موعودگرایی در فضای مجازی
نگاهی به نتایج راه یابی مفهوم مهدویت در فضای اینترنت
درجهان مجازی، پدیده ها بر اثر کنش پدیده های جهان واقعی شکل گرفته و تغییر می کنند.در واقع جهان مجازی تا سر حد ممکن از جهان واقعی تأثیر می گیرد و سپس بر آن تأثیر می گذارد.در این میان پدیده هایی که در دنیای مادی با اقبال روبرو شوند، در دنیای مجازی نیز رشد کرده و به گونه ای اثرگذار تبدیل می شوند.اعتقادات انسان ها جزو همین دسته به شمار می روند؛ دینداری، عقاید اقتصادی، عقاید سیاسی و از همه مهمتر اعتقاد به ماوراءالطبیعه هنگامی که پای خود را به دنیای مجازی باز کردند، با اقبال روز افزون کاربران روبرو شدند.کاربران دنیای مجازی را به عنوان هدیه ای پذیرفتند که می تواند به آنها در حرکت به سمت اعتقادشان کمک کند.در این میان اجتماعات دینی در بسیاری از کشورها به علت پیشرو بودن در مواجهه با تحولات جدید، زودتر از دیگر پدیده های مشابه به دنیای مجازی اینترنت مهاجرت کردند.کلیساهای مجازی، وب سایت های تبلیغ اسلام و اتاق های گفت و گوی دینی مثال های خوبی از استفاده پیروان ادیان از اینترنت به شمار می روند.
شاید در ایران کمتر اتفاق بیفتد اما در خواست های جمع آوری اعانه برای انجام مراسم مذهبی نیز از ورای فیبرهای نوری به شکل کدهای صفر و یک می گذرند و درصندوق پستی یک دیندار منتظر می مانند تا او پس از انجام کارهایش، آنها را باز کند و سپس با چند کلیک، صدقه روزانه اش را برای انجام مراسم مذهبی یا کمک به بی خانمان ها واریز کند.این چنین هم در وقت صدقه دهنده صرفه جویی می شود و هم صدقه گیرنده می تواند اعانه را در اسرع وقت به شکل مادی در آورده و برای مثال به کودکان گرسنه آفریقایی اهدا کند.
از سوی دیگر استفاده از دنیای مجازی باعث تأثیر بر نفس پدیده های اعتقادی هم می شود.کسی که تا قبل از متصل شدن به شبکه، هر یکشنبه در کلیسا با جماعتی دیگر از دینداران نزدیک هم دعا می کرده است و عبادت جمعی خداوند را تحت رهبری یک عالم دینی تجربه کرده است،حالا بیش از پیش با فردی شدن این عبادت روبه رو است.او دیگر به جای نشستن روی نیمکت های چند نفره که جایگاه هر کس براساس شأن اجتماعی اش مشخص می شده است، پشت رایانه می نشیند و از ورای یک اتاق چت اعترافات خودش را برای پدر بیان می کند.پدر مقدس نیز در داخل کلیسای مجازی نشسته است و به جای وعظ و خطابه برای جمعیتی منتظر، از صفحه کلید یا میکروفون بهره می گیرد و مشتاقان کلام خداوند را بهره مند می کند و در این حال می تواند به محتویات بشقاب غذای خودش هم توجه کند.در واقع عبادت خداوند همه جایی و همه مکانی می شود و دیگر لازم نیست برای این عبادت لباس مخصوص پوشید.
