سقوط آزاد اردوغان

در روزهای اخیر سخنان در مورد نارضایتی داخلی از سیاست خارجی تركیه به گوش می رسد و حتی برخی از اعضای مجلس این كشور نیز نتوانستند ساكت بنشینند و از اتخاذ سیاست های نابجای وزارت امور خارجه این كشور انتقاد كردند. تركیه تا حدود 10 سال پیش، یك عضو نه چندان مهم ناتو به حساب می آمد، اما در راستای سیاست های داخلی و خارجی خود توانست علاوه بر تلاش برای ایجاد ثبات داخلی، در عرصه های اقتصادی خود را تقویت كرده و با سه برابر كردن تولید ملی در طی یك دهه خود را به عنوان شانزدهمین اقتصاد برتر دنیا مطرح سازد. در زمینه سیاسی نیز این كشور توانست حرف هایی را برای گفتن بیاید و خود را در منطقه مطرح كرده و توجهات را به خود جلب كند، اما همه این تلاش ها چندان دیری نپایید و با اولین نسیم تغییر سیاسی در كشورهای منطقه سیاست های تركیه نیز نتوانست ثبات خود را حفظ كند و به اعتقاد كارشناسان، برخی مسائل جانبی و حتی فشارهای خارجی باعث تغییرات شگرف در خط مشی ها و درنتیجه دگرگونی افكار عمومی منطقه نسبت به این كشور شد.

**سیاست خارجی هدفمند یا متضاد؟

این دگرگونی ها تا جایی پیش رفت كه برخی‌ها از آن به عنوان سیاست هایی كه منافعی متضاد را دنبال می كند نام بردند. روزنامه سوییسی NEUE ZURCHER ZEITUNG در مطلبی با عنوان 'سیاست خارجی متضاد تركیه' نوشت: تركیه در ده سال گذشته یك سیاست خارجی بسیار فعالی را دنبال می كرد. احمد داود اغلو بعنوان وزیر امور خارجه تركیه بقدری به كشورهای مختلف سفر می كرد كه هیچ وزیر امورخارجه دیگری در دنیا توان رقابت با او را نداشت. تلاش تركیه به رفع اختلافات در منطقه متمركز شد و این كشور همزمان سعی كرد تا با همسایگان پیمان‌های مختلفی را برقرار كند. در هیچ اختلافی در منطقه از اختلاف در لبنان گرفته تا فلسطین، بین شیعیان و سنی ها در عراق و یا در موضوع هسته ای ایران نبود كه حضور تركیه و وزیر امور خارجه اش در آن ملموس نباشد.

این سیاست و تلاش های تركیه با موفقیت هائی نیز همراه بود. تا چندی پیش هم سوریه نمونه موفق سیاست عدم اختلاف داود اغلو با همسایگان محسوب می شد، اما به یكباره ورق برگشت و شرایط تغییر كرد.

**آغاز افول

درحالیكه در دهه 1990 تركیه با سوریه بخاطر حضور سران پ.ك.ك. حتی تا آستانه جنگ پیش رفت، اما به یكباره و با حل این مشكل، سوریه و تركیه به دو كشور دوست تبدیل شدند كه مناطق آزاد تجاری در كنار مرز یكدیگر تاسیس كردند و روابط اقتصادی آنها تا حد زیادی ارتقا پیدا كرد. این روابط بسیار خوب بین آنكارا و دمشق حتی به جائی رسید كه تركیه در مشاجره بین سوریه با اسرائیل در خصوص بلندی های جولان در سال 2008 دست به میانجیگری زد.

ولی اگر به روابط این دو كشور در حال حاضر نگاه شود باید گفت كه این سیاست داوود اوغلو شكست خورده است، زیرا تركیه و سوریه امروز مجددا در آستانه رودررویی قرار دارند. از طرف دیگر روابط آنكارا با برخی كشورهای منطقه ازجمله تهران به علت اتخاذ برخی سیاست‌ها در قبال سوریه مانند گذشته نیست.

در این میان قرارداد امضا شده بین آنكارا و ایروان در سال 2009 در زوریخ برای حل اختلاف بین تركیه و ارمنستان نیز در كشوهای میز مسئولین طرفین بایگانی شده است. روابط آنكارا و تل آویو نیز از زمان حمله اسرائیل به غزه و سپس حمله به كشتی كمك های تركیه ازسوی سربازان اسرائیل نیز تیره شده است.

ارتباط تركیه با اتحادیه اروپا نیز بخاطر اختلاف در قضیه قبرس هیچ پیشرفتی نداشته است. بنابراین امروز دیگر نمی توان از سیاست عدم اختلاف تركیه با همسایگان صحبت كرد و باید آن را رویكردی شكست خورده عنوان كرد.

