تبیان، دستیار زندگی
از دورانهای بسیار گذشته هر زمان که آسمان شب از ابرها خالی می شد، انسان به آسمان و ستارگان نظر می انداخت. در آن دورانها هیچ آلودگی نوری وجود نداشت. و انسانهای باستانی در شرایط رصدی بسیار مناسب به ن
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سحابی های اسرارآمیز: تاریخچه ی کشف اجرام اعماق آسمان (1)

از دورانهای بسیار گذشته هر زمان که آسمان شب از ابرها خالی می شد، انسان به آسمان و ستارگان نظر می انداخت. در آن دورانها هیچ آلودگی نوری وجود نداشت. و انسانهای باستانی در شرایط رصدی بسیار مناسب به نظاره ستارگان می نشستند و کم نورترین آنها را که می توان با چشم غیر مسلح دید، مشاهده می کردند. حتی بعضی از اجرامی که امروزه به عنوان اجرام غیر ستاره ای اعماق آسمان می شناسیم در آن دوران ها قابل رؤیت بودند. به همین دلیل بعضی از آنها از دورانهای گذشته شناخته شده بودند.

سحابی هایی که در اولین نگاه در آسمان دیده می شوند:

در میان ستارگان آسمان که هر شب می درخشیدند، مناطقی هم بودند که بجای یک نقطه در واقع به صورت یک توده ی مه آلود دیده می شدند، که در میان انبوه ستارگان قابل تشخیص بودند: «اجرام اعماق آسمان»

شاخص ترینِ این اجرام، کهشان راه شیری بود. کهکشان نام ایرانی و راه شیری نام اروپایی این توده ی بزرگ سفید رنگی است که در تمامی آسمان قرار گرفته است.

کهکشان
توده ی ابرمانند کهکشان در آسمان، با چشم غیرمسلح قابل دیدن است.

ولی بغیر از راه شیری که از یک طرف آسمان به سمت دیگر آسمان گسترده شده است، توده های مه آلود کوچکتری هم  در آسمان دیده می شدند که برای یافتن آنها نیاز به دقت بیشتری بود. بعضی خوشه ی های ستاره ای پر نور باید خیلی زود شناخته شده باشند، زودتر از آنکه در متون قدیمی ثبت شوند. خوشه ی پروین M45 و خوشه ی قلائص در صورت فلکی ثور البته از جمله اجرامی هستند که به شکل توده ی مه آلود نبودند بلکه به مانند خوشه ای از ستارگان دیده می شدند. خوشه ی پروین به راحتی با چشم غیر مسلح دیده می شد. (اولین سند مکتوب از خوشه ی پروین به حدود 1000 قبل از میلاد برمی گردد.)

پروین
خوشه ی پروین در میان ستارگان آنطور که با چشم غیر مسلح دیده می شود.

در آسمان نیمکره ی جنوبی دو ابر ماژلانی به یقین در دوران های اولیه شناخته شده بودند، ولی هیچ مدرکی از متون باستانی درباره ی آندو بدست نیامده است. این دو ابر که در واقع دو کهکشان کوچک در اطراف منظومه ی شمسی هستند، تنها از نیمکره جنوبی زمین دیده می شوند در نتیجه منجمین یونانی و اسلامی با آنها آشنایی نداشتند.

ابرهای ماژلانی
کهکشانهای کوچک ابرماژلانی بزرگ و کوچک

کشف سحابی ها با دقت بیشتر:

ارسطو
ارسطو

ارسطو احتمالا اولین کسی است که رصد خوشه ی باز M41 را در کلب اکبر در حدود 325 قبل از میلاد گزارش کرده است. این خوشه ی ستاره ای، کم نورترین جرمی است که در عهد باستان رصد شده است. بر اساس تحقیقاتی که در سال 1925 انجام گرفته است، احتمال می رود که ارسطو خوشه ی M39 را در دجاجة رصد کرده باشد و از آن با عنوان جرم دنباله دار نما نام برده است.

M41
خوشه ی M41 به سختی در زیر ستاره ی درخشان شباهنگ در کلب اکبر دیده می شود.
خوشه
خوشه ی M41 از نزدیک

هیپارخوس (ابرخس) منجم یونانی، بین سالهای 127 تا 146 ق.م. از شهر رودس رصدهایی انجام داد. وی اولین منجمی است که فهرستی از ستارگان تهیه نمود.

هیپارحوش
هیپارخوس

احتمالا این کار او به علت ظهور یک ستاره ی جدید (نواتختر) در صورت فلکی عقرب به سال 134 ق.م. بوده است. وی در فهرست خود، همچنین از دو جسم ابرمانند نام می برد: یکی خوشه ی کندوی عسل M44 و خوشه ی دوگانه ی x,h در برساووش. البته وی در آن زمان نمی توانست تشخیص دهد که این دو جرم مه آلود در واقع خوشه ی های ستاره ای هستند.

x,h                         خوشه
خوشه های دوگانه ی x,h و خوشه ی کندوی عسل اولین بار توسط هیپارخوس ثبت شدند.

بطلمیوس در کتاب المجسطی که به سال 127 تا 151 میلادی تهیه کرده است، به 7 جرم ابرمانند اشاره می کند: سه تا از آنها مجموعه های جالب از ستارگان دور هم هستند که جرم فیزیکی خاصی نیستند. دوتا را از هیپارخوش گرفته (M44,x,h) ودو جرم جدید: «یکی سحابی که در جلوی نیش عقرب قرار دارد». (خوشه ی M7 یا خوشه ی بطلمیوس) و خوشه ی ستاره ای گیسوان برنیکه که امروزه با نام ملوت 111 شناخته می شود و در فهرست مسیه نیامده است.

بطلمیوس
بطلمیوس، بزرگترین منجم یونان در دوره ی هلنیزم، کاشف تعدادی سحابی جدید
خوشه
خوشه ی بطلمیوس M7

این بود از تمام اجرامی که منجمین یونان با چشم غیر مسلح کشف کرده بودند.

برای کشف اجرام سحابی مانند بعدی باید تا 8 قرن بعد صبر کنیم. در حدود سال 905 میلادی (قرن چهارم هجری) یک منجم ایرانی به نام عبدالرحمن صوفی از وجود یک سحابی در صورت فلکی إمرأة المسلسلة، در کتابش صورالکواکب خبر داد. این سحابی که امروزه به نام کهکشان آندرومدا یا کهکشان امرآة المسلسلة، M31 شناخته می شود، به سختی با چشم غیر مسلح دیده می شود.

آندرومدا
کهکشان آندورمدا به صورت یک بیضی مه آلود کشیده دیده می شود. همچنین خوشه ی دوگانه (Double cluster) نیز در میان صور فلکی برساووش و ذات الکرسی دیده می شود.
صوفی
عبدالرحمن صوفی کاشف کهکشان آندرومدا

وی همچنین از یک ستاره ی سحابی مانند در دو درجه ی شمال دلتا-بادبان نام می برد، که مطمئنا خوشه ی باز IC2391 یا اومیکرون-بادبان است. صوفی به همراه 6 جرمی که بطلمیوس ذکر کرده، یک دسته ی ستاره ای جدید در صورت فلکی روباهک می یابد: (خوشه ی چوبلباسی) پس در کل وی از 9 جرم سحابی مانند غیر ستاره ای نام برده است.

چوبلباسی
خوشه ی چوبلباسی، که توسط صوفی به صورت یک توده ی مه آلود دیه می شده است.

ادامه دارد...

منبع:

http://www.seds.org/

ترجمه:

ا.م.گمینی