بعد از گذشت مدتی، دیگر کلمات کتاب مقدس هم کم می آورند و پدرمقدس برای جلب توجه پیروانش و افزایش آمار بازدید وب سایت کلیسا، دست به نوآوری هایی می زند و کم کم شخصیتی دیگر از خود در دنیای مجازی ترسیم می کند؛ شخصیتی که به موازات آن خداوند جدید و مۆمنان جدیدی هم شکل می گیرند.در این دیدگاه مۆمنان کسانی هستند که ساعات بیشتری در وب سایت و اتاق چت کلیسای مجازی وقت صرف می کنند و در عین حال منابع بیشتری از کارت اعتباریشان وارد حساب کلیسا می شود.دیگر شرکت در مراسم واقعی مذهبی ارزش خود را از دست می دهد و مۆمنان به جای کتاب مقدس، رایانه های جیبی را مقدس می دانند.
هدف از بیان این مثال ها این بود که منافع و مضرات ورود بعضی از پدیده ها به دنیای مجازی را نشان داده، به بررسی توجه به مسأله مهدویت در اینترنت بپردازیم.
هر فرد می تواند با ایجاد یک وبلاگ ساده،از یک طرف سۆالات خود را درباره مسأله مهدویت بپرسد،از طرف دیگر عالمان این رشته می توانند با ایجاد وب سایت هایی اطلاعات مورد نیاز را در اختیار علاقه مندان قرار دهند و درعین حال به طور مستقیم سۆالات ایشان را پاسخ دهند؛ ارتباطی متناوب و مستمر که سۆالات بی پاسخ را به جواب رهنمون می شود و در عین حال پاسخ گیرنده را از مراجعه حضوری به پاسخگویی که ممکن است در یک مکان نباشد، بی نیاز می کند.
از سوی دیگر، بازگویی احساسات و دل گویه های یک منتظر در محیط اینترنت، باعث سبک شدن خود او و توجه دیگران به مسأله مهم انتظار است.این بازگویی احساسات می تواند در صورت هدایت درست، به بیان وظایف و تکالیف یک منتظر و در عین حال تصحیح اعمال و رفتارهای او منجر شود.همچنین جمع هایی که از منتظران آشنا شده در دنیای مجازی شکل می گیرد، مانند بیشتر تشکل های برآمده از جامعه مجازی، موفق خواهد بود؛ چرا که در موقعیتی خاص حول یک محور مشخص شکل می گیرند و پس از یک کنش اجتماعی مشخص که می تواند سفری به جمکران یا یک گردهمایی کوچک باشد، جدا می شوند؛ بی آنکه مشکلات افراد گروه برخود تشکل اثری بگذارد.
اما همچنان که مهدویت می تواند از جامعه مجازی به عنوان ابزاری خوب استفاده کند، به راحتی نیز در معرض تأثیر این رسانه قراردارد.مجازی شدن بیش از حد ارتباطات، همان طور که دیگر معتقدان را تهدید می کند، این گروه را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. شخص در مورد کسی که با او ارتباط دارد، شخصیتی مجازی خلق می کند که در بسیاری از موارد با شخصیت اصلی او فرق دارد.حال وقتی این شخصیت اصلی آشکار می شود، به جای نقد این شخص، نقد عقیدتی صورت می گیرد و دیگر اشخاص تصور می کنند که عقیده او اشتباه است نه شخصیت او!
احساس گرایی و دل گویه نویسی مفرط نیز آفت دیگر حضور مهدویت در اینترنت است.فرد به جای مطالعه عمیق در مسأله مهدویت، به بیان احساسات خود روی می آورد و خود را منتظر واقعی می داند، در حالی که یک منتظر واقعی وظایفی نیز دارد و تنها وبلاگ خوانی و دل نوشته نویسی نمی تواند یک منتظر را در انجام تکالیفش موفق کند.در واقع منتظر وبلاگ نویس از فهم عمیق مسائل مهدویت بدون مطالعات عمیق باز می ماند.
در عین حال وبلاگ نویسان به آفت دیگری هم دچار می شوند که در اینجا از آن با عنوان «کرامت گرایی»یاد می کنیم.فرد به دنبال نقل کراماتی می افتد که بسیاری از آنها یا حقیقت نداشته و یا آن طور که نقل می شود، اتفاق نیفتاده است.این آفت نیز پرداختن به عمق مسأله مهدویت را که خود یک طرح راهبردی است، با مانع روبرو می کند.