**سیاست های غیررئالیستی تركیه

بغرنج‌ترین وضعیت برای سیاست خارجی تركیه، شرایط سوریه است. دولت اردوغان در هیچ یك از كشورهای همسایه در سال‌های اخیر به میزانی كه امروزه در سوریه سرمایه گذاری سیاسی و اقتصادی انجام داده است، انرژی صرف نكرد. اخیرا اردوغان متوجه شده است كه حتی نمی تواند فشار ملایمی را بر همسایگان خود وارد سازد، زیرا همه هشدارها و توصیه های اردوغان در مورد سوریه با هیچ گوش شنوا و اقدام عملی مواجه نشد.

در لیبی نیز وضعیت برای تركیه بهتر از آن نبود، زیرا مدت‌ها این كشور بخاطر روابط اقتصادی گسترده ای كه با قذافی داشت، در برابر فشار غرب برای حمله نظامی به نیروهای رژیم قذافی مقاومت می كرد و در نهایت سیاست تركیه برای آنكه صلح، آرامش و ثبات را به منطقه ارمغان بیاورد نتوانست به واقعیت درآید.

به نوشته مقاله روزنامه سوییسی، بین واقعیت‌ها و رویا در سیاست خارجی تركیه فاصله بسیار زیادی به وجود آمده است. گرچه كماكان اسلام معتدل تركیه این كاربرد را دارد تا هم ازسوی غرب و تاحدودی هم ازسوی كشورهای اسلامی پذیرفته شود ولی رویدادهای اخیر نشان داده كه این كشور نتوانست تا آن حدی كه می خواست در كشورهای منطقه نقش آفرین، تاثیرگذار و موفق باشد.

**علل شكست سیاست‌های تركیه

از یك طرف روابط گرم تركیه با كشورها و حكام مستبد منطقه نمی تواند عاملی برای پیشبرد سیاست‌ این كشور كه با شعارهای دموكراتیك نیز همراه بود، باشد. ازسوی دیگر، مشكل تركیه با اقلیت‌های خود و همچنین بحث رسانه‌های آزاد از دیگر مشكلات درونی تركیه است. مسلما این موضوعات نمی تواند به تركیه كمك كند تا در كشورهای همسایه نقشی مثبت به صورت یك میانجی بیطرف و قابل اعتماد بازی كند.

موضوع مهم دیگر عدم وجود پرسنل كارآزموده كافی در این كشور است. یك نظرسنجی اعلام شد كه تركیه در مجموعه دیپلماتیك خود با پرسنل پنج هزار و پانصد نفری در وضعیت خوبی حتی در مقایسه با هند و برزیل قرار دارد ولی با این وجود با كشورهائی مانند فرانسه و انگلیس نمی تواند رقابت كند. از طرف دیگر فقط 26 دیپلمات تركیه امروز زبان عربی می دانند.

با چنین پرسنل اندكی مسلما نمی توان در كشورهای عربی بعنوان آتش نشانی برای خاموش كردن آتش‌ها كاری صورت داد.

سفیر سابق آمریكا در تركیه در سندی كه بعدا از سوی ویكی لیكس منتشر گردید، سیاست خارجی تركیه در قبال خاورمیانه را به اتومبیل رولز رویسی تشبیه كرد كه البته موتور آن رینج روور است.

ضمنا گاهی اوقات نیز دیپلمات‌های تركیه با نخست وزیر غیردیپلماتیك كشورشان روبرو هستند كه حرف‌هایی را می زند كه آنها بعدا مجبورند آنرا تصحیح كنند. بارها اردوغان اظهارات بیان كرد كه داوداغلو می بایستی تلاش كند تا آنرا بگونه ای رفع و رجوع نماید.

چند نمونه از سیاست های نامتوازن و مخرب دولت تركیه در چندماه اخیر به عنوان نمونه ذكر می شود.

**سیاست های نامشخص تركیه در قبال كردها

از دیگر انتقادهایی كه به سیاست خارجی تركیه بیان می شود خط مشی این كشور در قبال كردهای تركیه است. روزنامه فوق در خبر دیگری در این زمینه می نویسد، از دهه 1990 در تركیه برنامه‌ها، استراتژی‌ها و پیشنهادات زیادی در این خصوص كه چگونه بتوان مشكل كردها را از طریق دیپلماتیك برطرف كند مطرح شد، اما تا به امروز موفقیت در این زمینه بسیار اندك بوده است.

