چگونه گذر را مشاهده کنیم ؟

نور خورشید فقط در طول موج های مرئی، شدید نیست بلکه پرتو گرمازای فروسرخ و برخی از پرتوهای پرانرژی تر و در نتیجه خطرناک تر آن، مانند فرابنفش، نیز می تواند از جو زمین عبور کنند و به چشم ناظر برسند. بنابراین لازم است همه اصول ایمنی را رعایت کنیم. هیچ گاه نباید با چشم بدون فیلتر به خورشید نگاه کرد. این اصل در مواقعی که هوا ظاهرا ابری و مه آلود باشد نیز برقرار است. فقط در زمان های خیلی نزدیک به طلوع یا غروب که جو نسبتا غلیظی بین ناظر و خورشید قرار می گیرد و به اندازه کافی از شدت نور آن کاسته می شود می توان برای لحظاتی به دیدار خورشید با چشم برهنه رفت. پس همواره باید چشم را به فیلتر مناسب مسلح کنیم.

فیلتری مناسب برای رصد بدون ابزار، می تواند به سادگی عینک های مخصوص رصد کسوف یا شیشه های جوشکاری باشد. بهتر است از شیشه هایی با نمره بالای 10 یا دو شیشه با نمره کمتر استفاده کنیم، مثلا دو شیشه جوشکاری با نمره هفت. استفاده از نگاتیو سوخته یا فلاپی دیسک های قدیمی یا هر نوع وسیله مشابه که به ظاهر تصویر ملایم تری از خورشید ارایه می دهند به هیچ وجه مجاز نیست. هنگامی که با دوربین دوچشمی یا تلسکوپ رصد می کنید حتما باید از فیلترهایی استفاده کنید که در ورودی ابزار و بر عدسی شی آن نصب می شوند.

حتی هنگامی که از فیلتر استفاده می کنید نباید بیش از چند ده ثانیه به تصویر خورشید در پشت چشمی تلسکوپ متمرکز شوید و لازم است در بازه های زمانی منظم به چشم استراحت بدهید تا از خیرگی و خستگی آن جلوگیری شود. فیلترهای آلومینیومی مایلار ارزان ترین نوع فیلتر های در دسترس اند که کیفیت و ایمنی قابل قبولی دارند و تصویری سفیدرنگ تا متمایل به آبی از خورشید ارایه می دهند.

یکی از ساده ترین و ایمن ترین روش ها برای مطالعه خورشید، روش غیر مستقیم یا انداختن تصویر خورشید بر روی یک صفحه است. این شیوه می تواند به سادگی استفاده از جعبه ای دارای روزنه باشد یا در ترکیب با تلسکوپ و دوربین دوچشمی به کار رود.

اتاق تاریک وسیله ایست که احتمالا نامش را شنیده اید، جعبه ای خالی که روزنه ای کوچک در یکی از دیوارهای آن ایجاد شده و از صفحه ای در دیوار ه روبه روی آن برای تشکیل خورشید استفاده می شود. در واقع این وسیله نمونه بسیار ساده و اولیه دوربین های عکاسی پیشرفته امروزیست. ممکن است چندین بار آن را ساخته باشید اما نتیجه مطلوب را هنگام رصد نگرفته باشید. نگران نباشید! چند نکته کوچک وجود داردکه کیفیت تصاویر را تا حد بسیاری بهتر می کند.

نخستین نکته عایق بندی کامل و تیره فضای داخل جعبه است تا نه تنها هیچ نوری از بیرون وارد نشود، بلکه انعکاس باریکه نور ورودی خورشید از دیواره داخلی جعبه نیز به کمترین میزان برسد. برای این کار می توان از پارچه مشکی جیر یا مخمل (به جای رنگ آمیزی) استفاده کرد. نکته دوم تیز و صاف بودن لبه های روزنه ایجاد شده برای ورود نور است. اگر این روزنه متقارن و لبه هایش تیز و یکدست نباشد تصویر شفافی ایجاد نمی شود. می توانید قطعه کوچکی فویل آلومینیومی را به دیوار بچسبانید و روزنه را با استفاده از سوزن ته گرد یا پانچر (سوراخ کن) روی فویل ایجاد کنید. در دیواره مقابل هم برای مشاهده تصویر، یک برگ کاغذ سفید یا زرد قرار دهید. اندازه قرص تصویری که روی این صفحه دیده می شود بستگی به فاصله تا روزنه دارد. اگر تصویر درشت تری می خواهید، این فاصله را بیشتر انتخاب کنید. همچنین اگر دوربین تک چشمی کوچک، از انواعی که در فروشگاه های لوازم التحریر یا اسباب بازی ها پیدا می شود دارید و کیفیت عدسی های آن خوب است می توانید همین دوربین کوچک را به جای روزنه ورودی کار بگذارید و تصویری با کیفیت بهتر و اندازه بزرگتر به دست آورید.

علاوه بر روش های غیر مستقیم رصد خورشید که به یک نمونه از آن اشاره شد روش رصد مستقیم هم وجود دارد که نیازمند استفاده از فیلتر است. به شرطی که نخست از فیلترهای متصل شونده به چشمی پرهیز کنید و دوم، فیلتری را به کار ببرید که از استاندارد بودن آن اطمینان دارید. سوم، فیلتری سالم و بدون سوراخ، خراش یا ترک را استفاده کنید. همان طور که اشاره شد فیلتر مایلار ساده ترین و در دسترس ترین نوع فیلترهای رد خورشید در ایران است. این فیلتر بیش از 99.9 درصد نور خورشید را جذب یا بازتاب می کند و فقط اجازه ورود کمترین مقدار نوری را به درون تلسکوپ می دهد که برای دیدن خورشید لازم است. این فیلتر را می توان برای همه انواع تلسکوپ های شکستی و بازتابی استفاده کرد. اگر به درپوش لوله تلسکوپتان دقت کرده باشید می بینید که دریچه دایره ای کوچکی بر روی آن تعبیه شده است که محل قراردادن فیلتر مایلار در درصد خورشید است.

بخش دانش و زندگی تبیان

منبع: ماهنامه نجوم_حامد الطافی