از دیگر آفت هایی که گریبانگیر مهدی جویان در فضای مجازی می شود، آفت «بی عملی»است، بی عملی در واقع آفتی است پنهان.منتظر در عین حال که خود را در فعالیت هایی مانند اتاق های چت، وبلاگ نویسی وشبکه های اجتماعی غرق می بیند اما در عین حال کار مفیدی انجام نمی دهد.به قولی مانند برخی مداحان اشکی می گیرد یا اشکی می ریزد اما همه چیز به همان اشک ریختن و اشک گرفتن خلاصه می شود و چیزی بر اطلاعات منتظر افزوده نمی شود و گامی نیز در جهت زمینه سازی ظهور برداشته نمی شود.گویی منتظر، در انتظار این است که مهدی(عج)و خدایش مانند موسی(علیه السلام) بروند و زمینه ها را مهیا کنند و سپس منتظر در سفره آماده ظهور بنشیند، نه تلاشی لازم است و نه تلاش مثبتی.
از دیگر آفت های مهدویت در فضای مجازی، نزدیک دیدن آخر الزمان آن هم به طور اشتباه است.تعیین وقت برای ظهور همیشه نفی شده است و کلام مشهور«کذب الوقاتون»راهنمایی ما در برخورد با تعیین کنندگان وقت ظهور است.اگر چه برای ظهور امام زمان(عج)علائمی متصور است، اما قرار نیست هر علامتی که دیده می شود، علامت قطعی ظهور باشد.متأسفانه بعضی از منتظران در مواجهه با آشفتگی های جهان معاصر، به سرعت احساس نزدیک بودن آخر الزمان و به تبع آن ظهور مولا را می کنند.
اینها آفت های منتظری بود که به راستی انتظار مهدی(عج) فاطمه را می کشد، اما بسیاری از شهروندان جامعه مجازی در انتظار منجی ای دروغین به سر می برند.برای منجی ای که در واقع منجی نیست فعالیت می کنند و درنهایت دعایشان به ظهور منجی حقیقی نمی انجامد.این عده آگاهانه و ناآگاهانه منجی ای دیگر را می جویند که در واقع منجی حقیقی نیست.
پیروان فرقه های انحرافی مانند بهائیت و هوادارن مدعیان ارتباط با امام زمان(عج) از این جمله اند که فضای مجازی را جای خوبی برای رشد و نمو خود می یابند.این عده فضای قشنگی را تصویر می کنند و ادعاهای زیبایی دارند که در واقع سرابی بیش نیست و این سراب در فضای مجازی که خود بر پایه مجاز قرار دهد، نمود بهتری دارد.
نکته:
طبیعت مسأله موعود گرایی که با پذیرش دل های انسان همراه است، باعث شده است تا از هر وسیله ای برای تبلیغ آن استفاده شود.تبلیغ چهره به چهره، تبلیغ مکتوب و در نهایت تبلیغ در دنیای مجازی از ابزارهای مناسبی است که می تواند به کار گرفته شود.یک فرد معتقد به آمدن منجی، سعی می کند از تمام این ابزارها استفاده کند و اعتقاد خود را برای دیگران تشریح کند.تبلیغی مناسب که اگر با توجه به محدودیت های ابزار انجام شود، مۆثر خواهد بود.فضای مجازی اما فضای پیچیده ای است.اما اعتقاد یک منتظر واقعی این است که حضور مولا در همه جا قطعی است و هیچ فعالیتی حتی در حد یک وبلاگ کوچک یا دل نوشته های نیمه شب یک منتظر عاشق، بی پاسخ نمی ماند.
بخش مهدویت تبیان
منبع:نشریه آیه، ویژه نامه دین و فرهنگ.
نویسنده:سید علی پورطباطبایی