'پیشنهاد برای كردها' طرحی بود كه وزیر كشور دولت اردوغان در تابستان سال 2009 آنرا رسما در یك كنفرانس مطبوعاتی اعلام كرد، اما حتی سخنگوی دولت اردوغان در مصاحبه ای تاكید كرد كه از این استراتژی جدید چندان اطلاعاتی ندارد.

به همین خاطر نیز بسیاری از تحلیلگران از مشخص نبودن استراتژی تركیه برای حل این موضوع دیرپای خبر می دهند، زیرا به عنوان نمونه به نظر می رسید كه از سال 2011 دولت تركیه می خواهد با مقامات پ.ك.ك. وارد مذاكره و حل اختلافات از طرق دیپلماتیك شود ولی این موضوع نیز عملی نشد.

**موضوع قبرس چالشی بزرگ برای سیاست اروپایی تركیه

گفته می شود حدودی 25 هزار پناهنده سوری به تركیه سرازیر شده است، اما در اوج درگیری‌ها، تركیه از همكاری با صلیب سرخ امتناع كرد، اما چیزی كه نارضایتی مقامات اروپایی را باعث شد این بود كه دولت تركیه از موضوع تركیه برای برخی تسویه حساب های سیاسی استفاده می كند.

روزنامه فرانسه زبان Tribune de Geneve نوشت، از ماه مارس تاكنون صلیب سرخ امكان اعزام نمایندگان خود به تركیه بعنوان كشوری كلیدی در بحران منطقه را پیدا نكرده است. برخی معتقدند تركیه از عدم حضور صلیب سرخ جهانی بعنوان اهرم در شرایط بحرانی استفاده می كند.

بنا به اظهارات 'كریستیان كاردون' یكی از سخنگویان صلیب سرخ، دفتر این سازمان در آنكارا كه در زمان درگیری‌های عراق در سال 2003 افتتاح شده بود، در ماه مارس 2012 ازسوی تركیه بدلیل خاتمه شرایط بحرانی در عراق تعطیل شد.

بعقیده یكی از اعضاء سابق صلیب سرخ، دلیل واقعی عصبانیت ترك‌ها را باید در جای دیگر و آن هم در تاسیس قبرس یونانی تبار در سال 1974 جستجو نمود، زیرا این قبرس ازسوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته شده است، اما قبرس ترك‌تبار تنها از سوی ترك‌ها به رسمیت شناخته شد.

پذیرفته شدن قبرس به عنوان یكصد و هشتادمین عضو سازمان صلیب سرخ جهانی خشم ترك‌ها را برانگیخت و باعث انجام چنین واكنشی شد. حركتی كه از دیدگاه این عضو صلیب سرخ در واقع به منزله جمع آوری تمامی انسانیت توسط تركهای خشمگین است.

**حاشیه پردازی تركیه در قبال عراق

برخلاف آنكه تصور می شد تركیه بتواند جای پای محكمی در عراق پیدا كند و از لحاظ سیاسی و اقتصادی بتواند در این كشور بعد از خروج نیروهای آمریكایی نقش آفرین باشد، اما روند وقایع اینگونه نشد و سیاست خارجی تركیه شكستی دیگر را در امور عراق نیز تجربه كرد.

روزنامه آلمانی زبان Basler Zeitung در مطلبی به موضوع فوق پرداخت و رویكرد سیاسی تركیه در قبال موضوع طارق الهاشمی معاون رئیس جمهور عراق را تلویحا ناسنجیده عنوان كرد و نوشت: تركیه در سیاست خود در قبال عراق در حاشیه قرار گرفته است، زیرا تركیه حتی اكنون به موضوع طارق الهاشمی كه اكنون اینترپل هم در تعقیب وی است، بی توجهی می كند. طارق الهاشمی، متهم است كه نیروهایی را به خدمت گرفت كه در قتل چند تن از سیاستمداران و قضات عراقی دست داشته اند. وی پس از فرار به كردستان عراق، به تركیه رفت. دولت تركیه نیز اعلام كرد كه هاشمی بخاطر بیماری در این كشور بسر می برد و می تواند در این كشور بماند و وی را به اینترپل تحویل نمی دهد.

روزنامه لیبرال 'ملیت' چاپ تركیه در گزارشی در این خصوص نوشته كه دستور دستگیری بین المللی برای هاشمی، سیاست تركیه در قبال عراق را به حاشیه كشانده است. این موضوع باعث شده بود كه هفته‌ها بین اردوغان و مالكی تنش وجود داشته باشد.

تركیه با صدور مجوز فعالیت آزادانه به طارق الهاشمی، خود را بعنوان مخالف نوری المالكی معرفی كرد و همین موضوع باعث حاشیه نشینی تركیه در عراق شد، زیرا تركیه به این موضوع توجه ندارد كه آمریكا و اروپا دلائل كافی دارند كه بخاطر وضعیت لرزان منطقه و همچنین با توجه به بازار نفت، از رویاروئی سیاسی با نوری المالكی و دخالت در موضوعات داخلی عراق و منطقه خودداری كنند.

