معرفی موزه های آستان قدس رضوی

در این مقاله با توجه به اهمیت موزه و نقش آن در جهت پیشرفت جامعه و شناساندن میراث فرهنگی و اجتماعی آن به افراد مختلف ، و در جهت آشنایی یشتر با اینگونه مراکز ، به معرفی موزه های آستان قدس

رضوی می پردازیم.

چگونگی پیدایش

از زمان تشریف فرمائی حضرت رضا (ع) به خراسان، حركت شیعیان و ارادتمندان آن حضرت به این خطه آغاز شد و پروانه وار برای كسب نور ایمان، خود را به پیشگاه امام همام می رساندند و اغلب در این ولایت مقیم می شدند. حادثه جانگداز شهادت حضرت رضا (ع) در خراسان در سالهای نخستین قرن سوم هجری قمری و دفن پیكر مطهر آن بزرگوار در این سرزمین، تاثیر عمیقی بر اعتقادات دینی مردم و بر جغرافیای منطقه بر جای گذاشت. كسانیكه توانسته بودند در هنگام حیات پربركت ایشان به كسب فیض از محضرشان بپردازند، با تحمل رنج سفر به زیارت قبر مولایشان می شتافتند و با ماندن چند شبانه روزی در جوار مرقد مطهر به درك فیض نائل می شدند. با تداوم این حركت و به مرور زمان، در جهت ایجاد امكانات و تسهیلات و رونق بخشیدن به این مكان و رفع مشكلات زائرین، مومنان پاك نهاد و مخلص، در حد توان خود دامن همت به كمر بسته و در راه خدمت به دوستداران آن حضرت از ایثار هیچگونه بذل مال و امكانات دریغ نورزیدند.

با گذشت زمان، بعضی از این وسایل و ابزار، غیر قابل استفاده می گردید و اجبارا اشیائی جدید جای آنها را می گرفت و اشیا قدیمی كه بلااستفاده می شد فقط به خاطرحرمت و قداستی كه به علت قرب جوار یافته بود و یا به خاطر وقف بودن آنها، در محل انبارها نگهداری می شد و با این اعتقاد و بدون اینكه خود خواسته باشند كه سیر تاریخی و تحول كاربرد اشیا را به آیندگان نشان دهند آنها را برای ما حفظ كرده اند.

درباره موزه های آستان قدس رضوی

اولین موزه در آستان قدس رضوی در سال 1324 هجری شمسی در ساختمانی به مساحت 1024 مترمربع در صحن امام خمینی بنا گردید. این موزه به مدت چهل سال  تنها موزه آستان قدس رضوی بوده است. با استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی و آغاز تحول بنیادین در تمامی عرصه ها ، موزه آستان قدس رضوی نیز مسیر توسعه را پیمود و در طی سالهای پس از انقلاب شكوهمند اسلامی ایران چندین بار دچار تغییر و دگرگونی گردید . در حال حاضر سازمان كتابخانه ها،موزه ها و مركز اسناد آستان قدس رضوی در زیر مجموعه معاونت موزه ها دارای سه اداره حفاظت و مرمت،كارشناسی و معرفی آثار فرهنگی و گنجینه های آستان قدس رضوی به شرح ذیل می باشد:

اداره حفاظت و مرمت

همه آثار و اشیایی كه توسط بشر ساخته شده خواه یك اثر هنری یا ابزار معیشت در معبر یك زمان معین از میان می روند و انسان فقط قادر است روند نابودی را به تأخیر بیاندازد ،  توجه به آثار قدیمی و تلاش در مسیر نگهداری تولیدات مهم ادوار مختلف تاریخی و تحویل آنها به نسلهای آینده به واژگان تعمیر، نوسازی، استحكام بخشی كه ریشه در موزه داری دارند بازمی گردد. در اداره حفاظت و مرمت موزه های آستان قدس رضوی هر اثر صدمه دیده با روش ویژه همـان اثر مـــرمت می شود . همچنین در پاره ای از موارد از شیوه مرمت سنتی (نظیر بستهای گیاهی) با تلفیق دو شیوه علمی و سنتی مرمت، در بازسازی فلزات، تابلوهای نقاشی، منسوجات، كتب و نسخ خطی و چوب000 استفاده می گردد.

اداره كارشناسی و معرفی اشیاء

رییس: خانم حشمت كفیلی

اداره كارشناسی و معرفی آثار فرهنگی   این اداره در هفت شاخه كارشناسی با هدف پژوهشهای بنیادی و كاربردی و ضرورت شناخت دقیقتر آثار تاریخی و فرهنگی اشیاء خزانه و موزه آستان قدس رضوی فعالیت می نماید . پژوهش و معرفی اشیایی نظیر مسكوكات باستانی و تاریخی ، تابلوهای نقاشی ، آثار فلزی ، آثار نساجی ، فرش و قالی ، آثار سفالی ، تمبر و تزئینات معماری از وظایف اداره كارشناسی می باشد. كارشناسان مشغول در اداره مذكور عبارتند از : كارشناس سكه، كارشناس كتابخانه تخصصی موزه، كارشناس فرش، كارشناس هنرهای تجسمی، كارشناس تزئینات وابسته به معماری، كارشناس كاغذ، كارشناس فلز، كارشناس منسوجات، مترجم زبان انگلیسی، مترجم زبان عربی و مسوول غرفه فروش محصولات فرهنگی از جمله طرحهای اداره مذكور طرح كتابشناسی اشیاء  موزه ای و طرح تغییر كاربری حمام شاه  در دست اقدام است.

