لطفا به وسایل روی ماه دست نزنید!

آخرین سفر به ماه توسط ماموریت آپولو 17 در سال 1972 صورت گرفت و پس از آن دیگر از سفر به ماه سخن به میان نیامد و آن همه جنجال کشورها در تصاحب ماه جای خود را به سکوت داد، سکوتی که تا چندین سال ادامه یافت.

علت این سکوت را می توان اینگونه توجیه کرد که انسان اندکی فراتر از زمان خود گام در راه چنین سفری نهاده بود چراکه در آن زمان نه بودجه کافی برای ادامه چنین ماموریت هایی وجود داشت و نه توجیه منطقی که بتوان دولت ها را ملزم به پرداخت هزینه های گزاف سفر به ماه نمود و از همه مهمتر هنوز تکنولوژی به اندازه کافی پیشرفت نکرده بود تا انسان بتواند با ساخت ایستگاهی روی ماه ساکن شود تا بتواند آنجا به انجام آزمایشات و تجربیات بلند مدت بپردازد.

اما اکنون این سکوت رفته رفته جای خود را به زمزمه هایی داده است، زمزمه هایی که خبر از بازگشت انسان به کره ماه تا 10 سال آینده را می دهد.

«کاوشگران محترم و دلیر ماه، ناسا محترمانه از شما درخواست می‌کند وقتی که به ماه مسافرت می‌کنید از دست زدن به چیزهایی که نشان پرچم آمریکا را بر خود دارند اجتناب کنید.»

شرکت گوگل و بنیاد ایکس‌پرایز تحت عنوان جایزه Google Lunar X Prize قول داده‌اند به نخستین کسی که بتواند با سرمایه‌گذاری شخصی یک روبات کاوشگر را بر روی ماه فرود آورد 20 میلیون دلار جایزه بدهند. اما مسئولان ناسا دوست ندارند طی این فرایند، کسی به وسایلی که آنها روی ماه جا گذاشته‌اند دست بزند. به همین دلیل چند راهنمای دم‌دستی از چیزهایی که باید از دسترس دور بماند تهیه کرده‌اند.

این راهنما همانند یک راهنمای کاربری برای شاتل‌های فضایی خصوصی است و شامل حجم قابل توجهی از مباحث فنی و حقوقی است. اما تمام این راهنما را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: «در دهانه‌های برخوردی ما فرود نیائید و ما هم در املاک شما فرود نمی‌آییم، اساسا در املاک ما فرود نیائید.»

از آنجایی‌که بر اساس مجادلات حقوقی، طبق هیچ قانون بین‌سیاره‌ای کاوشگران مجبور نیستند که به درخواست‌های آنها گوش دهند، لفظ محترمانه «لطفا» در این مدرک لحاظ شده است. اگرچه یک دهانه برخوردی بزرگ و مملو از اموال ناسا روی ماه وجود دارد، اما این مدرک هر چیزی از راهنمای فرود تا پرواز کم ارتفاع مداری در سایت‌های آپولو را شامل می‌شود.

این صحبت ها در حالیست که شركت پلانتری رسورسز چندی پیش با اعلام رسمی خود برای معدن‌یابی در فضا جنگی حقوقی-فضایی را آغاز کرد. البته این اولین بار نیست كه پای حقوقدانان به موضوع سفرهای فضایی باز می‌شود. مهرماه سال 1336 خورشیدی هنوز به میانه خود نرسیده بود كه اتحاد جماهیر شوروی سابق توانست نخستین ماهواره زمینی را كه اسیوتنیك1 نامیده می‌شد، با موفقیت به مدار زمین ارسال كند. این پیروزی بزرگ ابرقدرت شرقی، نگرانی سایر ملت‌ها و بخصوص كشورهای غربی را از رقیب روس به اوج رساند.

نگرانی‌ها عمدتا امنیتی و صدالبته اقتصادی بود. حتی در همان زمان هم همه می‌دانستند زمین عضو حقیر و كوچكی از جهان هستی را تشكیل می‌دهد. وقتی می‌شود برای ثروت‌های زمینی میلیون‌ها جان بی‌گناه را گرفت، چرا نشود برای ثروت بیكران و بی‌مالكی كه در فضای ماوراء جو انتظار انسان طماع را می‌كشد، سیاره‌ای را به آتش كشید. این خودشناسی نوع بشر از طبیعت وحشی خودش باعث شد سران دولت‌های قدرتمند آن زمان فورا دور یك میز بنشینند و تلاش كنند دست رقیب را از این سفره بزرگ كوتاه كنند. این شد كه معاهده جهانی فضای ماوراء جو در سال 1346 خورشیدی به تصویب رسید.

ماده دوم این معاهده می‌گوید: ملت‌ها نمی‌توانند روی فضای ماوراء جو شامل ماه و سایر اجرام سماوی به منظور بهره‌برداری یا اشغال یا به هر منظور دیگری ادعای مالكیت كنند.

متن ساده و صریح است، اما نكته ضعف بزرگی دارد. برای مثال شركت پلانتری رسورسز یك ملت نیست بلكه شركتی است كه حتی می‌تواند با اضافه كردن شركایی از سایر كشورها وجهه بین‌المللی نیز پیدا كند. تقریبا همه حقوقدانان معتقدند معاهده فضای ماوراء جو 1967 صراحتا هرگونه ادعای مالكیت بر فضای ماوراء جو را نمی‌پذیرد و رسما فضا را میراث جاودانه بشریت معرفی می‌كند. میراثی كه اگر قرار باشد از آن بهره‌برداری كرد، باید منافعش به همه بشریت برسد.

اما این درخواست تا چه اندازه ضرورت دارد؟ حقیقت این است که حداقل ضرورت اندکی در این باره وجود دارد. تمام پیش‌بینی‌ها بیانگر این هستند که ‌هم‌زمان با آسان‌تر شدن مسافرت‌های خصوصی بین‌سیاره‌ای، موسسات غیردولتی تلاش می‌کنند تا راه خود را به سوی ماه باز کنند. چیزهایی که آن بالا روی ماه وجود دارند، جزو میراث تاریخی بشریت به شمار می‌روند.

برگرفته از خبرآنلاین