**طراح اصلی سیاست خارجی تركیه

طراح سیاست های روبه رشد و سپس نزولی تركیه در سال های اخیر 'احمد داوود اوغلو' یك استاد علوم سیاسی دانشگاه، بوده است. برای یك دانشمند علوم سیاسی همیشه دشوار است كه بتواند ایده های خود در زمینه سیاسی را در عمل پیاده كند. این موضوع در خصوص سیاستمداران بزرگی همچون هنری كیسینجر نیز صادق بود. احمد داووداغلو نیز مانند كیسینجر از محفل علمی به سیاست آمده است. نامبرده كه در سال 1959 متولد شده، پروفسور كرسی علوم سیاسی در دانشگاه بود تا آنكه در سال 2002 بعنوان مشاور حزب عدالت و توسعه كار خود را در صحنه سیاسی آغاز كرد و بعدا در سال 2009 به سمت وزیر امورخارجه برگزیده شد.

روزنامه سوییسی فوق می نویسد: آخرین اثر علمی وی در زمینه دانشگاهی كتابی موسوم به 'عمق استراتژیك' بود كه در سال 2001 منتشر شد. این كتاب به كتاب دستی اردوغان، نخست وزیر تركیه تبدیل گردید و او تلاش كرد تا متون آن را در عمل پیاده كند و در نتیجه ایده های كتاب استراتژی عمیق به سیاست خارجی دولت اسلامی تركیه تبدیل گردید.

داوداغلو در این كتاب بر تركیه ای تاكید می كرد كه در بین اروپا، بالكان و خاورمیانه و همچنین آسیای مركزی قرار دارد. تركیه براساس متون كتاب مزبور دیگر نمی خواست تركیه زمان جنگ سرد باشد كه خود را در برابر شرق محفوظ نماید، بلكه می خواست دیگر خود را فقط به غرب وابسته نداند و به هویت آسیائی خود نیز اهمیت بدهد.

تركیه می خواست تا توازنی را بین سیاست غرب و شرق خود بوجود آورد و نقش میانجی در اختلافات بازی كند و اعمال نفوذی نیز بر قدرت های منطقه ای داشته باشد. ضمنا تركیه می خواست با همسایگان خود دیگر هیچ مشكلی نداشته باشد.

داود اغلو تاكید می كرد كه چون هیچ كشوری نمی تواند همسایگان خود را انتخاب كند بنابراین باید ابتدا روی پای خود بایستد و همزمان با همین همسایگانی كه دارد كنار بیاید و این سیاست نیز باید با همگرائی كامل با همسایگان از طریق پیمان‌های اقتصادی و سیاسی ایجاد شود تا همزیستی مسالمت آمیز را امكان پذیر نماید.

ایده داوداغلو بر پایه روابط با همه كشورها استوار بود. یعنی تركیه می بایست روابط با روسیه، آمریكا، ناتو و اتحادیه اورپا را تعمیق كند، اما نباید تنها به این روابط محدود بماند. هدف نهائی نیز آن بود كه عصر امپراتوری عثمانی زنده شود و تركیه به قدرت برتر منطقه تبدیل گردد.

سیاست تركیه به سوی شرق بود كه در سال 2003 اجازه نداد تا از خاك آن برای حمله به عراق استفاده شود. كشورهای عربی همسایه تركیه شدیدا تحت تاثیر این سیاست قرار گرفتند. در آن زمان تركیه حاضر نبود بعنوان اسب تروآی آمریكا عمل كند بكله خواهان سیاست مستقل و قدرت منطقه ای بود.

**تركیه رهبر خاورمیانه نیست

اما همه این تلاش ها اكنون میوه نارس خود را از دست داد، زیرا به نقل از وبسایت شبكه العربیه به نقل از یكی از كارشناسان موسسه بروكینگز 'تركیه رهبر دموكراسی در كشورهای عربی و خاورمیانه ای نیست' و تركیه و نخبگانش نتوانسته اند برای انجام چنین هدفی به خوبی موفق شوند.

سیاست بدون تنش با كشورهای منطقه از زمان انقلاب های عربی نمی تواند نتیجه بدهد زیرا این سیاست ها در قبال حكومت های مستبد جواب می داد و اكنون در كشورهای دموكراتیك تركیه نمی تواند به نتیایج آن دلخوش باشد، زیرا تركیه در زمینه بسیاری از موضوعات حقوق بشری دچار مشكل است.

منبع:ایرنا