اداره گنجینه ها

رییس: آقای محمد باقر طوسی

در حال حاضر مجموعه موزه های آستان قدس رضوی متشكل از یازده گنجینه به قرار ذیل می باشد:

بخش  قرآن و نفایس

اهمیت این گنجینه به صحف و قرآنهای نفیس آن از جمله قرآنهای منسوب به امام علی (ع)، امام حسن (ع)، امـام حسین (ع)، امـام سجاد (ع) و امـام رضا (ع) می باشد. قرآنهای این گنجینه به خط خطاطان مشهور جهان اسلام،با تذهیب و طرحهای زیبا و ظریف و بر روی پوست آهو یا ورقهای كم نظیر و ارزشمند نوشته شده اســت. شگفتیهای این گنجینه چنان بی منتهاست كه خضوع و تجلیل تماشــاگران را مضــاعف می سازد.

بخش تخصصی فرش

این مجموعه شامل سی و هفت تخته قالی و قالیچه است كه از میان نفیس ترین فرشهای موجود در آستان قدس رضوی انتخاب شده است. بافت ظریف و لطیف ، طرحها و نقش مایه های بدیع و رنگهای موزون قالیهای این گنجینه بسیار  چشمگیر است .  از آن جمله قالی هفت شهر عشق (كه نمای هفت شهر مقدس مكه ، مدینه ، نجف ، كربلا ، كاظمین ، سامرا  و مشهد در آن بافته شده است ) و قالی گلابتون (كه در آن تارهایی از ابریشم با رشته نازك طلا یا نقره پیچیده شده است) را می توان  نام برد.

بخش تاریخ مشهد

آثار این بخش گذشته از امتیاز هنری و تاریخی به علت ذكر تاریخ و نام سازنده و محل ساخت از اهمیت خاصی برخوردار است . اغلب این آثار كه توسط زائران امام رضا (ع) اهدا شده را می توان در دو بخش تقسیم كرد.الف- ابزار و ادواتی كه در حرم مطهر كاربرد داشته است نظیرابریق، گلگیر شمع،قفل ها ب- آثار مربوط به بنای حرم مطهر، همچون ضریح قدیمی،محراب ها،كاشی ها.

بخش  سكه و مدال

یكی از گنجینه های نفیس آستان قدس رضوی، مجموعه سكه ها و مدالهای آن است كه در حال حاضربرحسب ظرفیت مكان از بین صدها سكه و مدال خزانه آستان قدس رضوی،تعداد 407 سكه از دوره های سلوكی،اشكانی،ساسانی،خلفای اموی،سامانی،آل بویه،خلفای عباسی،غزنوی ،سلجوقی و صفویه به همراه 99 عدد مدال به نمایش گذاشته شده است. سكه های ولایتعهدی امام رضا(ع) به تاریخ 202 و203 هجری قمری از جمله سكه های بسیار نفیس این مجموعه است.

بخش تمبر و اسكناس

در این موزه از یكصد و هشتاد كشور جهان، حدود پنجاه هزار قطعه تمبر،برحسب ترتیب زمانی و دوره های تاریخی در دو بخش در معرض نمایش قرار گرفته است.

الف-تمبرهای ایرانی،شامل دوره های قاجار،پهلوی و جمهوری اسلامی ایران

ب-تمبرهای خارجی، تمبرهای متعلق به هر كشور برحسب قاره های پنجگانه جهان، اولین تمبرپستی ایران معروف به تمبرشیـر و خورشید متعلق به زمـان ناصـرالــدین شـاه قاجار و تمبر نیمه ناصری(به علت گران بودن قیمت تمبر آنها را نصف می كردند) از جمله تمبرهای ارزشمند این مجموعه می باشند.

بخش ظروف

در این گنجینه بیش از صد و پنجاه عدد ظرف از دوره های مختلف تاریخی به نمایش درآمده است.از آن جمله دیس چینی هشت پرآبی، سفید با نقش اژدها و سیمرغ،نماد امپراطور و ملكه یا آسمان و زمین،متعلق به قرن 16 میلادی.

بخش سلاحهای گرم و سرد

در این گنجینه ابزار و ادوات رزمی تاریخی در معرض نمایش است. از آن جمله شمشیر فولادی با دسته عاج مزین به نقوش و كتیبه زركوب روی تیغه و تبرزین فولادی زركوب قلمزنی شده با دسته چوبی و روكش چرمی.

بخش ابزار نجوم و ساعت

در این مجموعه انواع اسطرلاب،تلسكوپهای شكستی و انعكاسی، كره های جغرافیایی، قطب نما، سمت یابها و ساعتهای دیواری، پاندولی، رومیزی به نمایش گذاشته شده است . از آن جمله می توان از ساعت آفتابی با صفحه سنگی و اعداد رومیساخته شده در سال 1733 میلادی نام برد.

بخش صدف و حلزون های دریایی

این مجموعه هزار و سیصد قطعه صدف و حلزون ، عجایبی از شگفتیهای خلقت آفریدگار را در برابر تماشاگر به نمایش می گذارد. این مجموعه توسط آقای محمد سعید فواد وهبه به  آستان قدس رضوی  اهداء شده است.

بخش هنر

در این  موزه  آثار  هنرمندان  برجسته  ایرانی و خارجی  به  نمایش  گذاشته  شده است.  از  آن جمله می توان  به  آثار پنجمین روز آفرینش، عصر عاشورا، یتیم نوازی حضرت علی(ع) و اولین پیام از استاد فرشچیان، منظره شهر، و اثر ویلیام جیمز اشاره نمود.