تولید مواد دارویی از طریق حیوانات
بیوتکنولوژی دارویی (قسمت دوم)
داروهای پروتئینی نوترکیب در ارتباط تنگاتنگ با داستان موفقیت چشمگیر صنعت بیوتکنولوژی در طی 30 سال گذشت است، برخی از آنها در میان موفق ترین محصولات دارویی قرار گرفته اند. بیش از 30 نوع پروتئین برای کاربردهای متنوع بالینی موجود است و بیش از 300 پروتئین در حال گذراندن کارازمایی های بالینی خود هستند. در قسمت اول از میان روش های تولید داروهای نوترکیب به استفاده از گیاهان پرداختیم. در ادامه به روش های جانوری خواهیم پرداخت.
صنعت بیوتكنولوژی به طور مداوم در حال كشف روش هایی برای تولید فرآورده از ژنهایی است كه كلون می شوند. استفاده از اشرشیاكلی در اوایل دهه 80، روش غالب برای تولید بود. سپس، همانطور كه تولیدات ژن ها پیچیده تر آغاز شد، سیستم كشت بافت های جانوری مورد استفاده قرار گرفت. هزینه تولید هر گرم پروتئین نوتركیب از طریق كشت بافت بالغ بر 1000 دلار است؛ به همین دلیل، لزوم توسعه روش ارزان تر مورد توجه قرار گرفت.
روش جایگزین برای تولید پروتئین های نوتركیب، استفاده از حیوانات تراریخت است. با تشخیص پیشبرنده هایی (Promoter) كه ژنها را در اندام های ترشحی تولید میكنند، فرآورده كلون شده میتواند به سمت مایعات بدن مثل خون، شیر، ادرار، لنف یا بزاق هدایت شود. با یك بیوراكتور زنده، (یعنی حیوانی كه با علف تغذیه می شود)، بهای فرآورده تولید شده بسیار كمتر از كشت بافت و خیلی نزدیك به قیمت ماده تولید شده در اشرشیاكلی و مخمر است.
با پیشرفت علم در زمینه های زیست شناسی مولكولی، در حدود 10 سال پیش تولید حیواناتی كه ژن های خارجی را در ژنوم خود حمل می كردند، امكانپذیر شد. این ژن خارجی را ترنسژن (Transgene) و حیوان موردنظر را تراریخت (Transgenic) نامیدند. این تكنیك كه ابتدا در موش و سپس در دیگر پستانداران به كار برده شد، تكنیك موثری در پژوهش های زیستشناسی و پزشكی است و می تواند كاربردهای تجارتی و عملی مثل تولید پروتئین های نوتركیب داشته باشد.
حیوانات تراریخت مدل ، سیستم های خوبی برای مطالعه مكانسیم های بنیادی هستند كه ژن ها به وسیله آنها فیزیولوژی بدن حیوان را كنترل می كنند. با این روش، متخصصان زیستشناسی مولكولی میتوانند به بررسی توالی های ژنی موجود و ارزیابی اثرات جهش در حیوان بپردازند.
از سیستم موش تراریخت به عنوان مدل برای مطالعه بیماریهای ژنتیكی استفاده میشود. غیر از موش تراریخت، دامهای تراریخت (گوسفند، بز، خوك و گاو) برای این منظور تولید شده اند. در سال های اخیر، استفاده از این حیوانات به عنوان واكنشگرهای زنده برای تولید پروتئین های دارویی نوتركیب به ویژه آنهایی كه از طریق میكروارگانسیم های نوتركیب به گونهای رضایت بخش تولید نمی شوند مورد استفاده قرار گرفتهاند.
تاكنون پروتئین های آلفا-1- آنتی تریپسین، آنتی هموفیلیك- فاكتورهای هشت و نه خونی، پروتئین C، آنتی ترومبین III و هورمون رشد انسانی از طریق این تكنولوژی تولید شدهاند.
تولید مواد دارویی از طریق جانداران دریایی
محیط دریا زیستگاه انواع زیادی از جانوران و گیاهانی است كه بهعنوان بخشی از سوخت و ساز خود، تركیبات فعال بیولوژیكی تولید می كنند كه برای انسان بسیار سودمندند. از ابتدای دهه 1970 پیشرفت های بسیاری در كشف دارو از جانداران دریایی حاصل شده است. هر چند هنوز كمتر از 10 درصد جانداران دریایی مورد بررسی قرار گرفته اند، ولی نشان داده شده است كه تركیبات تولید شده به وسیله بعضی از جانداران دریایی (مانند جلبك ها، اسفنج ها و مرجان ها) خواص آنتیبیوتیكی، ضد ویروسی و ضد التهابی دارند. این مواد برای درمان بیماری های مختلف از جمله سرطان، بیمار های التهابی مانند آرتروز و آسم در مرحله آزمایش های بالینی هستند. به احتمال زیاد، بر اثر پیشرفت روش های تشخیصی، مواد دیگری كه دارای خواص ضد انگلی، محرك رشد، بالا برنده سیستم ایمنی و ترمیم كننده جراحات باشند نیز شناسایی خواهند شد. انتقال ژنهای دلخواه از ماهی ها به میكروارگانیسم های غیردریایی مانند اشرشیاكلی، برای تولید فرآورده از طریق تخمیر ممكن است روش موثرتری برای تولید مواد دارویی باشد؛ بی آنكه به منابع طبیعی دریا نیز آسیبی وارد شود.
در پژوهش های مرتبط دیگر، یكسری از گیاهان دریایی و مواد استخراج شده از آنها، خواص ضد قارچی، ضد باكتریایی، ضد ویروسی، ضد كرم های رودهای و ضد آرترو اسكلروتیك (Atherosclerotic) از خود نشان دادهاند.
فرآوری: سمانه سادات عنایتی بخش دانش و زندگی تبیان
منابع:
ایران صدا
شبکه تحلیلگران تکنولوژی
Gard Gelliness. Production of recombinant proteins. Wiley-VCH.
Recombinant Protein Drugs. Buckel, P. (Ed.) 2001, X, 207 p. 10 illus. Birkhäuser BioSciences.
مطالب مرتبط: