وقتی تنوع زیستی تهدید می شود

قسمت اول

تنوع زیستی و تهدیدهای فراروی آن

تنوع زیستی شبکه ای از همه موجودات زنده است و همه نژادهای انسانی، جانوران، گیاهان، قارچ ها، و جانداران تک سلولی را دربر می گیرد. تنوع زیستی علاوه بر آنکه نیازهای ضروری و اولیه انسان ها نظیر خوراک، پوشاک و مسکن را فراهم می آورد، سلامت و شادابی روح و جسم، رونق اقتصادی و پیشرفت روزافزون و همه جانبه ما را نیز تضمین می کند. به گفته یکی از دانشمندان علوم زیستی، کاری که هم اکنون ما با تنوع زیستی می کنیم همانند سوزاندن شاهکارهای هنری دوره رونسانس برای پختن غذا است!

در مورد تعداد گونه های موجود روی کره زمین نمی توان آمار دقیقی ارائه داد، اما دانشمندان مجموع آنها را بیش از دو میلیون گونه برآورد کرده اند. با آنکه سیر تکاملی این موجودات چند میلیون سال طول کشیده است، امروزه به دلیل بدرفتاری انسان با طبیعت پیرامون خود و تخریب زیستگاه ها، پراکندن آفت های گیاهی و جانوری، تخلیه آلاینده ها در هوا، خاک و آب، روند انقراض این گونه ها با سرعت بسیار نگران کننده ای افزایش یافته است. بر اساس برآورد دانشمندان علوم زیستی، در هر ساعت حدود 8 گونه از جانداران از دست می روند و هفتادهزار گونه در طول سال در دنیا نابود می شود.

نادیده گرفتن بسیاری از مسائل زیست محیطی و تنوع زیستی توسط بشر باعث برهم خوردن تعادل و ایجاد فشار بر طبیعت شده است. به طوری که تغییر کاربری اراضی، تجاوز به جنگل های طبیعی، تجارت حیوانات و گیاهان وحشی، تخلیه زباله ها و پساب ها در رودخانه ها و دریاها، آلودگی آب ها، استفاده بیش از حد از آفت کش ها و علف کش ها، چرای مفرط و ... باعث تهدید و کاهش بیش از حد تنوع بیولوژیکی و زیستی شده است که انقراض برخی گونه های جانداران و در خطر انقراض قرار گرفتن بسیاری از آنها از آثار و عواقب این عوامل است.

  توضیح عکس: وزغ تالش (Bufo eichwaldi)؛ به عنوان بزرگترین دوزیست ایران شناخته شده هم اکنون با تهدیدهای فراوانی از جمله مرگ در جاده ها در فصل تولید مثل و زادآوری روبرو است. این جانور با وجود پراکنش بسیار محدود جهانی در هیچ یک از طبقه بندی های حفاظتی قرار نگرفته است.

حفاظت از تنوع زیستی

آیا ما انسان ها قادر هستیم که از اکوسیتم های موجود در جهان و گونه های  ارزشمند آن وهمچنین میلیون ها گونه دیگر که تعدادی از آنها غذا و داروی فردای ما را تامین می کنند، محافظت نمائیم؟ پاسخ به این سوال را باید در توانایی ما در همراستا نمودن نیازهایمان با توانایی طبیعت در تولید مواد مورد نیاز و بازگرداندن مواد زائد به چرخه طبیعت (بازیافت) جستجو نمائیم.

انجام توسعه بدون ملاحظات زیست محیطی موجب تخرب زیستگاه های جانداران شده است، همچنین بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری به پای توسعه ی شهری و صنعتی نابود شده اند و یا در معرض نابودی قرار گرفته اند. توسعه پایدار یا Sustainable Development در یک جمله ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است. پایداری به صورت یک اصل اساسی در تمامی زمینه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی است. تنوع زیستی کلید اصلی توسعه پایدار است.

جهان کلیتی است بهم پیوسته، مرکب از جوامع انسانی و طبیعی. سلامت و رفاه هر قسمت در گرو سلامت و رفاه قسمتهای دیگر است. جامعه‌ی بشری نیز جزئی از طبیعت است و تابع همان قوانین بوم شناختی که همه ی گونه های این کره از آن پیروی می کنند، می باشد. بنابراین  امور بشر می باید در هماهنگی و توازن با طبیعت به پیش رود.

تنوع زیستی یکی از مهمترین عناصر برای حفظ ترکیب وضع طبیعی و احیای پایه های طبیعی در مناطق شهری و روستایی است. رویکرد «مرکز توسعه و محیط زیست» در مورد تنوع زیستی انجام تحقیقات و حمایت از اجرای مدیریت منابع طبیعی و توسعه منطقه است. نهادهای رسمی موظف به برنامه ریزی و ایجاد مدیریت قاطع در زمینه برقراری پایداریی در تنوع زیستی هستند. دستیابی به توسعه پایدار نیازمند تغییر نگرش عمومی نسبت به بهره برداری قابل قبول از طبیعت است و این امر تنها در صورتی که افراد از آگاهی، مهارت و تشکیلات لازم برای درک و پرداختن به موضوعات تنوع زیستی برخوردار باشند، انجام پذیر خواهد بود. توانمندی در مدیریت پایدار منابع طبیعی نیازمند ارتقاء آموزش و تربیت نیروی انسانی می باشد. همچنین برای حمایت پایدار از تنوع زیستی  تدوین برنامه بلند مدت تنویر افکار عمومی برای ایجاد تغییردر نحوه رفتار و زندگی و آماده نمودن جوامع در پذیرش تغییرات مذکو ر  ضروری است.

 توضیح عکس: هوبره (Houbara Bustard)؛ یکی از پرندگان نادر و ارزشمند حیات وحش کشورمان است که به عنوان گونه‌ای حمایت شده مورد حفاظت قرار می گیرد و در مقیاس جهانی به عنوان گونه‌ای آسیب‌پذیر در فهرست قرمز IUCN به ثبت رسیده است، متاسفانه علاقه شیوخ عرب به شکار هوبره سبب شده است هر ساله در فصل پاییز و همچنین فصل بهار که فصل تخمگذاری و جوجه‌آوری هوبره است تعدادی از افراد سودجو و فرصت‌طلب که در قالب باندهای حرفه‌ای از سوی عرب‌ها تطمیع می شوند، عمدتاً از استان‌های جنوبی به زیستگاه‌های هوبره در نقاط مختلف کشور گسیل شوند و اقدام به زنده گیری و صید هوبره کنند. شکار هوبره با استفاده از تله مخصوص انجام میگیرد که این روش مستلزم قطع بیشمار بوته ها و درختچه های مناطق خشک بیابانی است. درختچه های تاغ که تنها پوشش غالب این مناطق است و فواید بیشماری هم برای محیط زیست و هم برای مردم دارد از بین میروند.

منابع:

شناخت محیط زیست؛ دانیل بوتکین و ادوارد کلر، ترجمه عبدالحسین وهاب زاده، انتشارات موزه طبیعت و حیات وحش ایران

مجله محیط زیست

سبزپرس

حیات وحش ایران

The IUCN Red List web site

guardian.co.uk  (23 Oct 2009)

Centre for Development and Environment (CDE) web site (cde.unibe.ch)

biodiversity

agri-eng

مطالب مرتبط:

تنوع زیستی چیست؟

ویژه نامه کشاورزی ارگانیک

جنبش ارگانیک چیست؟

اثرات آفت کش ها