعبارتی از ارزش افتاده یا بسیار کم است.«انما یتقبل الله من المتقین»
در یک کلمه، راه رسیدن انسان به تكامل، مبارزه با هوای نفس و تمایلات نفسانی است، و بهترین وسیله در این مسیر، ذكر و یاد خداوند و اطاعت از او ، و صبر بر اطاعت و دوری و اجتناب از گناه است، كه هر چه صبر و تحمل انسان برای خداوند بیشتر باشد، او از درجه و رتبه بالاتری برخوردار است.
كلام آخر اینكه اولا، در هر لحظه و در هر قدم بر خداوند توكل نموده و هر چه می خواهید از او طلب نمائید و توسل به اهلبیت (ع) را فراموش نكنید.
كار را قدم به قدم آغاز كنید، و انتظار معجزه نداشته باشید؛ اگر چه خدا معجزه هم برای بنده اش می كند. در مسیر كه قرار گرفتید، غم به دل راه ندهید. مهم در مسیر بودن است، چه به هدف برسیم یا نرسیم، پیروزیم.
برای مطالعه در این زمینه می توانید به كتاب "معراج السعادة" از مرحوم نراقی(ره)، و همچنین كتاب "المحجة البیضاء" اثر مرحوم فیض كاشانی، كه به فارسی هم ترجمه شده و به نام "راه روشن" نامگذاری شده است. ضمنا این كتاب بعنوان كاملترین كتاب اخلاقی نیز شناخته می شود.
مشاوره مذهبی
تنظیم: مرکز مشاوره
